Περί τυφλότητος - 2

Με την ευκαιρία της προβολής της ταινίας "Περί τυφλότητος" , γίνεται επίκαιρη μια ανάρτηση που είχα κάνει πριν από 7 μήνες για το βιβλίο του Σαραμάγκου .

Ο Βραζιλιάνος σκηνοθέτης Μεϊρέλες δημιούργησε μια αξιόλογη ταινία , που όμως μικρή σχέση έχει με το βιβλίο . Άλλο πράγμα η "Τυφλότητα" (Blindness) , που είναι ο τίτλος της ταινίας (αλλά και της αγγλικής μετάφρασης του βιβλίου) κι άλλο το "Δοκίμιο περί τυφλότητος" (Ensaio sobre a cegueira) , που είναι ο πρωτότυπος τίτλος του μυθιστορήματος στα πορτογαλικά .

Η ανάρτηση έχει τη μορφή μιας φανταστικής συνέντευξης με τον Σαραμάγκου όπου οι απαντήσεις του είναι αποσπάσματα από το λόγο του στην τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ και στο συμπόσιο που ακολούθησε , από μια συνέντευξή του και από μερικές φράσεις του βιβλίου του .

Ζοζέ Σαραμάγκου , εκδ. Καστανιώτης , μτφ. Αθηνά Ψύλλια

Περί τυφλότητος : μια ολόκληρη πολιτεία τυφλώνεται .

Περί φωτίσεως : οι κάτοικοι ενός κράτους αφυπνίζονται κι ανακαλύπτουν τις αξίες της αλληλεγγύης και της προσωπικής ευθύνης .

Περί θανάτου : Ο Χάρος σε μια μικρή χώρα παύει να κάνει τη δουλειά του .

Αυτά τα τρία βιβλία ήταν η αφορμή για να γνωρίσω τον Πορτογάλο Ζοζέ Σαραμάγκου , τον "αμετανόητο κομμουνιστή" , όπως κοροϊδευτικά τον αποκαλούν οι συμπατριώτες του αλλά και πολλοί θαυμαστές του έργου του .

Προσπαθώ να τον φανταστώ στο Ισπανικό νησάκι Λανθαρότε στον Ατλαντικό ωκεανό , όπου ζει αυτοεξόριστος από το 1992 . Θα ήθελα να ταξίδευα ως εκεί και να τον αναζητούσα ανάμεσα στα δεκάδες ηφαίστεια του νησιού . Ισως αν δήλωνα θαυμαστής του να καταδεχόταν να απαντήσει στις ερωτήσεις μου ...

- Πόσο σοφός αισθάνεται ένας 86χρονος κάτοχος Νόμπελ λογοτεχνίας ;

- Ο πιο σοφός άνθρωπος που γνώρισα σ' ολόκληρη τη ζωή μου δεν μπορούσε ούτε να διαβάσει ούτε να γράψει . Ήταν ο παππούς μου κι ήταν αναλφάβητος . Το χειμώνα όταν έκανε τόσο κρύο που ακόμη και το νερό που είχαμε στα κανάτια μέσα στο σπίτι γινόταν πάγος , πήγαινε στο χοιροστάσιο κι έπαιρνε τα πιο αδύναμα γουρουνάκια για να τα βάλει στο κρεββάτι του . Κάτω απ' τις τραχιές κουβέρτες , η ζεστασιά των ανθρώπων θα έσωζε τα ζωντανά από βέβαιο θάνατο . Αν κι ήταν καλός άνθρωπος δεν το έκανε από συμπόνια αλλά γιατί μ' αυτόν τον τρόπο προστάτευε τον επιούσιό του , όπως είναι φυσικό για ανθρώπους , οι οποίοι για να παραμείνουν ζωντανοί δεν έχουν μάθει να σκέφτονται περισσότερο απ' όσο είναι απαραίτητο . Κάποια ζεστά καλοκαιρινά βράδια , μετά το δείπνο μου έλεγε : "Ζοζέ απόψε θα κοιμηθούμε κάτω απ' τη συκιά" . Κι εκεί μες στη σιγαλιά , με τον ύπνο ν' αργεί , η νύχτα γέμιζε με τις ιστορίες που ο παππούς μου έλεγε και ξανάλεγε : θρύλους , φαντάσματα , παλιούς θανάτους , διχόνοιες , λόγια των προγόνων μας ... Ένας ακατάπαυστος ψίθυρος αναμνήσεων που με κρατούσε ξύπνιο και ταυτόχρονα με νανούριζε γλυκά ...

Ο πρώτος τυφλός είναι ένας άνδρας που έχει σταματήσει το αυτοκίνητό του μπροστά σ' ένα κόκκινο φανάρι περιμένοντας ν' ανάψει πράσινο . Ο δεύτερος είναι ο άνδρας που τον βοηθάει για να του κλέψει αργότερα το αυτοκίνητο . Στη συνέχεια ακολουθεί η γυναίκα του οδηγού , λίγο αργότερα ο οφθαλμίατρος που επισκέπτεται ο πρώτος τυφλός για να τον εξετάσει ...

Μια μυστήρια επιδημία σταδιακά εξαπλώνεται σε ολόκληρη την πολιτεία . Οι αρχές πανικοβάλλονται κι απομονώνουν τους τυφλούς σε ένα παλιό άσυλο . Και τότε είναι που αρχίζει η φρίκη ... Ο αναγνώστης θα γίνει μάρτυρας εικόνων απίστευτης ωμότητας κι απανθρωπιάς . Η κτηνωδία των φρουρών , η ανικανότητα των έγκλειστων να αυτοεξυπηρετηθούν , οι συμμορίες τυφλών που εκμεταλλεύονται άλλους τυφλούς ...

- Γιατί τόση απαισιοδοξία ;

- Δε θα ήταν νέο αν σας έλεγα ότι ο κόσμος μας είναι μια κόλαση για εκατομμύρια ανθρώπους . Οι αδικίες πολλαπλασιάζονται , οι ανισότητες αυξάνονται , η άγνοια μεγαλώνει , η αθλιότητα εξαπλώνεται . Αυτή η ίδια η σχιζοφρενική ανθρωπότητα που έχει την ικανότητα να στέλνει όργανα σε έναν πλανήτη για να μελετήσει τη σύνθεση των πετρωμάτων του , μπορεί με απάθεια να καταγράφει τους θανάτους εκατομμυρίων ανθρώπων από πείνα . Το να πας στον Άρη φαίνεται πιο εύκολο απ' το να πας στο γείτονά σου . Οι κυβερνήσεις δεν κάνουν τίποτα γιατί δεν έχουν τη δυνατότητα ή απλά γιατί δεν τους αφήνουν αυτοί που αληθινά κυβερνούν : οι πολυεθνικές εταιρίες των οποίων η εξουσία έχει μειώσει στο ελάχιστο ό,τι μας έχει απομείνει από την ιδανική δημοκρατία .

Ζούμε σε σκοτεινούς καιρούς . Καθώς οι ελευθερίες περιορίζονται , δεν υπάρχει δυνατότητα κριτικής και ο ολοκληρωτισμός - ο ολοκληρωτισμός των πολυεθνικών της αγοράς - δεν έχει καν ανάγκη ιδεολογίας . Το "1984" του Όργουελ είναι κιόλας εδώ .

Πολύ σύντομα όλοι οι κάτοικοι θα τυφλωθούν και οι πρώτοι τυφλοί θα βγουν έξω απ' το άσυλο προς αναζήτηση τροφής .

"Δεν είχαν προσανατολισμό , προχωρούσαν δίπλα δίπλα στα κτήρια με τα χέρια απλωμένα μπροστά , σκόνταφταν διαρκώς ο ένας πάνω στον άλλο , σαν τα μυρμήγκια που προχωρούν στο μονοπάτι , όταν όμως συνέβαινε αυτό δεν ακούγονταν διαμαρτυρίες , ούτε χρειαζόταν να μιλήσουν , κάποια οικογένεια ξεκολλούσε απ' τον τοίχο , προχωρούσε περνώντας δίπλα από αυτήν που ερχόταν από την αντίθετη κατεύθυνση , κι έτσι συνέχιζαν μέχρι την επόμενη συνάντηση . Πότε πότε σταματούσαν , οσφραίνονταν το κατώφλι μαγαζιών για να μυρίσουν μυρωδιά από φαγητό , ό,τι κι αν ήταν , κι ύστερα συνέχιζαν το δρόμο τους ..."

Τι μέλλον μπορεί να έχει ένα έθνος τυφλών ; Έχει ποτέ κανείς μας φανταστεί πώς θα κατέρρεε μια κοινωνία αν όλοι τυφλώνονταν ;

"...ούτε περνά απ' το μυαλό της η πιθανότητα να μη βγαίνει ούτε στάλα πολύτιμο υγρό από τις βρύσες των σπιτιών , αυτό είναι το μειονέκτημα του πολιτισμού , συνηθίζουμε στην άνεση του νερού που υδροδοτείται στα σπίτια και ξεχνάμε ότι για να συμβεί αυτό υπάρχουν άνθρωποι που ανοίγουν και κλείνουν βαλβίδες παροχής , σταθμοί υδροστάθμης που απαιτούν ηλεκτρική ενέργεια , υπολογιστές για να ρυθμιστούν τα χρεωστικά και να διατεθούν τα αποθέματα , και για όλα αυτά λείπουν τα μάτια . Λείπουν τα μάτια για να δουν κι αυτή την εικόνα , μια γυναίκα ...να προχωρά σ' έναν πλημμυρισμένο δρόμο , ανάμεσα σε σάπια σκουπίδια και περιττώματα ανθρώπων και ζώων , αυτοκίνητα και φορτηγά παρατημένα όπως όπως...και τυφλούς , τυφλούς ..."

- Μπορεί η λογοτεχνία να κάνει τον κόσμο καλύτερο ;

- Ένα μυθιστόρημα μπορεί να επηρεάσει έναν αναγνώστη προσωρινά αλλά τίποτα περισσότερο . Γράφω όσο καλύτερα μπορώ αλλά όταν οι αναγνώστες μου λένε "Το βιβλίο σας μου άλλαξε τη ζωή" δεν τους πιστεύω . Είναι σαν τις αποφάσεις που παίρνεις κάθε πρωτοχρονιά . Για μια βδομάδα προσπαθείς να τις τηρήσεις κι ύστερα τις ξεχνάς .

- Το "Περί τυφλότητος" είναι μια πολιτική αλληγορία ; Είμαστε τελικά τυφλοί ;

- Θέλεις να σου πω αυτό που νομίζω ; Νομίζω ότι είμαστε τυφλοί , Τυφλοί που βλέπουν , Τυφλοί που δεν βλέπουν , κι ας βλέπουν .

Σημείωση:Οι απαντήσεις του Σαραμάγκου (με μπλε χαρακτήρες) είναι σύνθεση αποσπασμάτων από την ομιλία του στην απονομή του Νόμπελ , στο συμπόσιο που ακολούθησε και από μια συνέντευξη (όλα σε μετάφραση του Ναυτίλου) εκτός από την τελευταία απάντηση που είναι απόσπασμα από την τελευταία σελίδα του βιβλίου.Ο πίνακας είναι του Π. Μπρύγκελ του πρεσβύτερου με τίτλο "Η παραβολή του τυφλού" , η φωτογραφία της κοπέλας στην άσφαλτο είναι από street performance εμπνευσμένης από το μυθιστόρημα.(18/20)