Σούζαν Σόνταγκ (1933-2004)
Την Τέχνη δεν πρέπει να την προσεγγίζουμε ερμηνευτικά
αλλά ερωτικά.
Η μορφή της "μελαχρινής κυρίας των Αμερικάνικων Γραμμάτων" με είχε εντυπωσιάσει από την πρώτη στιγμή που την είδα σε φωτογραφία. Η ίδια έχει εξηγήσει αναλυτικά το πώς οι φωτογραφίες επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης μας. Η εικόνα αυτή με είχε γοητεύσει πολύ πριν διαβάσω ο,τιδήποτε δικό της. Και άργησα πολύ να διαβάσω κάτι δικό της! Γι' αρκετό καιρό μου αρκούσε να χαζεύω τους τίτλους των δοκιμίων της: Η αισθητική της σιωπής, Ενάντια στην ερμηνεία, Αγαπώντας τον Ντοστογιέφσκι, Ταξίδι στο Ανόι (1968), Η πορνογραφική φαντασία, Περιμένοντας τον Γκοντό στο Σεράγιεβο (1993), Η νόσος ως μεταφορά, Fascinating fascism...
Η Σούζαν Σόνταγκ υπήρξε λογοτέχνης, δοκιμιογράφος, σκηνοθέτης του κινηματογράφου και του θεάτρου, ακτιβίστρια... Το 1968 ταξίδεψε εν μέσω πολέμου στο Β.Βιετνάμ, στο Ανόι, παίρνοντας το μέρος των Βιετκόνγκ. Το 1993 σκηνοθετούσε στο πολιορκημένο Σεράγιεβο το "Περιμένοντας τον Γκοντό" του Μπέκετ. Το 2001 γράφει στη New Yorker για την 11η Σεπτεμβρίου ότι "αυτό που συνέβη δεν ήταν μια "δειλή" επίθεση κατά του πολιτισμού, της ελευθερίας, της ανθρωπότητας ή του "ελεύθερου κόσμου" αλλά μια επίθεση κατά μιας αλαζονικής υπερδύναμης, ως συνέπεια της στρατηγικής της και των πράξεών της. Πόσοι πολίτες γνωρίζουν για τους συνεχιζόμενους βομβαρδισμούς στο Ιράκ; Και η λέξη "δειλία" θα ταίριαζε περισσότερο σ' αυτούς που σκοτώνουν από απόσταση ασφαλείας παρά σ' αυτούς που σκοτώνοντας άλλους, θυσιάζουν και τις δικές τους ζωές".
Η λογοτεχνία είναι το βασίλειο των αποχρώσεων κι αντιθέσεων ενάντια στις φωνές της απλούστευσης.
Το πρώτο της βιβλίο που διάβασα ήταν "Η νόσος ως μεταφορά - Το AIDS και οι μεταφορές του". Ένα εξαιρετικό δοκίμιο για τον τρόπο με τον οποίο η γλώσσα μας διαστρεβλώνει τις αλήθειες για τη φυματίωση, τον καρκίνο, το AIDS και πώς αυτό έχει επηρεάσει την κουλτούρα του 19ου και 20ου αιώνα. Η ίδια είχε προσβληθεί από καρκίνο σε σχετικά νεαρή ηλικία και κάθε τόσο έδινε τη μάχη της επιβίωσης (για την τελευταία μου φράση θα είχε πολλά να πει). Ωστόσο τα πιο γοητευτικά δοκίμιά της είναι αυτά για την Τέχνη, τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία.
Η λογοτεχνία υπήρξε για μένα το διαβατήριο εισόδου σε μια ευρύτερη πραγματικότητα, αυτής που βρίσκεται στη Ζώνη της ελευθερίας.
Στα λογοτεχνικά της δοκίμια υπάρχει διάχυτος ένας ερωτισμός. Η Σόνταγκ γράφει για τη λογοτεχνία όπως θα έγραφε μια γυναίκα ερωτευμένη, για τον εραστή της. Ας μην ψάχνουμε για αντικειμενικότητα λοιπόν κι ας αφεθούμε στην γοητεία της γραφής της. Η ίδια ξεχείλιζε από ζωή, ερωτευόταν άνδρες και γυναίκες και καταπιανόταν με τα πάντα. Σε κάποιο κείμενό της έγραφε:"Ξέρουμε περισσότερα απ' όσα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Κοίτα, με πόσα πράγματα έχω γεμίσει το κεφάλι μου: πυραύλους και βενετσιάνικες εκκλησιές, David Bowie και Ντιντερό, nuoc mam και Big Macs, γυαλιά ηλίου και οργασμούς... Και πόσα λίγα ξέρουμε!"
Τρία είναι τα πράγματα, που εδώ κι είκοσι χρόνια, υποσχέθηκα στον εαυτό μου να κάνω πριν πεθάνω:- να σκαρφαλώσω το Matterhorn
- να μάθω να παίζω τσέμπαλο
- να μάθω κινέζικα
Το 2004 υπέκυψε στην τελευταία επίθεση καρκίνου (πάλι τα ίδια), και σώπασε για πάντα. Παρέμεινε ωστόσο "μέλος της λογοτεχνικής κοινότητας, που περιλαμβάνει περισσότερους νεκρούς συγγραφείς απ' ότι ζωντανούς". Επιθυμία της ήταν να ταφεί στο ιστορικό νεκροταφείο του Μονπαρνάς, στο Παρίσι, ανάμεσα σε αγαπημένους της λογοτέχνες.
Η λογοτεχνία είναι ελευθερία
Σημειώσεις: Τα αποσπάσματα της Σόνταγκ (μπλε και μπορντό χαρακτήρες) είναι όλα σε μετάφραση του Ναυτίλου. Το τελευταίο απόσπασμα με μπλε χαρακτήρες αξίζει να το παραθέσω ολόκληρο στο πρωτότυπο: "A writer is first of all a reader. It is from reading that I derive the standards by which I measure my own work and according to which I fall lamentably short. It is from reading, even before writing, that I became part of a community -the community of literature- which includes more dead than living writers". Είναι από το δοκίμιο περί μετάφρασης "The World as India".
Το Matterhorn είναι η πιο απότομη κι εντυπωσιακή κορυφή των Άλπεων και έχει στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερους από 500 ορειβάτες. Το nuoc mam είναι μια δημοφιλής βιετναμέζικη σάλτσα ψαριού.
21 σχόλια:
Έφερες στην επιφάνεια την ενοχή μου που ακόμα δεν έχω διαβάσει κανένα έργο της. Αυτά παθαίνει κανείς άμα καταπιάνεται ταυτόχρονα με πολλά. ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ όμως θα το κάνω σύντομα.
Ευχαριστώ για την ωραία παρουσίαση. Το σχόλιό της που παρέθεσες στο πρωτότυπο είναι άκρως κολακευτικό για όλους μας που διαβάζουμε : είμαστε κοινωνοί της κοινότητας της λογοτεχνίας.
Καλή σου μέρα!
Γεια. Έχω διαβάσει δύο βιβλία της, τη "νόσο" (και για μένα ήταν το πρώτο) και τον "Εραστή του ηφαιστείου". Πρωτότυπη σκέψη, πάθος, και πλούσια (έως και φλύαρη) ανάλυση δοκιμιακού τύπου, ακόμα και στο μυθιστόρημα. Ένα μερικές φορές πραγματικά "παρθένο" βλέμμα που αξιοποιεί γνώσεις περί τέχνης και κοινωνίας πολύ βιωματικά και ταυτόχρονα λογικά, κυρίως όμως μια ιδιοσυγκρασία επηρεασμένη νομίζω από τον καρκίνο, το θάνατο και τον πόνο δηλαδή, ως αντίστιξη και ερέθισμα για να ζήσει το πάθος αλλά και την αλήθεια. Το ενδιαφέρον είναι ότι το πάθος στη Σόνταγκ δεν έχει κατι το απελπισμένο (εκτός ίσως από την -ελεγχόμενη- έντασή του)ή το πεισιθάνατο (ναρκωτικά, αλόγιστο σεξ κλπ), ούτε όμως και κάτι το εκλεπτυσμένο, ρομαντικό σαν πχ το βικτωριανό πάθος της Έμιλυ Μπροντέ ή και του Πόε. Είναι ένα πάθος για ζωή και περιπέτεια, εκλογικευμένο, περασμένο μέσα από τη σκέψη, αλλά κρατώντας κάθε στιγμή την επαφή με τις αισθήσεις. με είχε εντυπωσιάσει πολύ,αν και, όπως είπα, κάπου βρήκα μαι επανανάληψη -ίσως χαρακτηριστικό των ανθρώπων που είναι πολύ αληθινοί, οπότε επαναλαμβάνουν τον εαυτό τους.
Το ηφαίστειο επίσης ως συμβολο πάθους και ζωής (αλλά και σε σχέση με τον καρκίνο: κάπου λέει: Η ύφεση αρχίζει να μοιάζει με θεραπεία)είναι πολύ γοητευτικό και μου είχε γεννήσει κι εμένα σκέψεις: έχουμε Σαντορίνη και Νίσυρο, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη λογοτεχνία πολύ γόνιμα με συγχρονο τρόπο.
Πολύ χαρακτηριστικός επίσης ο τρόπος που διαπλέκει δοκιμιακές σκέψεις περί τέχνης στην πλοκή του εν λογω μυθιστορήματος (που δεν τη θυμάμαι, είχε να κάνει με Βεζούβιο, Μεσογειο, Μάλτα, Ιταλία.
Γενικά όντως πολύ ενδιαφέρουσα, "αξιοδιάβαστη" (:)) προσωπικοτητα. εχω την αίσθηση οτι τα πιο ενδιαφεροντα δοκίμιά της με περιμένουν..
υγ: στο σβησμένο σχόλιο ήμουν εγώ, με το ίδιο ακριβώς κείμενο που μόλις διάβασες, αλλά πληκτρολογημένο πολύ άσχημα! είπα να διορθώσω την αγένεια!
Προς νερένια... να το κάνεις!
Στα ελληνικά δυστυχώς λίγα δοκίμια κυκλοφορούν:
1.Η νόσος ως μεταφορά-Το AIDS και οι μεταφορές του
2.Παρατηρώντας τον πόνο των άλλων
3.Περί φωτογραφίας
4.Η αισθητική της σιωπής
5.Ενάντια στην ερμηνεία-Περί στυλ-Για την κινηματογραφοφιλία
Τα υπόλοιπα και τα πιο ωραία στα αγγλικά σε 5 μικρούς τόμους.
Καλησπέρα,
διαβάζοντας τα βιογραφικά της στοιχεία, εντυπωσιάστηκα με την ασίγαστη δίψα της για εμπειρίες. Όπως έλεγε και η ίδια: "το πιο αμερικάνικο στοιχείο επάνω μου έχει να κάνει με την αγάπη για αναγέννηση, την ιδέα ότι μπορείς να γίνεις ένας άλλος, να αλλάξεις τη ζωή σου, να αναγεννηθείς".
Μία ακόμη εξαίρετη ανάρτηση για μία αιρετική (...) της τέχνης και της διανόησης - αφορμή για να διαβάσω κάτι δικό της με την ησυχία μου τώρα το καλοκαίρι (μόλις αρχίσουν οι διακοπές βέβαια).
Είπα κι εγώ στο σχόλιο της προηγούμενης δημοσίευσής σου να χρησιμοποιήσω τη λέξη "έρωτας" για τα βιβλία, αλλά με πρόλαβες. Και να τώρα που το θέμα είναι εξ ολοκλρου αυτό!
Πολύ ελκυστικά όλα αλλά περισσότερο μ'εντυπωσίασαν οι φωτογραφίες της. Τι όμορφη γυναίκα! Λάμπει κυριολεκτικά!
"Η λογοτεχνία είναι το βασίλειο των αποχρώσεων κι αντιθέσεων ενάντια στις φωνές της απλούστευσης."
Τέλειο! Απέναντι στην ακλόνητη μονολιθικότητα που κυριαρχεί στο δημόσιο βίο,η λογοτεχνία ανθίσταται ακόμη,κατακρημνίζοντας τις τόσο βολικές μας βεβαιότητες...
Άλλη μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανάρτηση,ναυτίλε! Δεν με απογοητεύεις ποτέ...
Προς πελεγκρίνα... δεν έχω διαβάσει κανένα μυθιστόρημά της. Έχω την αίσθηση (αυτό δε σημαίνει ότι έτσι είναι) ότι τα δοκίμιά της είναι αυτά που αξίζουν. Ωστόσο αυτά που γράφεις είναι προφανώς ενδεικτικά του χαρακτήρα της.
Προς sue... διάβασε κάποιο από τα δοκίμιά της που αναφέρω πιο πάνω. Είναι εξαιρετικά!
Προς Χριστίνα... διαβάζοντας προχθές το σχόλιό σου μου ήρθε στο νου ακριβώς αυτό περί ερωτικής αντί ερμηνευτικής όσον αφορά στην τέχνη.
Προς ετερώνυμο... σ' ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια. Αυτός ο αφορισμός είναι από τους πιο ωραίους που έχω διαβάσει για τη λογοτεχνία. Τον βρήκα στο δικτυακό τόπο που είναι αφιερωμένος στην Σόνταγκ: www.susansontag.com
Διαβάζω το "Reborn". Πρόκειται για τα ημερολόγιά της μέχρι να γίνει 30ετών. Τρομερή εντύπωση: οι άπειρες λίστες με "things to do" + "books to read" + "films to see" κλπ.
Τρομερά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα.
Ναυτίλε ευχαριστούμε πολύ για την εξαιρετική σου ανάρτηση και για την παρουσίαση της Μεγάλης Κυρίας των Γραμμάτων. Από ότι φαίνεται στη σχολιογραφία της ανάρτησής σου, έχει πολλά να μας πει και με τα γραπτά της και με την ζωή της. Συμφωνώ με τον ετερώνυμο ότι δεν μας απογοητεύετε – και με τα κείμενα και με τις φωτογραφίες. (Εδώ η Σούζαν Σόνταγκ, φαντάζομαι, θα επικροτούσε αυτό που λέω μια και εκείνη είναι που υποστήριξε ότι η φωτογραφία δεν αποτελεί μια ανεξάρτητη και αντικειμενική μαρτυρία. Γι αυτό και στο Ναυτίλο φαίνεται στις φωτογραφίες θεά! :))
Λέγεται πάντως ότι από κάποια στιγμή και μετά αποφάσισε να εκφράσει αυτό τον πλούτο των ιδεών που είχε όχι με τον άμεσο και «εύκολο» τρόπο του δοκιμίου αλλά μέσα από την ίδια τη λογοτεχνική γραφή – την οποία υπερασπίστηκε ούτως ή άλλως όπως και συ μας λες με αυτά τα υπέροχα αποσπάσματα από κείμενά της που παραθέτεις.
@Pellegrina,
ανυπομονώ να διαβάσω κι εγώ τον Εραστή του Ηφαιστείου. Ευτυχώς – το επιβεβαίωσα πριν από ένα λεπτό – κυκλοφορεί ακόμα.
Προς Μαίρη... σίγουρα θα είναι ενδιαφέροντα τα ημερολόγιά της, αλλά προς το παρόν προηγούνται τα δοκίμια. Τι να πρωτοδιαβάσει κανείς!
Προς Πόλυ... εγώ σ'ευχαριστώ!
Με τη σειρά μου κι εγώ περιμένω τα σχόλιά σου όταν διαβάσεις τον "Εραστή". Δεν ξέρω ακριβώς το γιατί αλλά δε μου έχουν κινήσει το ενδιαφέρον , προς το παρόν, τα μυθιστορήματά της.
Καλό Σαββατοκύριακο, θα τα πούμε τη Δευτέρα με την Αισθητική της σιωπής. Το τριήμερό μου είναι αφιερωμένο εξαιρετικά σε μία "Remington..." (τρεις μέρες τώρα την πολιορκώ και είμαι έτοιμος για την κατάκτηση...)
Εννοείς το βιβλίο του Πάνου, κάποιο άλλο (νομίζω υπάρχει) με το όνομα της γραφομηχανής στον τίτλο του, ή (δεν το πιστεύω!) εννοείς ότι θα αγοράσεις ...γραφομηχανή;; (!!)
(Έχω μια η λ ε κ τ ρ ι κ ή γραφομηχανή yamaha, νομίζω το πιο άτυχο προϊόν του είδους: βγήκε λίγο πριν βγουν οι υπολογιστές, και αχρηστεύθηκε πλήρως, πριν προλάβει να αποκτήσει τουλάχιστον συναισθηματική αξία, σαν τις παλιές. Λες να γίνει αντίκα κάποτε;;:))
Προς πελλεγκρίνα... Γιάννης Πάνου!
Γειά σας και από εμένα!
Το βιβλίο Εραστής του Ηφαίστου δεν κυκλοφορεί πλέον!
Το βρήκα όμως στο Metabook, στο μόνο μέρος που κανένα βιβλίο δεν πεθαίνει!!!
Έχω βάσιμο προαίσθημα ότι η Susan Sondag είναι το alter-ego της Margaret Duras, σεναριογράφου της ταινίας Χιροσίμα Αγάπη μου!
Λίγο να το ψάξει κανείς, έστω με τα bio των δύο συγγραφεων, τις διαδρομές ζωής τους δηλαδή, πείθεται εύκολα! Ενδεικτικά : Ο Εραστής της Βόρειας Κίνας (Margaret Duras)...
Κοινή πορεία με χρόνο κάψουλα!
Η μία Ευρώπη η άλλη Αμερική!
Δημοσίευση σχολίου