Μπορεί να γίνει λόγος για μια ιδιαίτερη αυστριακή λογοτεχνία; Όταν το 1936 τέθηκε αυτή η ερώτηση στον Ρόμπερτ Μούζιλ, εκείνος σε ένα προσχέδιο επιστολής του απάντησε με σκεπτικισμό λέγοντας τα εξής:
"Μπορεί βέβαια να πει κανείς κάτι τέτοιο, αλλά δεν είναι καλό. Το εθνικό στοιχείο μιας τέχνης πρέπει να παραμένει αυθόρμητο".
Υπάρχει κάτι που χαρακτηρίζει τους αυστριακούς λογοτέχνες; Πιστεύω ότι μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες η αυστριακή λογοτεχνία ήταν ενσωματωμένη στη γερμανική. Άλλωστε είναι γεγονός ότι μόλις το 1945 δημιουργήθηκε μια αυστριακή εθνική συνείδηση θεμελιωμένη σε μια βιώσιμη κοινωνική ομοφωνία.
Πόσο "Αυστριακοί" είναι ο Στίφτερ, ο Χόφμανσταλ, ο Σνίτσλερ, ο Μούζιλ, ο Μπροχ, ο Ντόντερερ; Δε θα μπορούσαν να είναι και Γερμανοί; Θα μπορούσε όμως να πει κανείς το ίδιο για τον Μπέρνχαρντ, τον Χάντκε και την Γέλινεκ; Διαβάζοντας τους τελευταίους έχω την αίσθηση ότι ανήκουν σε ένα κοινό (υπο)χώρο της γερμανόφωνης λογοτεχνίας. Άλλωστε παρά τις κατηγορίες που έχουν απευθύνει ενάντια στη χώρα τους και τα σκάνδαλα που έχουν προκαλέσει, ιδιαίτερα ο Μπέρνχαρντ, του οποίου η διαθήκη απαγορεύει τη μεταθανάτια διάθεση των έργων του στην Αυστρία, θεωρούνται εθνικοί συγγραφείς. Ο Χάντκε υποστηρίζει ότι:
"Η λογοτεχνία είναι εκείνη που καθορίζει την εικόνα μιας χώρας, ακριβώς επειδή αντιτίθεται με επιμονή και ήπια βία σε όλες τις προκατασκευασμένες εικόνες. Εκείνη εμποδίζει να τεθεί η θλιβερή λέξη "Τέλος" ως τίτλος της εικόνας που παρουσιάζει μια χώρα. Όπως δείχνει ότι κανένας άνθρωπος δεν είναι εκ των προτέρων μια εικόνα ανθρώπου, δείχνει ταυτόχρονα και με τον ίδιο τρόπο ότι μια χώρα που επιδιώκει να είναι εικόνα μιας χώρας δεν είναι ο κατάλληλος χώρος για να ζουν άνθρωποι".
Πριν αρκετές μέρες κι αφού είχα ξεκινήσει το διάβασμα του βιβλίου του Χάντκε έτυχε να δω στην τηλεόραση την πρώτη ταινία του Αυστριακού σκηνοθέτη Χάνεκε και ίσως την καλύτερή του μετά τον "Κρυμμένο", την "Έβδομη ήπειρο" (1989). Την προλόγιζε μάλιστα ο αειθαλής Ζαν Μπακώ (Γ. Μπακογιαννόπουλος) στην Κινηματογραφική Λέσχη της κρατικής τηλεόρασης. Αν και αρχικά δείχνει άσχετη με το μυθιστόρημα ωστόσο, τελειώνοντας και το βιβλίο, ένιωσα ότι κατά βάθος και το θέμα τους αλλά και οι τρόποι προσέγγισής του ήταν παρόμοιοι.
Η ταινία μας περιγράφει την στείρα καθημερινότητα μιας μεσοαστικής οικογένειας, στη σύγχρονη Αυστρία. Ο φακός εστιάζει στα αντικείμενα και στις επαναλαμβανόμενες καθημερινές κινήσεις ενώ τα πρόσωπα παραμένουν ψυχρά και απαθή φέρνοντας στο νου μου τη ρήση του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ:
"Τα αντικείμενα υπάρχουν κι αν κάποιος τα προσέχει περισσότερο απ' τους ανθρώπους είναι ακριβώς γιατί υπάρχουν περισσότερο απ' ότι οι άνθρωποι. Τα νεκρά αντικείμενα είναι πάντα ζωντανά ενώ οι ζωντανοί άνθρωποι είναι συχνά ήδη νεκροί".
Θα 'λεγε μάλιστα κανείς ότι στην ταινία τα άτομα εξουσιάζονται από τα αντικείμενα και τις κινήσεις, που τους υπαγορεύουν τα καθήκοντά τους στη σύγχρονη αστική κοινωνία.
Θα 'λεγε μάλιστα κανείς ότι στην ταινία τα άτομα εξουσιάζονται από τα αντικείμενα και τις κινήσεις, που τους υπαγορεύουν τα καθήκοντά τους στη σύγχρονη αστική κοινωνία.
Τελικά, τα τρία μέλη της οικογένειας αφού ανακοινώνουν ότι μεταναστεύουν στην Αυστραλία πουλάνε το αυτοκίνητο, παίρνουν όλα τα λεφτά απ' τον διόλου ευκαταφρόνητο τραπεζικό λογαριασμό τους και κλείνονται στο σπίτι. Εκεί θα καταστρέψουν συστηματικά όλα τα υπάρχοντά τους και αφού κόψουν σε κομματάκια τα χαρτονομίσματα, θα τα πετάξουν στη λεκάνη της τουαλέτας τραβώντας το καζανάκι. Τέλος, ο πατέρας, η μητέρα και η κόρη τους θα αυτοκτονήσουν. Ο πατέρας, πρίν τη μοιραία πράξη του, θα γράψει σχολαστικά σε έναν τοίχο τα ονόματά τους, την ημερομηνία και την ώρα του θανάτου. Η ταινία του Χάνεκε βασίστηκε σε πραγματικά γεγονότα...
Σημειώσεις: Οι φωτογραφίες με τη σειρά είναι οι εξής: Ρόμπερτ Μούζιλ, Αϊμίτο φον Ντόντερερ, Ελφρίντε Γέλινεκ, Τόμας Μπέρνχαρντ, η αφίσα και φωτογραφίες της ταινίας του Χάνεκε. Ο τίτλος της ταινίας μας μιλά για μια ανύπαρκτη ήπειρο (αφού όλες κι όλες είναι μόνο 6), στην οποία ποθούν να βρεθούν οι πρωταγωνιστές. Μια ήπειρο, όπου η ζωή δε θα είναι τόσο υποβαθμισμένη. Στην ταινία παρεμβάλλονται εικόνες από μία εξωτική παραλία σαν ονειροφαντασία.
Στοιχεία για την αυστριακή λογοτεχνία άντλησα από ένα κείμενο του Ερνστ Φίσερ στο τεύχος της Νέας Εστίας (1733-Απρίλιος 2001), αφιερωμένου στη γερμανόφωνη λογοτεχνία.
13 σχόλια:
εχω διαβάσει την "αριστερόχειρη γυναίκα" του Πέτερ Χάντκε. Το πιο ενδιαφέρον μερος του βιβλίου ήταν οι τρεις πρωτες σελίδες: ο πολύ κατατοπιστικός προλογος της Σώτης Τριανταφύλλου. το ίδιο το βιβλίο μου φάνηκε απίστευτα ανιαρό, από αυτά που μόνο για τιμωρία θα έδινα σε κάποιον να διαβάσει! Βέβαια, ως σενάριο για ταινία (η Σώτη έδειχνε τη σχέση) θα ήταν καλό, και μπορέι και ως ταινία να ήταν, ο κινηματογράφος έχει άλλες συνιστώσες. Αλλά ως βιβλίο... αφήστε παιδιά! Από αυτά που οι φράσεις τους είναι τόσο ανιαρές, ωστελ δυσκολεύεσαι να καταλάβεις το(απλούστατο) νόημα, και κολλάς βαριεστημένα τρεις φρορές στην ίδια πρόταση, μέχρι που πονάει το εκφάλι σου. Θα μπορούσα φυσικά να φλυαρήσω υπέρ του, λέγοντας πολλά για το "τι θέλει να πει", και για το ότι έχει την αλήθεια του και την σχετική αξία του, αλλά αρκούμαι να πω πως οποιοσδήποτε (διάσημος, για τον ασημο δεν τίθεται καν λόγος) έλληνας συγγραφέας έγραφε έτσι (που σιγά το δύσκολο, αρκεί να καταγράφεις τι κάνεις κάθε μέρα), θα έτρωγε το κράξιμο της ζωής του, όχι να μεταφραστεί κιόλας. Δεν είναι αδικο;
υγ: αυτό που λέει για την εικόνα μιας χωρας και τη λογοτεχνία είναι ωραίο και σωστό, αλλά πολύ γενικό. ισχύει νομίζω για κάθε λογοτεχνία, δεν είναι να γράφεις σε στυλ "κόβω φλέβες' για να ισχύει!
Προς πελλεγκρίνα... την ταινία "Αριστερόχειρη γυναίκα" την έχω δει πριν από πολλά χρόνια και μου άρεσε. Το βιβλίο αν και το έχω δεν το έχω διαβάσει ακόμη. Προτίμησα να ξεκινήσω τη γνωριμία μου με τον Χάντκε απ' αυτό που προηγείται χρονολογικά. Μου κάνει όμως εντύπωση που η "Αριστερόχειρη γυναίκα" χωρίς να είναι διάσημο βιβλίο έχει εκδοθεί ήδη δυο φορές , σε διαφορετικές μεταφράσεις. Πουλάει τόσο πολύ;
Πάντως όσον αφορά στους Ελληνες συγγραφείς έχω τις επιφυλάξεις μου. Αν και σίγουρα στις μεταφράσεις η ελληνική λογοτεχνία είναι ριγμένη. Το τι φταίει γι' αυτό είναι μεγάλη κουβέντα. Το μάρκετινγκ και οι ατζέντηδες, το ΥΠΠΟ, η γλώσσα ;
Ωστόσο έχεις δίκιο για το ότι ένας που κρίνει ένα βιβλίο μπορεί κατά βούληση να το εγκωμιάσει ή να το θάψει. Αυτό το γνωρίζουν καλά οι "κριτικοί" κατ' επάγγελμα.
Από Χάντκε έχω διαβάσει την "αριστερόχειρη γυναίκα"(εν μέρει συμμερίζομαι την άποψη της Pellegrina) και την "αγωνία του τερματοφύλακα τη στιγμή του πέναλτι".Για όσους ενδιαφέρονται υπενθυμίζω πως το τελευταίο έχει μεταφερθεί στην μεγάλη οθόνη από τον Βιμ Βέντερς.Επίσης ο Χάνεκε έχει γυρίσει την "πιανίστρια" της Γέλινεκ.
Σχετικά με την αυστριακή λογοτεχνία,αυτό που κατά τη γνώμη μου συνδέει τους εκπροσώπους της ας πούμε νεώτερης γενιάς,είναι αφενός μια διαβρωτική κριρική των εθνικών αγκυλώσεων και μύθων,(στην περίπτωση του Μπέρνχαρντ η επίθεση παίρνει τη μορφή ανελέητου σφυροκοπήματος) κι αφετέρου μία κλινική ψυχρότητα ως προς το ύφος.
Ομολογώ πως η Ελφρίντε Γέλινεκ είναι η μεγάλη μου αδυναμία και ειλικρινά θα ήθελα πολύ τη γνώμη σου γι'αυτή την τόσο ιδιότυπη λογοτεχνική φωνή των ημερών μας...
Όσο για την "έβδομη ήπειρο",να 'ναι καλά ο Μπακογιανόπυλος....Έξοχη ταινία!
Προς ετερώνυμον... της Γέλινεκ έχω διαβάσει την "Λαγνεία" και με είχε εντυπωσιάσει. Ιδιαίτερη γραφή, σαρκαστική, κοφτερή, ανελέητη. Πραγματικά μια λογοτεχνία σύγχρονη!!! Ανυπομονώ να διαβάσω και τα υπόλοιπα βιβλία της...
Έχεις δίκιο για τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων Αυστριακών λογοτεχνών.
Θα ήθελα κι εγώ τη γνώμη σου για την "Αγωνία του τερματοφύλακα...".Σε κάνα δυο μέρες θα κάνω κι εγώ τη δεύτερη ανάρτηση.
Σε αντίθεση με τον ελαφρώς ξεπερασμένο φεμινισμό της "αριστερόχειρης γυναίκας",η "αγωνία του τερματοφύλακα..." μου φαίνεται πως διατηρεί ακέραια την ξεχωριστή της γοητεία και ίσως προιόντος του χρόνου γίνεται όλο και πιο...αγωνιώδης. Σ'αυτή του τη νουβέλα ο Χάντκε δεν επιδίδεται σε μια μεθοδική εξύφανση της πλοκής και υπ'αυτήν την έννοια η αποσπασματικότητα της δομής του-η οποία αισθητοποιεί ιδανικά το υπαρξιακό άγχος που διαπερνά το έργο-μάλλον εγγράφεται στην παράδοση του μοντερνιστικού μυθιστορήματος.
Εφόσον σου άρεσε η δύστροπη "λαγνεία",σου προτείνω ανεπιφύλακτα και την "πιανίστρια",ίσως το πιο προσωπικό και οδυνηρό μυθιστόρημα της αγαπημένης μου Αυστριακής.
Περιμένω την δεύτερη ανάρτηση...
προς ναυτίλο:
α) οκέι, κι εγώ έχω τις ειφυλάξεις μου (ότι θα έτρωγε κράξιμο) Το είπα έτσι, ως σχήμα λόγου.
β)Παρεξήγησες: δεν υπονοούσα αυτό που λες για τους κριτικούς. (Δεν "υπονοώ" ποτέ τίποτα!) Εννοούσα ότι ΠΡΑΓΜΑΤΙ έχει καλά στοιχεία το βιβλίο και είναι ενδιαφέρον , έχει μια α λ ή θ ε ι α (υπαρξιακό αδιέξοδο στο σύγχρονο δυτικό κόσμο κλπ). Αλλά στη δική μου ψυχοσύνθεση επικρατεί το αρνητικό στοιχείο, η ανιαρότητα, Αυτό και μόνο εννοούσα.
γ) Για τις δύο εκδόσεις: υπήρξε ένα βιβλίο που περιβλήθηκε με αγάπη στην έκδοσή του, αυτό είναι φανερό. Από το εντυπωσιακό εξώφυλλο και την προσεγμένη προβολή του, μέχρι την ουσιαστική παρουσία της Σώτης τριανταφύλλου ως διαμεσόλαβήτριας. Είναι και μικρό. Εύκολα το προσεχεις με όλα αυτά και το αγοράζεις (έτσι το α γόρασα κι εγώ)
Πιθανότατα ένας άλλος λόγος επιτυχίας του είναι το "στόρι", δηλ. ο χωρισμός ενός ζευγαριού και η γυναίκα που μένει μόνη με το παιδί. Αυτό "τράβηξε" ίσως τις γυναίκες αναγνώστριες. Διαφημίστηκε ως φεμινιστικό, αλλά εγώ διαφωνώ (και συμφωνώ με τη Σώτη, που κάπου το λέει, χωρίς να το τονίζει): οι ήρωες θα μπορούσαν να είναι και αντίστροφα, ο άντρας στη θέση της γυναίκας. Δεν νομίζω ότι εχει τίποτα ιδιαίτερα γυναικείο, πλην του ότι η γυναίκα μένει με το παιδί (χμ! η παρουσία του παιδιού εχει ένα λογοτεχνικό ενδιαφέρον, τώρα που το σκέφτομαι) και ότι τη βρίσκουμε πάνω από ..ραπτομηχανές και στο σούπερ μάρκετ.
έχω δει την ταινία "η πιανίστρια" (δεν τρελάθηκα). Είμαι περιεργη πως το συγκεκριμένο θέμα αποδίδεται σε βιβλίο Κάποτε θα την διαβάσω σίγουρα τη νομπελίστρια αυστριακή.
Κάποτε έβλεπα όλες τις ταινίες του Βέντερς, εχω δει και τον τερματοφύλακα αλλά δεν θυμάμαι τίποτα. Η μόνη που μου έμεινε ήταν το wings of desire.
Από αυτά που λέτε, η αυστριακή λογοτεχνία εχει συμπαγή ταυτότητα. Ενδιαφέρον (και τόσο διαφορετικό από την ελληνική)!
προς Pellegrina:
Απόλυτα δικαιολογημένη η επιφυλακτικότητά σου απέναντι στην παγερή ταινία του Χάνεκε,άλλωστε εξ αιτίας της νοσηρότητάς της δίχασε έντονα κριτική και κοινό όταν προβλήθηκε στις Κάννες! Εγώ ανήκω στους θιασώτες της,αλλά κατανοώ απόλυτα και την αντίθετη στάση.Εντούτοις,αξίζει να τη δει κανείς μόνο και μόνο για την συγκλονιστική,ανατριχιαστική ερμηνεία της Ιζαμπέλ Ιπέρ..!!!
Όσο για το βιβλίο,πρέπει να προετοιμαστείς ψυχολογικά,καθώς πρόκειται για ένα πραγματικό μαρτύριο!Είναι ζοφερό,σκληρό,αποσαθρωτικό και πνιγηρό! Δεν προσφέρεται για το ευχάριστο κολύμπι που συνηθίζουμε,έτσι καθώς τσαλαβουτάμε ευχάριστα σε αφηγήσεις.Τα νερά της Γέλινεκ είναι μαύρα και κολλώδη...
δεν θα το έλεγα ότι θα προετοιμαστώ (για το μαρτύριο!) αφήστε, παιδιά! είμαι του ευχαριστου...
(το κολύμπι, γενική;)
προς Pellegrina:
Εεεεεε............................................... ?
... πλατσουρίσματος
...Και τσαλαβουτήματος...
http://filosofia.gr/blogs/index.php?articleId=530&blogId=20&op=ViewArticle
Μία ενδιαφέρουσα προσέγγιση που ίσως βοηθήσει...
Προς Μεντεσίδη... έχεις απόλυτο δίκιο! Εξαιρετική προσέγγιση! Και το κινηματογραφικό site επίσης εξαιρετικό. Μου ήταν άγνωστο.
Δημοσίευση σχολίου