Μπερλίν Αλεξάντερπλατς - 3

Άλφρεντ Ντέμπλιν, εκδ. Οδυσσέας, μτφ. Μηνάς Παράσχης.

Alfred Döblin, εκδ. S. Fischer, 2004.

Alfred Döblin, εκδ. Gallimard, μτφ. Olivier Le Lay, 2009. 

 

Τι είναι αυτό που κάνει το "Μπερλίν Αλεξάντερπλατς" ένα από τα αριστουργήματα του εικοστού αιώνα; Μήπως η ιστορία του κεντρικού χαρακτήρα, του Φραντς Μπίμπερκοπφ; Από τις πιο κοινότοπες που έχω διαβάσει.  Όσο γι' αυτό που αποκαλούμε συνέπεια στην εξέλιξη ή αληθοφάνεια, ας το αφήσουμε καλύτερα...

Ο Φραντς βγαίνοντας από τη φυλακή δίνει όρκο να μείνει τίμιος και να εφαρμόζει τους νόμους της κοινωνίας. Όντας από φυσικού του καλός και αφελής αλλά επιρρεπής στη βία και στο αλκοόλ, δέχεται το ένα μετά το άλλο τα χτυπήματα της μοίρας και καταρρέει. Αμέσως μετά την αποφυλάκισή του βρίσκεται στο έλεος ενός ακαταμάχητου εχθρού, του Βερολίνου. Ένα χαοτικό, παράλογο και ύπουλο Βερολίνο, που τον υποδέχεται ως ένα ακόμα πεδίο μάχης. Ο ψυχολογικά και ιδεολογικά ασταθής ήρωας του Ντέμπλιν δε θα αντέξει για πολύ. "Οι λέξεις τρέχουν καταπάνω σου, πρέπει να προσέξεις μη σε παρασύρουν, όπως τα λεωφορεία, αλλιώς θα σε στείλουν στον άλλο κόσμο".  Μικρές ιστορίες διαδέχονται η μία την άλλη καθώς ο Φραντς προσπαθεί να παραμείνει όρθιος στο Βερολίνο του 1927.

 

"Προσέξτε, όταν πέφτουν οβίδες βρωμίζει ο τόπος, εμπρός, ψηλά το πόδι, μη δίνεις στόχο, πρέπει να ξεφύγω, να την κοπανήσω, εμπρός, το πολύ πολύ να μου τσακίσουν τα κόκαλα, ντουμντρουμντουμ, εμπρός μαρς, εν δύο, εν δυο, δεξί αριστερό, δεξί αριστερό, δεξί αριστερό.

Ο Φραντς Μπίμπερκοπφ βαδίζει μες στους δρόμους με βήμα σταθερό, δεξί αριστερό, δεξί αριστερό, μην κάνεις τον κουρασμένο, ούτε καπηλειό ούτε πιοτό, για να δούμε, μια σφαίρα ήρθε απ' τον ουρανό, για να δούμε θα τη φάω, θα πέσω, δεξί αριστερό, δεξί αριστερό, ήχος τυμπάνων και ταγμάτων μάχης. Επιτέλους, ανάσανε.

Περπατάει στο Βερολίνο. Όταν οι στρατιώτες διασχίζουν την πόλη, άι γιατί, άι επειδή, άι μονάχα για το τσινγκ νταραντά μπουμνταρά, άι μονάχα για το τσινγκνταραντά, νταντά. Τα σπίτια είναι σιωπηλά, ο αέρας φυσάει απ' όπου θέλει. Άι γιατί, άι επειδή, άι μονάχα για το τσίνγκνταρανταντά".

 

 

 

Ξανά από την αρχή: Τι είναι αυτό που κάνει το "Μπερλίν Αλεξάντερπλατς" ένα από τα αριστουργήματα του εικοστού αιώνα; Τίποτα παραπάνω απ' αυτό που κάνει αριστουργήματα τα περισσότερα μεγάλα έργα της σύγχρονης παγκόσμιας λογοτεχνίας: Ο τρόπος με τον οποίο ο δημιουργός τους ξετυλίγει μια κοινότοπη ιστορία!  Ο Μπίμπερκοπφ μπορεί να βρίσκεται στο κέντρο του μυθιστορήματος αλλά στην ουσία κολυμπάει προσπαθώντας να επιπλεύσει σε ένα πέλαγος μύθων και κλασικών ή επικαιρικών κειμένων. Ο Ντέμπλιν με τη μέθοδο του μοντάζ έχει ενσωματώσει άρθρα εφημερίδων, αγγελίες, διαφημίσεις, μετεωρολογικά δελτία, πολιτικές ομιλίες, λαϊκά τραγούδια και λογοτεχνικά παραθέματα. Σε πολλά κεφάλαια επανέρχονται, σα μουσικά μοτίβα, μυθολογικά και βιβλικά κείμενα, όπως ο μύθος του Αγαμέμνονα, οι ιστορίες του Ιώβ ή του Ισαάκ και αποσπάσματα  της Αποκάλυψης, είτε για να λειτουργήσουν ως υπαινικτικά σχόλια στα δρώμενα, είτε για να τους δώσουν μια καθολική διάσταση. 

Στο παραπάνω απόσπασμα που παραθέτω από το βιβλίο, ο Φραντς βαδίζει στο συνωστισμένο Βερολίνο με στόχο να βρει τον δολοφόνο Ράινχολντ. Μέσα στη σύγχυσή του, τού έρχονται αναμνήσεις από τον Μεγάλο Πόλεμο στον οποίον έλαβε μέρος ενώ η αφήγηση παρασύρεται στο ρυθμό ενός πολεμικού εμβατηρίου, που δείχνει να τον καθησυχάζει. Τα στρατιωτικά τραγούδια, όπως και πολιτικο-πατριωτικοί λόγοι εμφανίζονται συχνά στο κείμενο (ακόμα και σε ερωτικές σκηνές) δίνοντας μια κωμική διάσταση στο έργο. Γενικά θα 'λεγα ότι ο στόχος του Ντέμπλιν με όλα αυτά τα παραθέματα είναι από τη μία η αποδόμηση του ηρωικού τους χαρακτήρα και από την άλλη η παρωδία. Δε διστάζει να χρησιμοποιήσει στα εμβόλιμα μέρη μέχρι και κλασικούς συγγραφείς όπως τον Γκαίτε, τον Σίλλερ και τον αγαπημένο του, Χάινριχ φον Κλάιστ. 

 

 

 

 

Τελειώνοντας την ανάρτηση θα 'θελα να γράψω δυο λόγια για τον πραγματικό πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος: το Βερολίνο. Ο τίτλος του βιβλίου δεν είναι τυχαίος. "Η ιστορία του Φραντς Μπίμπερκοπφ" δεν είναι παρά ο υπότιτλος. Λένε άλλωστε ότι ο συγγραφέας τον πρόσθεσε μετά από απαίτηση του εκδότη του, Φίσερ. Το Βερολίνο δεν είναι αυτό που απλά περιγράφεται σ' αυτό το έργο, αλλά αυτό που κινεί τα νήματα των χαρακτήρων που παρελαύνουν στις σελίδες του. Αυτό μιλάει, αυτό οργανώνει, αυτό δίνει ζωή στους κομμουνιστές και στους εθνικιστές, στους πλούσιους και στους βιοπαλαιστές, στους εγκληματίες και στις πόρνες... Διαβάζοντας βιβλία σαν αυτό, διαπιστώνεις ότι μια "πόλη" δεν είναι απλά ένας χώρος μες στον οποίο ζούμε, αλλά ένας παντοδύναμος οργανισμός που τελικά μας διαμορφώνει. Το Βερολίνο του Μεσοπολέμου είναι ο δημιουργός του "Μπερλίν Αλεξάντερπλατς" και ο Ντέμπλιν  ο χαρισματικός εντολοδόχος του! 

 

"Βερολίνο, 52 μοίρες και 31 πρώτα βόρειο γεωγραφικό πλάτος, 13 μοίρες και 25 πρώτα ανατολικό γεωγραφικό μήκος, 20 σιδηροδρομικοί σταθμοί υπεραστικών γραμμών, 121 γραμμών προαστίων, 27 περιφερειακών γραμμών, 14 αστικών γραμμών, 7 σταθμοί για αλλαγή κατευθύνσεως, τραμ, εναέριος σιδηρόδρομος, λεωφορεία, υπάρχει μόνο μια αυτοκρατορική πόλη, υπάρχει μόνο η Βιέννη. Η γυναικεία νοσταλγία σε τρεις λέξεις, τρεις λέξεις κλείνουν μέσα τους όλα όσα λαχταρούν οι γυναίκες. Φανταστείτε μια νεοϋρκέζικη φίρμα, ένα νέο καλλυντικό που χαρίζει σε κάθε ωχροκίτρινο αμφιβληστροειδή το φρέσκο εκείνο γαλάζιο χρώμα που θα συναντήσετε μόνο σε νέους ανθρώπους. Τα σωληνάριά μας προσφέρουν τις ωραιότερες κόρες οφθαλμών απ' το βαθύ μπλε ως το βελούδινο καφέ. Ποιος ο λόγος να ξοδεύει κανείς τόσα λεφτά για το καθάρισμα των γουναρικών;" 

 

 

 

 

 

Σημειώσεις: Η πρώτη εικόνα είναι μια καρτ-ποστάλ των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Απεικονίζει την πλατεία Αλεξάντερπλατς. Η δεύτερη και η τελευταία είναι έργα της δεκαετίας του '20, του George Grosz. Η τρίτη είναι έργο του Kurt Schwitters, επίσης της ίδιας εποχής.(20/20)