Δεν ξέρω αν με φοβίζει ο θάνατος, δεν ξέρω σχεδόν τίποτε από τότε που έφτασα στη θάλασσα.
Μαργκερίτ Ντυράς
Ο εβδομηντάρης Φεδερίκο Μαγιόλ, πρώην Καταλανός βουλευτής, πετυχημένος επιχειρηματίας και παθιασμένος παίκτης του πόκερ ξεκινά ένα "κάθετο ταξίδι" όταν η γυναίκα του τον διώχνει από τη ζωή της. Από τη Βαρκελώνη στο Πόρτο κι από κει κάθετα προς Λισαβώνα και τέλος Φουνσάλ στη Μαδέρα. Κάθετο ταξίδι προς αναζήτηση του εαυτού του; Της κουλτούρας που στερήθηκε λόγω του Εμφυλίου; Της χαμένης Ατλαντίδας; Ή μήπως του Μεταφυσικού Λιμανιού; Ένα μεταφυσικό λιμάνι που φαίνεται ότι το ανακάλυψε στη Φουνσάλ του Ατλαντικού ωκεανού και από όπου γράφει στο γιο του:
"Ετοιμάζω μια αποστολή στην Ατλαντίδα και δεν πρέπει ν' αργήσω να βυθιστώ στην πιο βαθιά άβυσσο... Κατά τα άλλα, όλα τέλεια. Είμαι φίλος με τον Κλαούντιο Μαγκρίς. Έγινα Εβραίος χασιδιστής. Θυμάμαι την Καταλονία, αλλά εσύ θα μου πεις πού βρίσκεται. Ασχολούμαι με την κουλτούρα χωρίς πειθαρχία, δίνω διαλέξεις για τα νησιά και τη μυθολογία τους, άνοιξα ένα βιβλιοπωλείο στον ξάδελφό σου, θα είμαι ο πρωταγωνιστής ενός μυθιστορήματος, ζωγραφίζω μεταφυσικά λιμάνια με πολλούς φοίνικες που μερικές φορές μοιάζουν με σαξόφωνα κι άλλες θυμίζουν τη σιλουέτα της Κιμ Νόβακ. Τα πρωινά πηγαίνω στο σχολείο και τα απογεύματα στο πανεπιστήμιο. Ελπίζω να πεθάνω γνωρίζοντας τι είναι το big bang και, τέλος, είμαι ειδικός στη γνώση της απόστασης. Δέξου μια ατλαντική αγκαλιά από τον καλλιτέχνη πατέρα σου".
Διαβάζοντας το "Κάθετο ταξίδι" είχα την αίσθηση ότι ο Ενρίκε Βίλα-Μάτας πάσχει από τη γνωστή στους λογοτεχνικούς κύκλους "νόσο του Μοντάνο", που σημαίνει την τραγική ανικανότητα ενός συγγραφέα να γράψει. Και τι κάνει σ' αυτήν την περίπτωση ένας μυθιστοριογράφος, άριστος γνώστης της παγκόσμιας λογοτεχνίας; Επιστρατεύει προς αρωγή του άλλους παλαιότερους αλλά και σύγχρονους συναδέλφους του: Κάφκα, Πεσσόα, Φλωμπέρ, Μονταίνι, Μπόρχες, Σβέβο, Μαγκρίς...
Εδώ και πολύ καιρό πιστεύεται ότι σχεδόν όλα στη λογοτεχνία έχουν ειπωθεί κι ότι στο σύγχρονο συγγραφέα δε μένει τίποτε άλλο παρά να σχολιάζει αυτά που έγραψαν άλλοι πριν απ' αυτόν, να τα προσαρμόζει στην εποχή του ή να "γεμίζει κάποια κενά". Ο Μπόρχες στις αρχές της λογοτεχνικής του καριέρας κατηγορήθηκε από τον συγγραφέα Ραμόν Ντολ για λογοτεχνικό παρασιτισμό: ότι τα γραπτά του δεν κάνουν τίποτ' άλλο παρά να επαναλαμβάνουν με άσχημο τρόπο πράγματα που άλλοι τα είπαν με ωραίο. Κι ο Μπόρχες εμπνεόμενος από αυτήν την κατηγορία, έφτασε τον παρασιτισμό του στα άκρα γράφοντας το "Πιερ Μενάρ,ο συγγραφέας του Δον Κιχώτη".
Ο Βίλα-Μάτας δεν είναι βέβαια Μπόρχες και μάλλον το γνωρίζει. Όπως δεν είναι και Λώρενς Στερν (Τρίστραμ Σάντι) που τόσο έντονα θυμίζει η αφήγησή του. Αυτά όμως δεν τον εμποδίζουν είτε να ελίσσεται ανάμεσα στους αγαπημένους του συγγραφείς προσπαθώντας να αφηγηθεί μια ιστορία για την αποξένωση, τη μοναξιά, τα γηρατειά και τη σημασία της κουλτούρας είτε να παίζει με τον αναγνώστη οδηγώντας τον από διάφορες κοινοτοπίες σε μεγάλες Αλήθειες. Εκτός κι αν όλα αυτά δεν είναι παρά ένα προπέτασμα για να κρύψει τη νόσο του Μοντάνο από την οποία πάσχει.
Ωστόσο γράφει και γράφει για όλα με τη μέθοδο του "Πλίνθοι, λίθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι" χωρίς μάλιστα να δίνει τη δυνατότητα σε κανένα να τον σταματήσει γιατί όπως είπε κι ο Ζυλ Ρενάρ "Το γράψιμο είναι ένας τρόπος να μιλάς χωρίς να μπορεί κανείς να σε διακόψει"...
Ο Ενρίκε Βίλα-Μάτας γεννήθηκε στη Βαρκελώνη το 1948. Έχει γράψει ένα αφηγηματικό έργο μεγάλου εύρους, που έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από δώδεκα γλώσσες. Στην Ελλάδα έχουν μεταφραστεί επίσης: "Η νόσος του Μοντάνο", "Μπάρτλεμπι και Σία", "Το Παρίσι δεν τελειώνει ποτέ".
Σημειώσεις: Η ιστορία του Μπόρχες και το απόφθεγμα του Ρενάρ αναφέρονται στη "Νόσο του Μοντάνο" από τον ίδιο τον Βίλα-Μάτας. Το απόσπασμα της Ντυράς αναφέρεται στο βιβλίο. Ο πίνακας είναι έργο του Παρθένη: Το λιμάνι της Καλαμάτας. (13/20)
28 σχόλια:
Με τ έ τ ο ι ο Παρθένη (όχι τις μαντόνες και τις κυρίες του κλπ) κόβω φλέβες!
Δεν ξερω τη νοσο του Μοντάνο. Όταν ενας συγγραφεας δεν μπορεί να γράψει, απλώς δεν γράφει! Φυσιολογική κατάσταση μου φαίνεται, γιατί νόσος;
Ίσως πράγματι "όλα να εχουν ειπωθεί" από προηγούμενους συγγραφείς, αλλά ο κόσμος δεν αποτελείται μόνο από συγγραφείς, και επίσης, το κυριότερο, δεν τους εχουμε διαβάσει (ο καθένας μας)όλους! Η ανθρωπότητα ζει ανά γενιές τα ίδια, λίγο παραλλαγμένα, προβλήματα. Αν γράφεις για τους ανθρώπους γενικά -και όχι για τους άλλους συγγραφείς και συναφείς- δεν νομίζω πως θα το πεις ποτέ αυτό (ότι όλα ειπωθηκαν)Υπάρχει πάντα νέος τρόπος να ειπωθούν τα παλιά πράγματα, χώρια που το ξεσκέπασμα των ψεμάτων που διαρκώς συσσωρεύονται είναι από μόνο του μεγάλη δουλειά!
Αντιγράφω από Μπρεχτ ("Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια")
"Η τέχνη...μπορεί να παραδώσει τον άνθρωπο στις συγχύσεις, τις αυταπάτες και τα θαύματα και μπορεί να παραδώσει τον κόσμο στον άνθρωπο. Μπορεί να μεγαλώσει την αμάθεια και μπορεί να μεγαλώσει τη γνώση. Μπορεί να κάνει έκκληση στις δυνάμεις που αποδεικνύουν τη δύναμή τους καταστρέφοντας και στις δυνάμεις που αποδεικνύουν τη δύναμή τους βοηθώντας"
Προς πελλεγκρίνα... συμφωνώ απόλυτα μαζί σου. Ούτε γω πιστεύω ότι έχουν όλα ειπωθεί αν και βέβαια υπάρχουν κάποιοι αρχέτυποι "μύθοι".
Πάντως ο Βίλα-Μάτας σ' αυτό το βιβλίο μου έδωσε την εντύπωση ότι δεν είχε τίποτε καινούριο να πει και απλά έπαιζε με τον αναγνώστη κι αυτά που είχαν πει άλλοι πριν απ' αυτόν. Αν κι υπήρχαν σημεία όπου η γραφή του ήταν ευφυής. Αλλά αρκεί αυτό για να "ενοχλήσει τις λέξεις";
Η νόσος του Μοντάνο είναι βέβαια εύρημα του ίδιου του Βίλα-Μάτας από άλλο του βιβλίο, το οποίο πραγματεύεται αυτήν ακριβώς την ανικανότητα ενός συγγραφέα!
Βρίσκω εξαιρετικά γοητευτική τη «διεύρυνση» του σύμπαντος από το οποίο εμπνέεται και εντός του οποίου λειτουργεί ένας συγγραφέας ακόμα και όταν παρασιτεί λογοτεχνικά όπως και ο Μπόρχες και ο Βίλα Μάτες.,
Δεν έχω διαβάσει το Μπάρτλεμπυ και Σία και τη Νόσο του Μοντάνο, αλλά νομίζω ότι και η συζήτηση για τη γραφή ή τη μη γραφή ή για την έμπνευση και την «ανίατη ασθένεια του να μην μπορείς να ζεις εκτός της σφαίρας της λογοτεχνικής ερμηνείας» (παραπέμπω ως συνεπής δικτυοποντικίνα στο κείμενο του Scott Espositto http://quartelyconversation.com/enrique-vila- matas- bartleby –c) μπορεί να τροφοδοτήσει ένα λογοτεχνικό έργο με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να το κάνει το θεώρημα του Γκέντελ, ένα έγκλημα, μια εμμονή, ή μια ερωτική ιστορία..
Μπορούμε να πούμε ότι είναι παρασιτική λογοτεχνία το βιβλίο του Σαραμάγκου «Τη χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις»; Εν τούτοις στηρίζεται στις πλάτες του Πεσσόα και ο ετερώνυμός του en personne, είναι ο μυθιστορηματικός ήρωας του Σαραμάγκου.
Αυτό το όλα έχουν ειπωθεί αλλά και τα περί νόσου του Μοντάνο, νομίζω ότι λέγονται ειρωνικά, πρόκειται δηλαδή για παρωδία επινοημένη από τον Βίλα Μάτες προκειμένου να «κεντήσει» τους αφορισμούς υποσημειώσεις του περί λογοτεχνίας στα δύο αυτά λογοτεχνικά δοκίμια.
Δεν προλαβαίνω, αν και θα το ήθελα πολύ να διαβάσω το βιβλίο που παρουσιάζεται για να συμμετέχω στη συζήτηση, Είχα ακούσει πολύ καλά λόγια από φίλο που υπολογίζω τη γνώμη του και αναρωτιέμαι πώς να είναι αυτό το «κάθετο» που λέει ο τίτλος.
(χιουμοράκι): είναι το ανάποδο από το "οριζόντιο ύψος", που γραφει σημερα ο πατριάρχης!
Έχεις απόλυτο δίκηο.
Μόλις διαπίστωσα - ως αθεράπευτη φυσικός - το μεταφραστικό έγκλημα να πουν "κάθετο" (perpendicular) το "κατακόρυφο" (vertical)του τίτλου.
Viaje vertical παιδιά.
Δεν το είδε κανείς;;;
'Η θεωρήθηκε ότι είναι για το καλό μας, πούουουου να καταλάβουμε ή δεν χρειάζεται να καταλάβουμε τέτοιες λεπτές διακρίσεις ;
Κάθετο μπορεί να είναι οπουδήποτε κάθετο. Κατακόρυφο παίζει με τη βαρύτητα, είναι όντως το "ανάποδο" που λες στο "Οριζόντιο ύψος" του Αργύρη Χιόνη.
Χαιρετώ.
Προς Πόλυ ή διαδικτυοποντικίνα... από το κείμενο του Esposito πήρα τις πληροφορίες για το βιβλίο του "Η νόσος του Μοντάνο" καθώς δεν το έχω διαβάσει. Ωστόσο το
"Κάθετο ταξίδι" ή μάλλον "Κατακόρυφο" (σωστότατη η παρατήρησή σου!!!) το βρήκα απλώς ενδιαφέρον. Τίποτα παραπάνω από ένα παιχνιδιάρικο κείμενο με το συγγραφέα να κλείνει συνεχώς το μάτι στον αναγνώστη...
θα με ενδιέφερε η περαιτέρω ανάλυση της διαφοράς κάθετου με κατακόρυφου.
ευχαριστώ.
Αγαπητέ Σαμψών,
Μη έχοντας διαβάσει το βιβλίο, ώστε να μπορώ να συμπεράνω την ουσιαστική σημασία αυτής της διάκρισης – την οποία όμως επέλεξε ο συγγραφέας για τίτλο του βιβλίου του – αυτοπροσκαλούμαι να σου απαντήσω μόνο σε επίπεδο διαφοράς των δύο λέξεων.
Κάθετες είναι δυο γραμμές που σχηματίζουν μεταξύ τους ορθή γωνία, δηλαδή ενενήντα μοίρες. Όπως κοιτάζω τώρα το ταβάνι του δωματίου μου βλέπω τέσσερεις τέτοιες γωνίες που έχουν σχηματιστεί η κάθε μια από κάθετες μεταξύ τους πλευρές.
Κατακόρυφη είναι η γραμμή που είναι «κάθετη» στο οριζόντιο επίπεδο. Χρησιμοποιώντας πάλι το παράδειγμα του δωματίου μου, θα έλεγα ότι βλέπω γύρω μου τέσσερεις κατακόρυφες τέτοιες γραμμές, που είναι κάθετες προς το πάτωμα.
Θα μπορούσε να την πάρει – την κατακόρυφη - κανείς σαν μια ειδική περίπτωση κάθετης προς την επιφάνεια της γης. Η κατακόρυφη ορίζει τρόπον τινά το πάνω και το κάτω.
Για να είμαστε βέβαια πιο ακριβολόγοι, η έννοια της κατακόρυφης δεν είναι μια μαθηματική έννοια όπως η κάθετη αλλά μια φυσική πραγματικότητα. Είναι η κατεύθυνση που παρατηρούμε να ακολουθούν τα σώματα όταν πέφτουν στην επιφάνεια της γης ( ή που ορίζουν οι κτίστες με το νήμα της στάθμης, ένα νήμα δηλαδή όπου έχεις δέσει ένα βαρίδι και το κρατάς ακίνητο, ορίζει τη διεύθυνση της κατακόρυφης).
Αν δεν σε ενοχλεί μια ακόμα πιο σχολαστική ανάλυση, θα πρόσθετα ότι θεωρητικά η κατακόρυφη είναι η κατεύθυνση που έχει η δύναμη της βαρύτητας, που σε τελευταία ανάλυση περνά, αν την προεκτείνουμε, από το κέντρο της γης (ελπίζω να συμφωνούμε ότι τα φαινόμενα απατούν και ότι η γη δεν είναι επίπεδη).
Και στον Βίλα-Μάτας
ενδημεί η υπεράσπιση του αναλφάβητου συγγραφέα αλλά και του αναλφάβητου αναγνώστη.
Ακριβώς αυτή είναι η "νόσος του Μοντάνο".
Πρόκειται για μια παύση που προκαλείται από το ερώτημα πώς ένα κείμενο (και όχι μόνον) θα μπορούσε να είναι;/
πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς;
Αυτό το ερώτημα - και στις δύο εκδοχές του - είναι θεμελιώδες κριτήριο όταν πρόκειται να διακρίνει κανείς (και με γκραμσιανούς όρους) τη δημιουργική από την επεξηγηματική κανονιστική σκέψη.
Αν λοιπόν - προτείνει ανάλογα και ο Μάτας - αναρωτηθούμε για το αθέατο κείμενο της λογοτεχνίας - για αυτό που σήμερα είναι στο βάθος της διερώτησης του πώς η λογοτεχνία θα μπορούσε να ήταν αλλιώς ή στο χώρο ανάμεσα στην ύπαρξη και την ανυπαρξία, στο χώρο των υβριδίων
Τότε
εισερχόμαστε στο χώρο όπου ακόμα δεν είμαστε εξοικειωμένοι με την ανάγνωση και τη γραφή ως νέες σημαίνουσες πρακτικές αυτού του αθέατου - ακόμη - λογοτεχνικού κειμένου...
Αλλά για να συμβεί αυτό πρέπει να γίνουμε εκ νέου αδαείς και να αρχίζουμε από την αρχή τη διερώτησή μας χειραφετημένοι - κατά το δυνατόν - από τις διαμεσολαβήσεις της ιδεολογίας, αυτές τις πρακτικές που εισάγουν τους παραμορφωτικούς φακούς κάθε επεξηγηματικής ματιάς στα πράγματα, που σκοπό έχει να κανονικοποιήσει, να κατασκευάσει νόρμες.
Ετσι και το κατακόρυφο αντί του κάθετου. Ομοιάζουν εκεί όπου ακριβώς και διαφέρουν. Από τη μια για να ορισθεί το κάθετο χρειάζεται εκείνο με το οποίο και ως προς το οποίο αναπτύσσει την κάθετη σχέση. Για να ορισθεί το κατακόρυφο χρειάζεται εκείνες οι οπτικές που το διακρίνουν ως
{κατά} - {κόρυφο}.
Και στις δύο περιπτώσεις προϋποτίθεται κάτι. Μία σχέση ή στην άλλη περίπτωση μία οπτική.
Μπορούμε ενδεχομένως να πούμε πως το κάθετο είναι κάθετο από όποια οπτική και αν το δούμε από όποια οπτική κι αν δείτε το γράμμα Τ το κάθετο υφίσταται. Αν αλλάξουμε όμως οπτική το κατακόρυφο δεν παραμένει κατακόρυφο. Δεν είναι η κάθετη γεωμετική σχέση εδώ αλλά η οπτική που ενδιαφέρει για την απόφανσή μας.
Το κατακόρυφο είναι λοιπόν υπόθεση οπτικής γωνίας. Και ως τέτοια σχετίζεται άμεσα και με την ιδεολογία. Αλλά
ΑΛΛΑ για να αποφανθούμε περί του κατακόρυφου, για την οπτική μας γωνία, δηλαδή, προϋποτίθεται το υπο-κείμενο. Η υποκειμενικότητα και όλες οι ενδεχόμενες πραγματώσεις. Η ενδεχομενικότητα της λογοτεχνίας, εν προκειμένω.
Οι συναρθρώσεις των σημαινόντων μετά σημαινομένων από το ρηματικό (γλωσσικά σημεία) χάος. Αυτές οι συνάψεις ξεχειλώνουν τον κανόνα (να,φερ΄ειπείν, αυτό που μας θυμίζει η Πόλυ για τον πίνακα του Μαγκρίτ λέγοντας "αυτό δεν είναι μία πίπα"). Το ταξίδι είναι ανοιχτό σε όλα τα ενδεχόμενα και οι οπτικές προσδιορίζουν την υποκείμενη ματιά.
Η λογοτεχνία μπορεί και να διαβάζεται δίχως τη σχέση ένα προς ένα. Αντιστοιχία λογοτεχνικού κανόνα και κειμενικού είδους. Δεν υπάρχει μια λογοτεχνία και δεν υπάρχει μια νόρμα αφήγησης για κάθε αφήγηση. Ο κανόνας επιδέχεται - ακριβώς μέσω της λογοτεχνικής δημιουργίας - την υπέρβασή του. Και η υπέρβασή του είναι το αθέατο κείμενο.
΄Οταν το συνειδητοποιούμε αυτό χάνει κάθε νόημα να γράφουμε; Ναι. Χάνεται κάθε ματαθόδοξο νόημα να γράφουμε...καθώς πάντα καλούμεθα να μιλήσουμε για εκείνο το αθέατο κείμενο, του πώς αυτό θα ήταν και αλλιώς. Καλούμεθα να υπερβούμε το οικείο, το κατακτημένο, το σταθερά κάθετο. Καλούμεθα δηλαδή να αλλάξουμε την οπτική γωνία και να ΞΑΝΑΕΠΙΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΜΑΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΑΣ.
Κατά συνέπεια εκείνο το κατακόρυφο ταξίδι είναι και εκείνο που ζητά διαρκώς την εξαφάνισή μας στο ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ ΕΚ ΝΟΥ ΑΥΤΟΕΠΙΝΟΗΣΗΣ ΜΑΣ.
ΠΕΡΙ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ
ΟΤΑΝ Ο ΝΕΥΤΩΝΑΣ ΕΙΔΕ ΤΟ ΜΗΛΟ ΝΑ ΠΕΦΤΕΙ ΚΑΙ ΜΙΛΗΣΕ ΓΙΑ ΤΗ ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΕΝΩΣΕ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ ΜΕ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ ΓΗΣ. ΜΕΧΡΙ ΤΟΤΕ ΑΛΛΕΣ ΗΤΑΝ ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ - ΑΛΛΗ "ΦΥΣΙΚΗ" ΤΙΣ ΜΕΛΕΤΟΥΣΕ ΑΝ ΘΕΛΕΤΕ - ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ ΓΗΣ.
Σε αυτήν ακριβώς τη βαρύτητα ουρανός και γη "ενώθηκαν". Τότε προετοιμάστηκε το έδαφος για να ειπωθεί εκείνο το αθέατο κείμενο για τα χρόνια του Νεύτωνα αλλά το ρητό κείμενο για τα χρόνια του Μαρξ: "έφοδος στον ουρανό" (κατά Μαρξ). Και τώρα ποιο
έδαφος προετοιμάζουμε για να ειπωθεί εκείνο που δεν είναι ακόμη θεατό σε μας στο μέλλον;
Αλλά καθώς ενώθηκαν οι δυνάμεις του ουρανού και της γης συμπιέστηκε το υποκείμενο, χάθηκε άραγε;
Η νόσος της άρνησης για γραφή είναι η κατάσταση αυτής της συμπίεσης μέχρις ότου να φύγουμε από τη Νευτώνεια Φυσική και τη βαρύτητα του λογοτεχνικού κανόνα.
Προς τα νέα αναλφάβητα υβρίδια λοιπόν εκ νέου...
Το κατακόρυφο και το οριζόντιο ταξίδι των ενδεχομένων...και οι δυνατότητες των επιλογών για να γεωμετρείται ΠΑΝΤΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ (ευτυχώς) Η ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ... Αυτός ο ύστατος τέταρτος πειρασμός...
Καληνύχτα
Βαγγέλης Ι.
δεν επανέρχομαι σε πληκτρολογημένα λάθη - γράφω prima vista τα σχόλιά μου...νομίζω πως δεν επηρεάζουν το νόημα αυτού που γράφω και δε λέων ακόμη
:)
Β.Ι.
Το κάθετος είναι λέξη φορτισμένη με συνδηλώσεις που δεν τις έχει το κατακόρυφος. Και επειδή συχνά σημαίνουν το ίδιο, η μεταφράστρια επέλεψε την πρώτη. Το κάθετο ταξίδι ακούγεται πιο εύχηχα από το κατακόρυφο ταξίδι. Ισχύει μάλλον και εδώ αυτό που έχει ειπωθεί γενικά για τη μετάφραση, ότι μοιάζει με τη γυναίκα, όταν είναι πιστή δεν είναι όμορφη και όταν είναι όμορφη δεν είναι πιστή.
Το βιβλίο πάντως πιστεύω κι εγώ πως δεν είχε τίποτα καινούργιο να πει. Ή μάλλον προσπαθούσε να πει τα αυτονόητα και χιλιοειπωμένα και μάλιστα χωρίς μια υποψία πλοκής για να μας δελεάσει.
Προς Βαγγέλη... ποιος να φανταζόταν ότι οι κάθετοι κι οι κατακόρυφοι θα άνοιγαν τέτοια συζήτηση;
Προς Μπάμπη... έχεις απόλυτο δίκιο!
Προς Κατερίνα... απ' ό,τι φαίνεται συμφωνούμε...
΄ισως κάποιοι συγγραφείς ή και κάποια κείμενα περιμένουν μια - ας πούμε - 'ειδική συνθήκη' στη ζωή του αναγνώστη για να συνομιλήσουν μαζί τους...όπως επίσης και κείμενα που γυρίζουμε σε αυτά μας αποκαλύπτουν και μια άλλη διάσταση που δεν τους είχαμε αποδώσει όταν τα διαβάζαμε παλαιότερα...
Τα κείμενα του Βίλα Μάτας (και του βιβλίου αυτού συμπεριλαμβανομένου) - δεν μπορώ να πω τι δεν είναι (γιατί το πώς κατασκευάζονται οι λογοτεχνικές νόρμες είναι γνωστό) - φαίνεται να συναντήθηκαν με την δική μου παροντική συνθήκη και για το λόγο αυτό με κάνουν ΝΑ ΤΟ ΣΥΣΤΗΝΩ ΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΑΝΕΠΙΦΥΛΑΚΤΑ...ελπίζοντας σε μια επαρκή συνάντηση του βιβλίου του και με άλλους αναγνώστες...
"Μιλώντας εκ μέρους μου!!!:)" έχω να πω πως αυτός ο συγγραφέας δεν ανήκει στην αναγνωστική jouissance- αντίθετα αυτό το ταξίδι είναι μια απόλαυση που μήτε να την καταναλώσεις μπορείς αλλά και μήτε να εξαρτηθείς από αυτήν μπορείς...Μόνον να την ανταλλάξεις σου επιτρέπει...
Υπάρχουν βιβλία για τα οποία δεν μπορείς να μιλήσεις σε χώρους που μιλούν για βιβλία παρά μόνον να συνομιλήσεις με τον εαυτό σου για αυτά...Και ο Β.Μ. γράφει τέτοια βιβλία...ακριβώς όπως και ο Μπόρχες...προς τα εκεί λοιπόν...
ΚΑΙ ΠΑΝΤΑ ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟΝ ΓΙΑ ΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΠΛΑ ΤΑ ΚΟΙΝΟΠΟΙΩ ΟΠΩΣ Ο ΚΑΛΟΣ ΦΙΛΟΣ ΑΚΡΙΒΩΣ ΜΑΣ ΚΟΙΝΟΠΟΙΕΙ ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΑΤΑΣ (λέει μιλώντας εκ μέρου του εαυτού του ο Ναυτίλος μας λέει πως δεν είναι Μπόρχες...)
Καλές αναγνωστικές ανταλλαγές
Βαγγέλης
Aγαπητέ Ναυτίλε
δεν μίλησα για κάθετο και κατακόρυφο για κάτι άλλο μίλησα επ αφορμή αυτής της σχέσης (κάθετου-κατακόρυφου) όπως μίλησα και για τη θεώρηση (σχετικά με το αθέατο κείμενο) του Β.Μ....
Προφανώς δεν έγινα σαφής για να εισπράξω από σένα αυτό το σχόλιο
Συγγνώμη
την άλλη φορά θα είμαι σαφέστερος ώστε να ακούσω τη γνώμη σου - που με ενδιαφέρει πολύ
Βαγγέλης
Περισσότερο εύηχο "το κάθετο ταξίδι" από "το κατακόρυφο ταξίδι";
Δεν αντιλέγω...
Αρκεί βέβαια να είχαμε όλοι τα ίδια "αυτιά"...
Σε κάθε περίπτωση το πώς προσλαμβάνεται ο ορθότερος ή ο ευηχότερος τίτλος είναι ζήτημα αναγνωστικής (οπτικής,ηχητικής, συναισθηματικής κ.λπ., κ.λπ.) πρόσληψης...
Εύχομαι όλοι εδώ να συμφωνούμε σε αυτό...στην αναγνωστική διαφοροποίηση δηλαδή...
Διαφορετικά πρέπει να σωπάσω...προς όφελος της ομοιότητας
Β.Ι.
υγ τα υλικά του λογοτέχνη είναι ΚΑΙ οι λέξεις
οι λέξεις μάλλον έχουν τη δική τους σημασία και τη δική μας απήχηση όταν αντηχούν στα αυτιά μας ή όταν διεισδύουμε μέσα τους εμείς...
:)
πολύ χαίρομαι τη συζήτηση.
κι αν προσπαθήσω να τοποθετηθώ θα έλεγα πως το κάθετο είναι πειθήνιο γιατί τερματίζει στο σημείο. αντίθετα το κατακόρυφο όχι, διότι το τρυπά μέχρι να βρει τα τα σπλάχνα.
τα πάντα είναι θέμα ανυπακοής.
Προς Βαγγέλη... πρώτα απ' όλα θα επιμείνω στην άποψή μου ότι ο Βίλα- Μάτας δεν είναι Μπόρχες,ούτε καν ως κακέκτυπό του δεν μπορεί να σταθεί στο συγκεκριμένο βιβλίο, που άλλωστε είναι και το μόνο που έχω διαβάσει από τα πολλά που έχει γράψει. Αλλά αυτή είναι βέβαια η προσωπική μου άποψη και χωρίς να είμαι ειδήμων στον Μπόρχες. Εξάλλου το αν μοιάζει στον Αργεντίνο συγγραφέα ή όχι δε νομίζω ότι είναι το κριτήριο αξιολόγησής μας. Περισσότερο προς στον Στερν θα έλεγα ότι με πάει η γραφή του.
Τώρα όσον αφορά στη μετάφραση του vertical θα συμφωνήσω με τον Μπάμπη ότι δεν πρέπει να είμαστε απόλυτοι και προσκολλημένοι στο λεξικό αλλά πρέπει πάντα να έχουμε κατά νου και τις άλλες χρήσεις που τυχόν έχουν οι λέξεις κατακόρυφος και κάθετος στις δυο γλώσσες.
Π.χ ας μην ξεχνάμε ότι στο σταυρόλεξο λέμε οριζόντια (horizontally) και κάθετα (vertically) όχι κατακόρυφα.
Επίσης όταν μιλάμε για κίνηση στο χρόνο μου έρχεται πιο φυσικά η λέξη "κάθετο ταξίδι" .
Vertical wine tasting στα αγγλικά σημαίνει (κι έτσι έχει καθιερωθεί): Κάθετη γευσιγνωσία οίνων δηλ. δοκιμή του ίδιου κρασιού σε διαφορετικές χρονιές (κινούμενοι στο χρόνο), πχ. 1990,
94,92,93,94 κ.ο.κ (Ας μην ξεχνάμε ότι ο Μαγιόλ κινείται σ' αυτό το ταξίδι του και στο χρόνο)
O Βίλα-Μάτας λέει κάπου στο βιβλίο του ότι ο ήρωας συνεχίζει να κινείται κάθετα από Πόρτο στη Λισσαβώνα κι από κει στη Μαδέρα υποδηλώνοντας την κάθετη κίνηση προς τον ισημερινό της γης και είμαι βέβαιος ότι θα χρησιμοποιεί στο πρωτότυπο τη λέξη vertical χωρίς να εννοεί κίνηση προς το κέντρο της γης.
Κοντολογής αν ήμουν ο μεταφραστής θα χρησιμοποιούσα κι εγώ τον τίτλο "Κάθετο ταξίδι" και σε μία υποσημείωση θα εξηγούσα και τα περί κατακόρυφου...
Προς Σαμσών... έπεσες διάνα!
Αγαπητέ Ναυτίλε
προφανώς πριν συμφωνούσες και με την Πόλυ λέγοντας "Κάθετο ταξίδι" ή μάλλον "Κατακόρυφο" (σωστότατη η παρατήρησή σου!!!)"
Αν καταλαβαίνω σωστά μας παρουσιάζεις ένα βιβλίο για να μοιραστείς μαζί μας ότι δεν είναι Μπόρχες...οκ δεν είναι Μπόρχες αφού λέγεται Β.Μ. κανένα πρόβλημα...
Δεν καταλαβαίνω πώς θεμελιώνεις τη σχέση Β.Μ. και Στερν και πώς θεμελιώνεις τη μη σχέση Β.Μ. - Μπόρχες
Σε κάθε περίπτωση per gustibus!!!
@Σαμψών
Θαυμάσια η διαπίστωσή σου
Ακριβώς μας ενδιαφέρει το τι διαπερνά
Να είστε όλοι καλά
Β.Ι.
Προς Βαγγέλη... αυτή είναι η ομορφιά του διαλόγου και των ιστολογικών σχολίων... να μας επηρεάζουν και να διαμορφώνουμε εκ νέου τις κρίσεις μας!
Η παρατήρηση της Πόλυ αναμφίβολα ήταν σωστή και την ενστερνίστηκα μάλλον βιαστικά όσον αφορά στην απόδοση του τίτλου. Διαβάζοντας στη συνέχεια το σχόλιο του Μπάμπη ξανασκέφτηκα καλύτερα το θέμα της μετάφρασης και κατέληξα στο συμπέρασμα για το οποίο αν κατάλαβα καλά με εγκαλείς θεωρώντας ότι θα έπρεπε, για να είμαι συνεπής, να μείνω "κολλημένος" στην πρώτη μου άποψη. Μα τότε τι νόημα θα είχε όλος αυτός ο διάλογος (έστω και τηλε-διάλογος) αν όλοι μας μέναμε ανεπηρέαστοι από τις απόψεις των άλλων.
Επιλέγω να δημοσιοποιώ τις απόψεις μου για τα αναγνώσματά μου διαδικτυακά γιατί αυτό μου δίνει τη δυνατότητα να στοχάζομαι περισσότερο πάνω σε αυτά μετά το πέρας της ανάγνωσης τους και παράλληλα μέσω των σχολίων να προσέξω πολλά που μου διέφυγαν ή και διαμορφώσω εκ νέου τις απόψεις μου γι' αυτά.
Δε σου κρύβω μάλιστα ότι με τα σχόλιά σου (πρόχειρα θυμάμαι τώρα ιδιαίτερα τον Κάφκα ή τη Μόρα) έχεις συμβάλλει και συ κατά πολύ σε αυτό.
Παρά το ότι θεωρώ ότι μια από τις σπουδαιότερες ανθρώπινες ιδιότητες είναι η «στρεπτότητα», αυτή που κάνει τον Ναυτίλο να αλλάζει την άποψή του με ένα νέο επιχείρημα – αυτή έκανε και τον Αχιλλέα να ξαναμπεί στη μάχη στην Ιλιάδα – και επειδή δεν είμαι από τους ανθρώπους που στόμα έχουν και μιλιά δεν έχουν, θα ήθελα να πω κι εγώ την άποψή μου. .
Επανέρχομαι λοιπόν για να επιμείνω ότι με τη χρήση του όρου κάθετος στη θέση του κατακόρυφος συγκαλύπτεται όχι μια λεπτή διαφορά, μια εξειδίκευση δηλαδή – όπως κάποιοι νομίζουν - της καθέτου (προς κάτι) που θα ήταν η κατακόρυφος με την κατακόρυφο αλλά μια διαφορά ουσίας. Υποκαθίσταται μια έννοια της πραγματικότητας που έχει να κάνει με την πτώση, την ανύψωση, με το βάρος μια και πέφτουμε πάντα κατακόρυφα και όχι κάθετα από μια μαθηματική αφαίρεση που είναι η καθετότητα
Αυτή τη σύγχυση, που συμβαίνει στην ελληνική γλώσσα και οφείλεται σε αυτή την τραγική αποξένωση ανάμεσα στις δυο κουλτούρες που λέει ο Snow, φαντάζομαι πλήθος συνάδελφοι (φυσικοί) θα είχαν την ευκαιρία στη ζωή τους να αντιμετωπίσουν και να αναμετρηθούν – μάταια μάλλον – μαζί της.
Τα σώματα δεν πέφτουν κάθετα αλλά κατακόρυφα.
Στο οριζοντίως και καθέτως του σταυρολέξου, όπου περιγράφεται ένα σχήμα, δηλαδή σειρές γραμμών κάθετες μεταξύ τους, δεν με χαλά καθόλου το καθέτως. Το οριζοντίως είναι λίγο περίεργο και όχι πάλι γιατί εννοεί τη γραμμή όπως είναι οι σειρές του βιβλίου που διαβάζουμε ή γράφουμε – που αυτός που το βλέπει μπροστά ταυτίζει (και γιατί όχι;) με τον ορίζοντα. Καθέτως είναι κάθετα σε αυτές. Δεν βλέπω κανένα πρόβλημα απολύτως, μια χαρά τα λένε, ιδιαιτέρως αν φανταστούμε το χαρτί του σταυρολέξου απλωμένο πάνω σε ένα τραπέζι,
Βέβαια, στη γαλλική του εκδοχή αυτό ήταν horizontalement et verticalement που παραπέμπει πάλι στη βαρύτητα και προκαλεί αμηχανία, που λύνεται βέβαια αν σηκώσουμε όρθιο το χαρτί – το φανταστούμε δηλαδή σαν μια οθόνη όπου το κάθετο και το οριζόντιο έχουν την κυριολεκτική τους θέση. Επειδή αυτό σας κάνει να γελάτε και θυμίζει το κινούμενο σημειωματάριο της Νέας Υόρκης του Πωλ Ωστερ, δεν έγινε και τίποτε φυσικά με το σταυρολεξάκι που το έχουμε συνηθίσει και δεν μπορούμε να το δούμε διαφορετικά. Θα ήταν ιεροσυλία.
Οι Άγγλοι το έλυσαν αυτή την αντίφαση με το down – across που εννοείται down είναι στο χαρτί, και όχι στη φύση.
Κρίμα που δεν προλαβαίνω να διαβάσω το βιβλίο αλλά αυτή την εποχή είμαι αλλού, για να καταλάβω τι στο καλό είχε ο Βίλλα Μάτας στο νου του. Πάντως, το «κάθετος είναι μια λέξη φορτισμένη με συνδηλώσεις που δεν τις έχει το κατακόρυφος», επιτρέψτε μου να διαφωνώ …κάθετα!!! :). Κατά τη γνώμη μου συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Και η λυπάμαι αν θεωρείται όμορφη μετάφραση αυτή που στηρίζεται σε μια αμφιλεγόμενη – τουλάχιστον άποψη.
Ακόμα και να έχω άδικο, αυτή η είναι η επιλογή που έκανε ο Βίλλα Μάτας. Ο μεταφραστής έχει δικαίωμα να του υποδείξει άλλο τίτλο – το ξέρω κάποτε γίνεται αλλά συνήθως το συζητάνε. Αν το έχουν συζητήσει μεταξύ τους πάω πάσο.
Γιατί τα πραγματολογικά δεδομένα του ανθρώπινου πολιτισμού να μην έχουν ισότιμα δικαιώματα στις λέξεις; Γιατί ή άγνοια και η παράλειψη μιας ουσιαστικής επιστημολογικής διαφοράς να θεωρείται χαριτωμένη απιστία;
Εμένα προσωπικά το «κάθετο ταξίδι» δεν μου αρέσει καθόλου ως τίτλος. Από την πρώτη στιγμή που τον άκουσα, ξύπνησαν μέσα μου τα ανακλαστικά του φυσικού που έχει μαλλιάσει η γλώσσα του να εξηγεί.
Από ότι φαίνεται μάταιος κόπος. Κάποιοι θα μπορούν να αποφασίζουν με το κριτήριο της δικής τους «ομορφιάς».
Προς Πόλυ... βέβαια δε διαφωνώ ούτε κάθετα αλλά ούτε και κατακόρυφα (κι αυτή η έκφραση χρήζει διερεύνησης)...
Θα μπορούσε ο τίτλος να είναι "το κατακόρυφο ταξίδι" χωρίς να με ενοχλήσει. Ωστόσο δικαιολογώ την επιλογή της μεταφράστριας, η οποία βέβαια μπορεί να μην την έκανε συνειδητά. Η κίνηση του Μαγιόλ στο μυθιστόρημα έχει ως εξής:
1. Κίνηση (ταξίδι) κάθετη ή κατακόρυφη προς τον ισημερινό (Πόρτο, Λισαβώνα, Μαδέρα) την οποία κάθε τόσο την περιγράφει ως κάθετο (ή κατακόρυφο αν προτιμάς) ταξίδι. Αλήθεια εσύ πώς θα την περιέγραφες με όρους "φυσικής"; Σημειωτέον είναι η μόνη περίπτωση στο μυθιστόρημα που αναφέρεται στον τίτλο και τον δικαιολογεί, τουλάχιστον κυριολεκτικά.
2.Ταξίδι (κάθετο ή κατακόρυφο;)στο χρόνο , καθώς θυμάται διάφορα συμβάντα του παρελθόντος του.
3.Ταξίδι στον πραγματικό (εσώτερο) εαυτό του προκειμένου τώρα προς το τέλος της ζωής του να ανακαλύψει ποιος πραγματικά είναι.
4.Ταξίδι (εδώ ταιριάζει το κατακόρυφο) προς την "άβυσσο" καθώς γκρεμίζονται όλες οι "βεβαιότητες" στις οποίες βασιζόταν η ως τότε ζωή του.
5.Ταξίδι προς τα "πάνω" όταν ανακαλύπτει "την κουλτούρα" που του δίνει νέα ώθηση , νέα "ζωή"
Όλα αυτά βέβαια είναι κάπως προσχηματικά αλλά νομίζω ότι αποδίδουν εν τάχει τα είδη του ταξιδιού του Μαγιόλ. Ίσως και να παρέλειψα κάποιο αλλά δε νομίζω ότι αλλάζει ιδιαίτερα την ουσία. Και τέλος θα σου επιστήσω ξανά την προσοχή ότι μόνο στην πρώτη περίπτωση γίνεται αναφορά για ταξίδι vertical.
Όπως και νάναι πάντως σ' ευχαριστώ που μπήκες στον κόπο να μου κάνεις όλες αυτές τις επισημάνσεις που μου φάνηκαν ιδιαίτερα διαφωτιστικές.
Ευχαριστώ και εγώ για τις επισημάνσεις και που μπήκες στον κόπο να μας παρουσιάσεις όλα τα «ταξίδια» του βιβλίου. Δεν ξέρω αν θα μου αρέσει τελικά διαβάζοντάς το, αλλά αυτή η συνόψιση – κωδικοποίηση που έκανες ήταν πολύ ουσιαστική και γοητευτική.
,Από όλα τα ταξίδια λοιπόν που περιγράφονται στο βιβλίο, το μόνο που δεν είναι vertical είναι το πρώτο. Δεν ξέρω βέβαια αν το εννοεί με την έννοια του σταυρολέξου που έρχεται εκ των υστέρων να περιγράψει με το «οριζοντίως και καθέτως» και που χωρίς να ξέρω ισπανικά υποθέτω αυτές οι λέξεις χρησιμοποιούνται για να περιγράψει κανείς την κίνηση σε ένα πλέγμα από διασταυρούμενες γραμμές όπως είναι η σκακιέρα ή οι μεσημβρινοί και οι παράλληλοι.
Όλα τα υπόλοιπα είναι υπέροχες μεταφορές βάθους και ύψους και όχι μόνο το 4. Επομένως, κατακόρυφα δεν είναι μόνο η άβυσσος και η πτώση αλλά και η κουλτούρα και η ανύψωση και το βάθος του χρόνου. Και εμένα δεν με τρελαίνει το κατακόρυφο. Αυτό οφείλεται στο ότι δεν έχουμε χρησιμοποιήσει αυτή τη λέξη στη γλώσσα μας δευτερογενώς και έξω από τη φυσική της σημασία ώστε να οικειωθούμε και με μεταφορικές χρήσεις της .
Για το κάθετο βέβαια, νιώθω αποτροπιασμό. Άσε που δεν υπάρχει κάθετο σκέτο αλλά κάθετο προς κάτι. Επομένως κάθε φορά που η μεταφράστρια λέει κάθετο το κάνει με λάθος τρόπο επειδή επέλεξε να μην πει κατακόρυφο.
Από πλευράς σημασίας. το vertical μου ακούγεται όχι απλώς μια χαρά. Με ενθουσιάζει που καλύπτει όλες αυτές τις περιπτώσεις. Πιστεύω όμως πως αξίζει να μπει κανείς στον κόπο του αναγνώστη και να βρει την κατάλληλη λέξη που ως μεταφορά να αντιστοιχεί σε όλο αυτό το περιεχόμενο που μας περιέγραψες και που να παραπέμπει σε ύψη, βάθη, ανυψώσεις και καταδύσεις.
Δημοσίευση σχολίου