Τρίτη 22 Απριλίου 2008

Περί τυφλότητος

Ζοζέ Σαραμάγκου , εκδ. Καστανιώτης , μτφ. Αθηνά Ψύλλια


















Περί τυφλότητος : μια ολόκληρη πολιτεία τυφλώνεται .
Περί φωτίσεως : οι κάτοικοι ενός κράτους αφυπνίζονται κι ανακαλύπτουν τις αξίες της αλληλεγγύης και της προσωπικής ευθύνης .
Περί θανάτου : Ο Χάρος σε μια μικρή χώρα παύει να κάνει τη δουλειά του .



Αυτά τα τρία βιβλία ήταν η αφορμή για να γνωρίσω τον Πορτογάλο Ζοζέ Σαραμάγκου , τον "αμετανόητο κομμουνιστή" , όπως κοροϊδευτικά τον αποκαλούν οι συμπατριώτες του αλλά και πολλοί θαυμαστές του έργου του .














Προσπαθώ να τον φανταστώ στο Ισπανικό νησάκι Λανθαρότε στον Ατλαντικό ωκεανό , όπου ζει αυτοεξόριστος από το 1992 . Θα ήθελα να ταξίδευα ως εκεί και να τον αναζητούσα ανάμεσα στα δεκάδες ηφαίστεια του νησιού . Ισως αν δήλωνα θαυμαστής του να καταδεχόταν να απαντήσει στις ερωτήσεις μου ...



- Πόσο σοφός αισθάνεται ένας 86χρονος κάτοχος Νόμπελ λογοτεχνίας ;

- Ο πιο σοφός άνθρωπος που γνώρισα σ' ολόκληρη τη ζωή μου δεν μπορούσε ούτε να διαβάσει ούτε να γράψει . Ήταν ο παππούς μου κι ήταν αναλφάβητος . Το χειμώνα όταν έκανε τόσο κρύο που ακόμη και το νερό που είχαμε στα κανάτια μέσα στο σπίτι γινόταν πάγος , πήγαινε στο χοιροστάσιο κι έπαιρνε τα πιο αδύναμα γουρουνάκια για να τα βάλει στο κρεββάτι του . Κάτω απ' τις τραχιές κουβέρτες , η ζεστασιά των ανθρώπων θα έσωζε τα ζωντανά από βέβαιο θάνατο . Αν κι ήταν καλός άνθρωπος δεν το έκανε από συμπόνια αλλά γιατί μ' αυτόν τον τρόπο προστάτευε τον επιούσιό του , όπως είναι φυσικό για ανθρώπους , οι οποίοι για να παραμείνουν ζωντανοί δεν έχουν μάθει να σκέφτονται περισσότερο απ' όσο είναι απαραίτητο . Κάποια ζεστά καλοκαιρινά βράδια , μετά το δείπνο μου έλεγε : "Ζοζέ απόψε θα κοιμηθούμε κάτω απ' τη συκιά" . Κι εκεί μες στη σιγαλιά , με τον ύπνο ν' αργεί , η νύχτα γέμιζε με τις ιστορίες που ο παππούς μου έλεγε και ξανάλεγε : θρύλους , φαντάσματα , παλιούς θανάτους , διχόνοιες , λόγια των προγόνων μας ... Ένας ακατάπαυστος ψίθυρος αναμνήσεων που με κρατούσε ξύπνιο και ταυτόχρονα με νανούριζε γλυκά ...




Ο πρώτος τυφλός είναι ένας άνδρας που έχει σταματήσει το αυτοκίνητό του μπροστά σ' ένα κόκκινο φανάρι περιμένοντας ν' ανάψει πράσινο . Ο δεύτερος είναι ο άνδρας που τον βοηθάει για να του κλέψει αργότερα το αυτοκίνητο . Στη συνέχεια ακολουθεί η γυναίκα του οδηγού , λίγο αργότερα ο οφθαλμίατρος που επισκέπτεται ο πρώτος τυφλός για να τον εξετάσει ...
Μια μυστήρια επιδημία σταδιακά εξαπλώνεται σε ολόκληρη την πολιτεία . Οι αρχές πανικοβάλλονται κι απομονώνουν τους τυφλούς σε ένα παλιό άσυλο . Και τότε είναι που αρχίζει η φρίκη ... Ο αναγνώστης θα γίνει μάρτυρας εικόνων απίστευτης ωμότητας κι απανθρωπιάς . Η κτηνωδία των φρουρών , η ανικανότητα των έγκλειστων να αυτοεξυπηρετηθούν , οι συμμορίες τυφλών που εκμεταλλεύονται άλλους τυφλούς ...


- Γιατί τόση απαισιοδοξία ;

- Δε θα ήταν νέο αν σας έλεγα ότι ο κόσμος μας είναι μια κόλαση για εκατομμύρια ανθρώπους . Οι αδικίες πολλαπλασιάζονται , οι ανισότητες αυξάνονται , η άγνοια μεγαλώνει , η αθλιότητα εξαπλώνεται . Αυτή η ίδια η σχιζοφρενική ανθρωπότητα που έχει την ικανότητα να στέλνει όργανα σε έναν πλανήτη για να μελετήσει τη σύνθεση των πετρωμάτων του , μπορεί με απάθεια να καταγράφει τους θανάτους εκατομμυρίων ανθρώπων από πείνα . Το να πας στον Άρη φαίνεται πιο εύκολο απ' το να πας στο γείτονά σου . Οι κυβερνήσεις δεν κάνουν τίποτα γιατί δεν έχουν τη δυνατότητα ή απλά γιατί δεν τους αφήνουν αυτοί που αληθινά κυβερνούν : οι πολυεθνικές εταιρίες των οποίων η εξουσία έχει μειώσει στο ελάχιστο ό,τι μας έχει απομείνει από την ιδανική δημοκρατία .


Ζούμε σε σκοτεινούς καιρούς . Καθώς οι ελευθερίες περιορίζονται , δεν υπάρχει δυνατότητα κριτικής και ο ολοκληρωτισμός - ο ολοκληρωτισμός των πολυεθνικών της αγοράς - δεν έχει καν ανάγκη ιδεολογίας . Το "1984" του Όργουελ είναι κιόλας εδώ .



Πολύ σύντομα όλοι οι κάτοικοι θα τυφλωθούν και οι πρώτοι τυφλοί θα βγουν έξω απ' το άσυλο προς αναζήτηση τροφής .

"Δεν είχαν προσανατολισμό , προχωρούσαν δίπλα δίπλα στα κτήρια με τα χέρια απλωμένα μπροστά , σκόνταφταν διαρκώς ο ένας πάνω στον άλλο , σαν τα μυρμήγκια που προχωρούν στο μονοπάτι , όταν όμως συνέβαινε αυτό δεν ακούγονταν διαμαρτυρίες , ούτε χρειαζόταν να μιλήσουν , κάποια οικογένεια ξεκολλούσε απ' τον τοίχο , προχωρούσε περνώντας δίπλα από αυτήν που ερχόταν από την αντίθετη κατεύθυνση , κι έτσι συνέχιζαν μέχρι την επόμενη συνάντηση . Πότε πότε σταματούσαν , οσφραίνονταν το κατώφλι μαγαζιών για να μυρίσουν μυρωδιά από φαγητό , ό,τι κι αν ήταν , κι ύστερα συνέχιζαν το δρόμο τους ..."


Τι μέλλον μπορεί να έχει ένα έθνος τυφλών ; Έχει ποτέ κανείς μας φανταστεί πώς θα κατέρρεε μια κοινωνία αν όλοι τυφλώνονταν ;




"...ούτε περνά απ' το μυαλό της η πιθανότητα να μη βγαίνει ούτε στάλα πολύτιμο υγρό από τις βρύσες των σπιτιών , αυτό είναι το μειονέκτημα του πολιτισμού , συνηθίζουμε στην άνεση του νερού που υδροδοτείται στα σπίτια και ξεχνάμε ότι για να συμβεί αυτό υπάρχουν άνθρωποι που ανοίγουν και κλείνουν βαλβίδες παροχής , σταθμοί υδροστάθμης που απαιτούν ηλεκτρική ενέργεια , υπολογιστές για να ρυθμιστούν τα χρεωστικά και να διατεθούν τα αποθέματα , και για όλα αυτά λείπουν τα μάτια . Λείπουν τα μάτια για να δουν κι αυτή την εικόνα , μια γυναίκα ...να προχωρά σ' έναν πλημμυρισμένο δρόμο , ανάμεσα σε σάπια σκουπίδια και περιττώματα ανθρώπων και ζώων , αυτοκίνητα και φορτηγά παρατημένα όπως όπως...και τυφλούς , τυφλούς ..."








- Μπορεί η λογοτεχνία να κάνει τον κόσμο καλύτερο ;

- Ένα μυθιστόρημα μπορεί να επηρεάσει έναν αναγνώστη προσωρινά αλλά τίποτα περισσότερο . Γράφω όσο καλύτερα μπορώ αλλά όταν οι αναγνώστες μου λένε "Το βιβλίο σας μου άλλαξε τη ζωή" δεν τους πιστεύω . Είναι σαν τις αποφάσεις που παίρνεις κάθε πρωτοχρονιά . Για μια βδομάδα προσπαθείς να τις τηρήσεις κι ύστερα τις ξεχνάς .


- Το "Περί τυφλότητος" είναι μια πολιτική αλληγορία ; Είμαστε τελικά τυφλοί ;

- Θέλεις να σου πω αυτό που νομίζω ; Νομίζω ότι είμαστε τυφλοί , Τυφλοί που βλέπουν , Τυφλοί που δεν βλέπουν , κι ας βλέπουν .








Σημείωση:Οι απαντήσεις του Σαραμάγκου (με μπλε χαρακτήρες) είναι σύνθεση αποσπασμάτων από την ομιλία του στην απονομή του Νόμπελ , στο συμπόσιο που ακολούθησε και από μια συνέντευξη (όλα σε μετάφραση του Ναυτίλου) εκτός από την τελευταία απάντηση που είναι απόσπασμα από την τελευταία σελίδα του βιβλίου.Ο πίνακας είναι του Π. Μπρύγκελ του πρεσβύτερου με τίτλο "Η παραβολή του τυφλού" , η φωτογραφία της κοπέλας στην άσφαλτο είναι από street performance εμπνευσμένης από το μυθιστόρημα.(18/20)

19 σχόλια:

Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος είπε...

Θα μου επιτρέψεις, αγαπητέ ναυτίλε, επειδή ο Σαραμάγκου είναι από τους αγαπημένους μου συγγραφείς, να προσθέσω κι εγώ μια μεγάλη παράγραφο γι' αυτόν εδώ πέρα; Καλημέρα!

"Στη βάση των περισσότερων μυθιστορημάτων που γράφει ο Σαραμάγκου βρίσκεται μια απρόσμενη ιδέα, ένα εξωφρενικό γεγονός που θα μπορούσε (ή δεν θα μπορούσε) να έχει συμβεί σ’ έναν άνθρωπο, σε μια πόλη, σε μια χώρα. Κάθε καινούριο βιβλίο του είναι μια νέα εκδοχή για την πραγματικότητα, είναι ένα πείραμα, κατά το οποίο στα δοσμένα υλικά της ανθρωπότητας και στη δεδομένη συγκρότηση του κόσμου μας προστίθεται ένας νέος απροσδόκητος παράγοντας, ένας αιφνίδιος καταλύτης, με την εισαγωγή του οποίου βγαίνουν στην επιφάνεια και εκδιπλώνονται εναργέστερα οι πολλαπλές και αντιφατικές όψεις της σύγχρονης κοινωνίας και του σύγχρονου ανθρώπου. Κάθε μυθιστόρημα του Σαραμάγκου είναι μια απόπειρα κατανόησης της πραγματικότητας και της ανθρώπινης προσωπικότητας, μια δοκιμή της αντοχής των αξιών και των πεποιθήσεων των κοινωνιών μας. Προσπαθεί, επινοώντας τα απίθανα σενάριά του, να καταλάβει τον άνθρωπο και τον κόσμο, "γράφω για να μπορέσω να καταλάβω", καθώς έχει δηλώσει ο ίδιος, αλλά και να προειδοποιήσει, όπως το διατυπώνει σε άλλη πρόσφατη συνέντευξή του: "τις χρειαζόμαστε τις Κασσάνδρες και ακόμη περισσότερο χρειαζόμαστε να τις πιστεύει ο κόσμος. Όχι μόνο για το παρελθόν και το μέλλον, αλλά και για το παρόν."

ναυτίλος είπε...

Προς γιαννακόπουλο ... αγαπητέ Μπάμπη , σ' ευχαριστώ για το πολύτιμο και καίριο συμπλήρωμά σου.
Για μένα αυτό είναι το δεύτεριο βιβλίο του που διαβάζω και πραγματικά με έχει εντυπωσιάσει .Έγινε λοιπόν και για μένα ένας από τους αγαπημένους μου συγγραφείς.Καλή Ανάσταση !

Αποστόλης Αρτινός είπε...

Καλό Πάσχα, ναυτίλε, και καλό διάβασμα...

Ανώνυμος είπε...

Καλησπέρα κι από 'μένα!Εντυπωσιάστηκα απ' αυτήν την κριτική...Η πρώτη μου σκέψη μόλις διάβασα την ανάρτηση είναι "προσπαθεί να ψυχολογήσει τους ανθρώπους"...
Καλό Πάσχα και καλή Ανάσταση!
Κωνσταντίνα.

ναυτίλος είπε...

Προς Κωνσταντίνα , αποστόλη... καλό Πάσχα να έχετε .

skoinovatis είπε...

Πολύ όμορφη και ενδιαφέρουσα ανάρτηση!

Αν πας στην Λισαβώνα για τον Πεσσόα, να πεταχτείς και στη νήσο Λανθαρότε!
Αξίζει τον κόπο...
Διάβασα τη "Φάλαινα" του P.GADENNE
εξαιρετικό αφήγημα!

Καλή Ανάσταση!

ερμία είπε...

μ΄αρέσει αυτός ο Ανθρωπος αλλά και η επιλογές του.διάβασα το "περί τυφλότητος" πρόσφατα και ψάχνω ευκαιρία για τα επόμενα.αφορμή να τον γνωρίσω ήταν η συνέντευξή του στον Λάλα,γιατί είχα πλήρη μεσάνυχτα.κάπου διάβασα πως το συγκεκριμένο βιβλίο θα γίνει (έγινε;) ταινία.
η λευκή επανάστασή του,με κεντρίζει.
(η αναφορά σου πολύ-πολύ ενδιαφέρουσα)

Ανώνυμος είπε...

Πολύ πρωτότυπος ο τρόπος παρουσίασες το βιβλίο, μέσα από τα λόγια του ίδιου του Σαραμάγκου. Έγινε και μένα από τους αγαπημένους μου συγγραφείς, παρόλο που το πρώτο του που διάβασα ήταν το πιο "δύσκολο" "Η χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις". Μου άρεσαν και πολύ οι παρατηρήσεις του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου: "Κάθε καινούριο βιβλίο του είναι μια νέα εκδοχή για την πραγματικότητα, είναι ένα πείραμα, κατά το οποίο στα δοσμένα υλικά της ανθρωπότητας και στη δεδομένη συγκρότηση του κόσμου μας προστίθεται ένας νέος απροσδόκητος παράγοντας, ένας αιφνίδιος καταλύτης, με την εισαγωγή του οποίου βγαίνουν στην επιφάνεια και εκδιπλώνονται εναργέστερα οι πολλαπλές και αντιφατικές όψεις της σύγχρονης κοινωνίας και του σύγχρονου ανθρώπου".
Αν θες μπορείς να δεις και τις δικές μου δημοσιεύσεις:α)Περί τυφλότητας,στη διεύθυνση http://anagnosi.blogspot.com/2007/04/blog-post_2235.html
β)Περί φωτίσεως,http://anagnosi.blogspot.com/2007/12/blog-post.html γ)Η χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις, http://anagnosi.blogspot.com/2007/04/blog-post_949.html
Το βιβλίο όμως που μίλησε περισσότερο στην ψυχή μου ήταν "Η σπηλιά", συγκλονιστικό στην απλότητά του, για το οποίο θα δημοσιεύσω ...προσεχώς!

Pellegrina είπε...

Γεια σας, Καλό Πάσχα και να σας ρωτήσω κάτι τρελό, όσο και τετριμμένο: ας υποθέσουμε ότι αυτό το σημαντικό βιβλίο ήταν υπό μορφή ηλεκτρονικού κειμένου ανεβασμένο στο διαδίκτυο, δωρεάν, χωρίς δικαιώματα και ανώνυμο. Τι τύχη θα είχε;

Ανώνυμος είπε...

Pellegrina@αντιγυρίζω τα χρόνια πολλά και σε σένα και σε όλους. Όσο αφορά το ερώτημά σου, δεν καταλαβαίνω πού ...το πας! Σίγουρα, πάντως, ο Σαραμάγκου δεν εμπίπτει στις εμπορικές περιπτώσεις που χρειάζονται διαφήμιση για να καθιερωθούν. Είναι ένας "δύσκολος" συγγραφέας, που νομίζω έχει τους θερμούς φίλους αναγνώστες του που θα τον αναζητήσουν και στα αζήτητα. Προσωπικά, δεν μπορώ να διαβάζω βιβλία στην οθόνη- θα το εκτύπωνα και θα το διάβαζα. Τώρα, αν ήταν ανώνυμο, το πιθανότερο είναι ότι δε θα το ανακάλυπτα, μα ΦΥΣΙΚΑ το όνομα δίνει ταυτότητα σ' ένα έργο, σε προσκαλεί να το διαβάσεις και σου προκαλεί προσδοκίες!και ΦΥΣΙΚΑ δεν είναι το ΟΝΟΜΑ που δίνει ΠΟΙΟΤΗΤΑ στο έργο!

Pellegrina είπε...

το πηγαινα στο οτι η αναγνωση θα ειχε μεγαλη αξια μονο σε ενα συστημα "πνευματικου κομμουνισμου", όπου δεν υπαρχουν υπογραφες και εχουμε τις γνωσεις να ξεχωριζουμε πρωτοτυπα κειμενα με αξια, εκ του μηδενος, χωρις προώθηση απο εμπορους, δικαιωματα και υπογραφες. Μπορει ο καθε Σαραμαγκου να μας γραψει κατι χωρις να βαλει την υπογραφη του και χωρις να ζητησει λεφτα; ιδου το δικτυο, και εμεις για να τον ανακαλυψουμε.

Ανώνυμος είπε...

Θεωρητικά έχεις δίκιο, απλώς το βρίσκω δύσκολο ν' ανακαλύπτεις όλα τα αξιόλογα ανώνυμα έργα. Και σίγουρα υπάρχουν πολύ πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις εμπορικών έργων από αυτά του Σαραμάγκου.

κοπρόγατα είπε...

κατ'αρχην Υπεροχη ανάρτηση. Ο Σαραμαγκου ειναι απο τους συγγραφεις που μπορουν, οχι να σου αλλαξουν τη ζωη, αλλα να σε βάλουν σε βαθυα σκεψη για τη ζωη, τη ζωη σου. Μεσα απο τα βιβλια του το νοιωθεις αυτο. Μου θυμηζει αρκετα, τον πολυ σπουδειο (για μενα τουλαχιστον) Ερνεστο Σαμπατο, αν δεν εχεις διαβασει να το κανεις. ακομα δεν εχω καταφερει να γραψω κατι για εκεινον.

ναυτίλος είπε...

Προς Ερμία...ναι πράγματι. Γυρίζεται αυτή την εποχή και μάλιστα από καλό σκηνοθέτη ,ελπίζω να βγει κάτι καλό .

ναυτίλος είπε...

Προς skoinovatis... δηλαδή έχεις πάει ως εκεί ;
Χαίρομαι που σου άρεσε η "Φάλαινα".

ναυτίλος είπε...

Προς χριστίνα...τις διάβασα τις αναρτήσεις σου και μου ανοιξαν την όρεξη να διαβάσω και τα άλλα που αναφέρεις (παρασύρθηκα βέβαια και από άλλες παλαιότερες αναρτήσεις σου).

ναυτίλος είπε...

Προς pellegrina...δεν μπορώ να σου απαντήσω, ειλικρινά δεν το ξέρω .Πάντως ούτε κι εγώ μπορώ να διαβάσω βιβλία στο διαδίκτυο.

ναυτίλος είπε...

Προς κοπρόγατα ...σ'ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια .Σαμπάτο δεν έχω διαβάσει ακόμη αλλά πλησιάζει η ώρα του...

Φιλαλήθης είπε...

Χμ!