Τρίτη 17 Μαρτίου 2009

Η τελευταία σκάλα του Τραμπ Στήμερ

Άλβαρο Μούτις, εκδ. Άγρα, μτφ. Μ. Παπαδολαμπάκης.



Ώρες πολλές εκοίταζα τα σκοτεινά της μάτια
κι ενόμιζα πως έβλεπα βαθιά μέσα σ' αυτά
τρικυμισμένες θάλασσες,
νησιά του αρχιπελάγους
και καραβάκια που έφευγαν
με τα πανιά ανοιχτά.

Ν. Καββαδίας







Και ποιος δε γοητεύτηκε κάποτε από αναγνώσματα με θαλασσινές περιπέτειες; Από τις ιστορίες του Χέρμαν Μέλβιλ, του Τζακ Λόντον ή του Τζόζεφ Κόνραντ... Τι είναι αυτό που μας συναρπάζει σ' αυτές; Η ρομαντική τάση φυγής που λίγο πολύ όλοι μας έχουμε, σε κάποια εποχή της ζωής μας, αισθανθεί; Το ταξίδι, η περιπέτεια προς το άγνωστο; Ή οι συμβολισμοί που τόσο απλόχερα μοιράζει η θάλασσα και η αναμέτρηση του ανθρώπου με αυτήν;






Δύο είναι οι ιστορίες που εκτυλίσσονται στην "Τελευταία σκάλα του Τραμπ Στήμερ". Στην πρώτη ο κύριος αφηγητής, που ταυτίζεται με τον συγγραφέα, αφηγείται το χρονικό των συναντήσεών του με ένα γέρικο φορτηγό πλοίο, ένα ξεχαρβαλωμένο Tramp Steamer, το "Αλκυών", το οποίο ταξίδευε, όπου έβρισκε εμπόρευμα για μεταφορά. Κατά τη διάρκεια των επαγγελματικών ταξιδιών του σε διάφορα λιμάνια το συναντά και νιώθει μια ανεξήγητη έλξη γι' αυτό. Ίσως γιατί διέβλεπε σ' αυτό το δικό του πεπρωμένο...
Μία από τις πιο εντυπωσιακές εικόνες του βιβλίου είναι όταν το πρωτοβλέπει, στο λιμάνι του παγωμένου Ελσίνκι, με την πρωτεύουσα του ρώσικου Βορρά στο βάθος:

"Εισέβαλε αιφνίδια στο οπτικό μου πεδίο, με τη βραδύτητα τραυματισμένης σαύρας. Δεν μπορούσα να πιστέψω στα μάτια μου. Με φόντο το απαστράπτον θαύμα της Αγίας Πετρούπολης, το φτωχό φορτηγάκι εισέβαλε σ' αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, με τα πλευρά του γιομάτα από λεπρώδεις κηλίδες οξείδωσης και βρομιάς, που φτάνανε ίσαμε την ίσαλο γραμμή. Στη γέφυρα και στην κουβέρτα, η σειρά των καμπινών του πληρώματος και των περιστασιακών επιβατών ήταν βαμμένη με λευκή μπογιά σε μια πολύ μακρινή εποχή. Τώρα, ένα στρώμα μούχλας, λαδιών και ούρων τους έδινε ένα απροσδιόριστο χρώμα, το χρώμα της αθλιότητας, της αμετάκλητης παρακμής και της ασταμάτητης και εξουθενωτικής χρήσης του πλοίου... Σ' αυτό το περιπλανώμενο κουρέλι της θάλασσας υπήρχε κάτι σαν μαρτυρία της δικής μας μοίρας πάνω στη γη. Ένα pulvis eris πολύ πιο εύγλωττο τελικά και ταιριαστό σ' αυτά τα νερά του αστραφτερού μετάλλου με φόντο τη λευκόχρυση ανάδυση της ύστατης πρωτεύουσας των τσάρων".





Εγκιβωτισμένη στην πρώτη ιστορία βρίσκεται μια δεύτερη. Αυτή του Βάσκου καπετάνιου του πλοίου που διηγείται, στον κύριο αφηγητή, τον έρωτά του με την όμορφη και κατά πολύ νεότερη μουσουλμάνα ιδιοκτήτρια του "Αλκυών". Ένας έρωτας βραχύβιος, που ακολούθησε, στην κυριολεξία, την πορεία αλλά και την τύχη του περιπλανώμενου "Τραμπ Στήμερ". Κάθε σταθμός μεταφόρτωσης του πλοίου και μια ερωτική συνάντηση. Μάταιες όλες οι προσπάθειες του Βάσκου να παρατείνει το χρόνο ζωής του ετοιμοθάνατου φορτηγού αλλά και του ληξιπρόθεσμου έρωτά του με την Λιβανέζα Βάρντα. Άλλωστε αυτή δεν είναι και η φύση του κάθε έρωτα;

"Οι άνθρωποι αλλάζουν τόσο λίγο, συνεχίζουν να είναι τόσο πολύ οι ίδιοι, που υπάρχει μία και μόνο ιστορία του έρωτα από αμνημονεύτων χρόνων, η οποία επαναλαμβάνεται επ' άπειρον, δίχως να χάνει τη φοβερή απλότητά της, την αγιάτρευτη κακοτυχία της..."




Η δομή του μικρού κι αξιόλογου μυθιστορήματος είναι περίτεχνη, ίσως μάλιστα υπερβολικά περίτεχνη. Η ιστορία του εγγράφεται σε ένα παλίμψηστο ερωτικών και θαλασσινών περιπετειών. Παρακολουθούμε μια περιπέτεια, ίσως κι αφελή, που γοητεύει με το αποφθεγματικό της ύφος και τις λεπτομερείς περιγραφές των εξωτικών λιμανιών, των γευμάτων και των ξενοδοχείων, που θυμίζουν Κόνραντ ενώ γίνονται συνεχείς, άμεσες ή υπαινικτικές, αναφορές σε άλλους λογοτέχνες όπως ο Δάντης, ο Μπόρχες, ο Νερούδα, ο Μέτερλινκ, ο Βιργίλιος, ο Όμηρος... ων ουκ έστι τέλος. Αναφορές που βαραίνουν επικίνδυνα το κείμενο και το κάνουν να χάνει ενίοτε το συγκινησιακό του φορτίο. Ωστόσο η γραφή του Κολομβιανού Άλβαρο Μούτις είναι ιδιαίτερη και απολαυστική σαν παλιό καλό κρασί, που μπορεί να έχασε τη φρεσκάδα του αλλά έγινε πλούσιο σε αρώματα και βελούδινο στη γεύση.
Το κείμενό του, το διαποτίζει μια στωική θλίψη για την αναπόφευκτη φθορά τόσο των ανθρώπων και των σχέσεών τους όσο και για τη λήθη που σαν πέπλο καλύπτει τις πολύτιμες στιγμές του κάθε παρόντος.





"Η ανάμνηση αυτή έμελλε ν' αποτελέσει μέρος της σκοτεινής συλλογής των έμμονων εικόνων που συνταυτίζονται αξεδιάλυτα με τις πλέον ορυκτές και επίμονες ουσίες του είναι μου... Στο μέτρο που περνά ο καιρός, πιο βαθιά, μυστικός κι ελάχιστα επισκέψιμος είναι ο κρυψώνας όπου πάνε να κρυφτούν αυτές οι εικόνες της ανάμνησης. Έτσι δουλεύει η λήθη: δικές μας, καταδικές μας υποθέσεις καταντούν στο τέλος ξένες για μας, εξαιτίας της μιμητικής, απατηλής και σταθερής δύναμης του θνησιγενούς παρόντος. Όταν κάποια απ' αυτές τις εικόνες επιστρέφει με την άγρια πρόθεση να παραμείνει, συμβαίνει τότε αυτό που οι σοφοί ονομάζουν επιφάνεια. Εμπειρία που μπορεί να αποδειχτεί σαρωτική ή απλώς να επιβεβαιώσει κάποιες βεβαιότητές μας, υπερπολύτιμες για να συνεχίσουμε να ζούμε".




Σημειώσεις: Τα δύο εικαστικά θέματα είναι του Μανώλη Χάρου. Στην πρώτη φωτογραφία είναι η Αγία Πετρούπολη ενώ στη δεύτερη ένα Tramp Steamer στο λιμάνι της Νάπολης. Tramp(=αλήτης) Steamer είναι το αδρομολόγητο ή ελεύθερο φορτηγό πλοίο. Το δρομολόγιο αυτών των πλοίων και ο αριθμός των λιμένων προσέγγισης εξαρτάται κυρίως από τις δυνατότητες διάθεσης κατάλληλων φορτίων. Επειδή όμως τόσο τα φορτία όσο και οι λιμένες ποικίλουν κατά εποχές και γεωγραφική θέση, συμβαίνει πολλές φορές τα πλοία αυτής της κατηγορίας να περιπλανώνται στις θάλασσες επί πολύ χρόνο ή να μένουν αγκυροβολημένα «εν αναμονή εντολών».(14/20)

10 σχόλια:

Librofilo είπε...

Έξοχο βιβλίο,μικρό διαμαντάκι με πάρα πολύ καλή μετάφραση.

Χριστίνα Παπαγγελή είπε...

Αχ τα ταξίδια... η περιπλάνηση, το ά-σκοπον, η φυγή, τα χρώματα, η διαφορετική αίσθηση του χρόνου...

Καταπληκτική η πρώτη εικόνα και το ποίημα του Καββαδία που μας ξαναθύμισες...

Αλλά βέβαια,τι άλλο να περιμένει κανείς από ένα ναυτίλο;

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Ναυτίλε ευχαριστώ κι εγώ για την εξαιρετική παρουσίαση και τη γνωριμία με τον πολυμήχανο και περιπλανώμενο σαν τον Οδυσσέα, Κολομβιανό ταξιδευτή – ονειρευτή που γράφει.

Ο ΄Αλβαρο Μήτις - Ούτις και το ξεχαρβαλωμένο Τραμπ Στήμερ του, μου φαίνεται πως αναδεικνύουν τη ουσία και την αιτία των ταξιδιού όπως αυτός την αντιλαμβάνεται:
Μετακίνηση και εσαεί φυγή. Μου θυμίζει –το θαλασσινό ανάλογο - τις αχαρτογράφητες μετακινήσεις των φαντάρων του Σελίν: Ο κρυμμένος Κόνραντ…

Η δε παράγραφος που ανθολόγησες για την ανάκληση της μνήμης και τη σπουδή στην ουσία της λήθης, εκεί που συνταυτίζει την ανάμνηση με τις ορυκτές ουσίες του βάθους του είναι –το αποτέλεσμα φαντάζομαι της οξειδωτικής και διαβρωτικής δράσης του παρόντος - είναι από τις γοητευτικές μεταφορές που έχω συναντήσει.

Ευχαριστώ για το κέρασμα.

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Σπεύδω να αγοράσω το βιβλίο
σχόλια και ανάρτηση
μου δημιούργησαν βαθύτατα αυτή την ανάγκη
Ευχαριστώ
Βαγγέλης

ναυτίλος είπε...

Προς librofilo... αν και δεν γνωρίζω τα ισπανικά για να διαβάσω και το πρωτότυπο, είχα την αίσθηση ότι η μετάφραση ήταν εξαιρετική. Έχεις γράψει γι' αυτό το βιβλίο στο μπλογκ σου;
Υ.Γ:Δεν έχεις ευρετήριο για το ψάξω.

ναυτίλος είπε...

Προς Χριστίνα... δε νομίζω να υπάρχει τίποτα πιο σαγηνευτικό από τα ταξίδια δηλ. την περιπλάνηση... τη φυγή... Αρκεί μια μακρινή εικόνα θάλασσας ή βουνού για να "φύγουμε" έστω και νοερά. Στο εργοστάσιο που δουλεύω απ' το γραφείο μου φαίνεται η Πάρνηθα. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσες αποδράσεις έχω σχεδιάσει για κει πάνω...
Γι' αυτό μας γοητεύουν και τα σχετικά αναγνώσματα. Έχω αρχίσει να ζηλεύω το γιο μου που πριν λίγο καιρό διάβαζε τον Θαλασσόλυκο του Λόντον ή τώρα που διαβάζει το Νησί των θησαυρών.

ναυτίλος είπε...

Προς Πόλυ... έτσι είναι: άλλος με τον Ώστερ και τον Πεσσόα, άλλος με τον ΜήτιςΟύτις, όλοι να "ταξιδεύουμε" και να ονειρευόμαστε σε μια "οχυρή" πόλη, που δεν κοιμάται ποτέ γιατί κανείς δεν ονειρεύεται πια (όπως λέει ο Ρακάς στο μπλογκ Πορτατίφ).
Πράγματι η παράγραφος αυτή είναι εξαιρετική.

ναυτίλος είπε...

Προς Βαγγέλη... χαίρομαι που θα μοιραστούμε την εμπειρία της ανάγνωσης του συγκεκριμένου βιβλίου. Αλλά αγχώνομαι κιόλας γιατί μπορεί να μη σου αρέσει... [Αν πρόσεξες στις κρίσεις μου για τα βιβλία που διαβάζω υπάρχει μια διαβάθμιση:μέτριο,ενδιαφέρον, αξιόλογο, εξαιρετικό,
μικρό αριστούργημα, αριστούργημα.
Για κακό δεν κάνω λόγο γιατί δεν πιστεύω(τουλάχιστον έτσι ελπίζω)ότι στη βιβλιοθήκη μου υπάρχει κακό βιβλίο].
Καλημέρα

Librofilo είπε...

Το βιβλίο το είχα διαβάσει την εποχή που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα,πάει μιά δεκαετία αν θυμάμαι καλά.Γι'αυτό δεν έχω αναρτήσει κάτι στο βλογκ...Όσον αφορά το ευρετήριο,εχεις δίκιο,κάποια στιγμή πρέπει να το βάλω γιατί δυσκολεύομαι κι εγώ ο ίδιος να βρω κάτι.

Χριστίνα Παπαγγελή είπε...

ναυτίλε και λιμπρόφιλε, συγνώμη που επεμβαίνω, αλλά υπάρχει τρόπος να βρεις κάτι σ' ένα μπλογκ, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει ευρετήριο:πληκτρολογείς αυτό που θέλεις στην "αναζήτηση ιστολογίου", πάνω αριστερά.