Τετάρτη 3 Σεπτεμβρίου 2008

Ρευστός φόβος

Ζύγκμουντ Μπάουμαν , εκδ. Πολύτροπον , μτφ. Γ. Καράμπελας .





Θα ήθελα να εκφράσω την ακλόνητη πεποίθησή μου ότι το μόνο πράγμα που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο ίδιος ο φόβος .

Φ. Ν. Ρούζβελτ , 1933







Σε αυτό το εξαιρετικό δοκίμιο ο Πολωνός κοινωνιολόγος Ζύγκμουντ Μπάουμαν κάνει μια απόπειρα να αναλύσει τους φόβους της σύγχρονης εποχής.


" Ο φόβος φθάνει στο αποκορύφωμά του όταν είναι διάχυτος , ασαφής , όταν δεν συνδέεται με κάτι , όταν παραμένει αποσπασμένος από την πραγματικότητα κι αιωρείται ελεύθερα , χωρίς σαφή αναφορά ή αιτία . Όταν μας στοιχειώνει χωρίς ορατό ειρμό ή λόγο , όταν η απειλή που θα έπρεπε να φοβόμαστε μπορεί να αναφανεί φευγαλέα παντού , δεν μπορούμε όμως να την αντικρίσουμε πουθενά ."Φόβος" είναι το όνομα που δίνουμε στην αβεβαιότητά μας : στην άγνοιά μας για την απειλή."




Ο Φόβος ως άλλος Πρωτέας αλλάζει μορφές διαφεύγοντας τη "σύλληψή" του για να καταλήξει στη ρευστότητα που τον χαρακτηρίζει στη σύγχρονη εποχή .

Από τον 16ο αιώνα στην Ευρώπη , όπου ίσχυε το "Peur toujours , peur partout" ("φόβος πάντα ,φόβος παντού") , έως την αυγή του 21ου αιώνα , οπότε υποτίθεται ότι οι φόβοι που στοίχειωναν την κοινωνική ζωή κατά το παρελθόν θα μπορούσαν να ξεπεραστούν οριστικά , ο φόβος είναι κυρίαρχος . Ζούμε ξανά σε μια εποχή φόβου , σε μια κατάσταση διαρκούς άγχους αναφορικά με τους κινδύνους που μπορεί να κάνουν την εμφάνισή τους ανά πάσα στιγμή .

Ο Μπάουμαν ανατρέχει στους πρωταρχικούς φόβους του ανθρώπου και παρακολουθεί τη μετάλλαξή τους στην πορεία της εξέλιξής του .


"Ζούμε αναμφίβολα σε ορισμένες από τις πιο ασφαλείς κοινωνίες που υπήρξαν ποτέ ... Όλα τα νοητά αντικειμενικά μέτρα δείχνουν μια φαινομενικά ασταμάτητη αύξηση στην προστασία που απολαμβάνουν οι άνδρες και οι γυναίκες στο "αναπτυγμένο" τμήμα της υφηλίου και στα τρία μέτωπα όπου μαίνονται οι μάχες για την προστασία της ανθρώπινης ζωής : εναντίον των ανώτερων δυνάμεων της φύσης , εναντίον των έμφυτων αδυναμιών των σωμάτων μας και εναντίον των κινδύνων που πηγάζουν από την επιθετικότητα των άλλων ανθρώπων ... Ωστόσο ο εθισμός στο φόβο και η εμμονή με την ασφάλεια έχουν πραγματοποιήσει τις πιο θεαματικές σταδιοδρομίες τα τελευταία χρόνια.Οι άνθρωποι που ζουν στη μεγαλύτερη καταγεγραμμένη άνεση , οι πιο καλομαθημένοι και παραχαϊδεμένοι απ' όλους τους ανθρώπους στην ιστορία , είναι εκείνοι που νιώθουν περισσότερο ανασφαλείς και τρομαγμένοι , πιο επιρρεπείς στον πανικό και πιο φανατικοί για καθετί που σχετίζεται με την ασφάλεια και την προστασία."



Και φυσικά " Η αγορά ευημερεί σε συνθήκες ανασφάλειας , κεφαλαιοποιεί τους ανθρώπινους φόβους και τα αισθήματα δυστυχίας." Για να εξηγήσει , ο συγγραφέας , στη συνέχεια , με ευφυή τρόπο διάφορα φαινόμενα του σύγχρονου καταναλωτισμού όπως την αστραπιαία ταχύτητα αλλαγών της μόδας ή την αύξηση πωλήσεων των SUV (τζιπ) .



Δεν είμαι βέβαιος για το αν ο Μπάουμαν επιτυγχάνει να μας απαλλάξει από τους σύγχρονους φόβους , σίγουρα όμως καταφέρνει να τους εντοπίσει και να αναλύσει τους μηχανισμούς λειτουργίας τους .Άλλωστε , ειδικεύεται στην ανάλυση ρευστών εννοιών , όπως διαπίστωσα πριν αρκετό καιρό διαβάζοντας ένα άλλο δοκίμιό του: "Ρευστή αγάπη" , εκδ. Εστία .


Σημείωση:Ο πίνακας του Rockwell "Freedom from fear" , έγινε poster κατά τη διάρκεια του Β' παγκόσμιου πολέμου στις Η.Π.Α .

8 σχόλια:

Pellegrina είπε...

Το θέμα ειναι καταπληκτικό. Να πω οτι κατα τη γνωμη μου τα δοκιμια τετοιου ειδους βοηθανε μακροπρόθεσμα περισσότερο από τα ψυχολογικά-ψυχαναλυτικά (που συχνά εχουν μια μιζερια), γιατι διευρυνουν τον ορίζοντα της σκέψης και σου δινουν έτσι ηθικό οπλισμό, το σημαντικοτερο όπλο κατα τη γνώμη μου (και την πείρα μου, γιατι δεν ειμαι άμοιρη του φαινομένου)Να προσθέσω στα οσα γραφεις οτι μεγαλη μεριδα της κεφαλαιοποίησης του φόβου διεκδικούν τα ψυχοτρόπα φάρμακα, που έχουν τρομακτική διάδοση (εδώ το τρομακτική κυριολεκτεί!)

υγ: εισαι σιγουρος οτι η διαδικασία της λεκτικής επαλήθευσης, που υπάρχει στο μπλογκ σου, σου χρειάζεται; Τι ...φοβάσαι;;:)

Ανώνυμος είπε...

Ενδιαφέρον βιβλίο με επίκαιρο θέμα!Πράγματι το άγχος και ο φόβος είναι κυρίαρχοι στη ζωή των ανθρώπων...και γι'αυτό το λόγο ίσως να μην μπορούν να απολαύσουν την ζωή τους.Γι' αυτό θα έπρεπε να μην δεχόμαστε τους φόβους μας και να προσαρμόζουμε τη ζωή μας με βάση αυτούς,αλλά αντίθετα να προσπαθούμε να βρούμε τα αίτιά τους και τελικά να τους ξεπερνάμε...Καλό απόγευμα!

ναυτίλος είπε...

Προς pellegrina ... συμφωνώ απόλυτα και ευπρόσδεκτη η προσθήκη σου .
Όσον αφορά στη λεκτική επαλήθευση δεν την έχω επιλέξει εγώ .Φαντάζομαι ότι είναι στο πρόγραμμα των blogs του google.

ναυτίλος είπε...

Προς κωνσταντίνα ... αυτό ακριβώς προσπαθεί ο Μπάουμαν σ' αυτό το βιβλίο : να ανιχνεύσει τα αίτια των φόβων μας προκειμένου να τους ξεπεράσουμε .

Pellegrina είπε...

επιλογή δική σου είναι: στην επεξεργασία του μπλογκ πας ρυθμίσεις, μετά σχόλια κι εκεί που λέει "να προβληθεί η λέξη επαλήθευσης" τσεκάρεις ναι ή όχι.
(πιστεύω οτι η διαδικασία αυτή αποτρέπει πολλούς να αφήσουν σχόλιο, αλλά βέβαια δικαίωμά σας!:))

ναυτίλος είπε...

Προς pellegrina... σ'ευχαριστώ για την πληροφορία .

ερμία είπε...

πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση που μού κίνησε το ενδιαφέρον για το ίδιο το βιβλίο.
πολύ παραστατικός κι ο τίτλος του για να περιγράψει ένα τέτοιο συναίσθημα.

Ανώνυμος είπε...

thanks...