Καρδιά τόσο άσπρη

Χαβιέρ Μαρίας, εκδ. Σέλας, μτφ. Έφη Γιαννοπούλου.




Time present and time past
Are both perhaps present in time future
And time future contained in time past.
If all time is eternally present
All time is unredeemable.

"Δεν θέλησα να μάθω, κι όμως έμαθα ότι ένα από τα κορίτσια, όταν δεν ήταν πια κορίτσι και είχε πρόσφατα επιστρέψει από το γαμήλιο ταξίδι της, μπήκε στο μπάνιο, στάθηκε μπροστά στο καθρέφτη, άνοιξε την μπλούζα της, έβγαλε το σουτιέν και σημάδεψε την καρδιά της με την κάννη του πιστολιού του πατέρα της, ο οποίος βρισκόταν στην τραπεζαρία με κάποια από τα μέλη της οικογένειας και τρεις καλεσμένους".

Έτσι ξεκινάει το μυθιστόρημα του Χαβιέρ Μαρίας. Με μια ανεξήγητη αυτοκτονία σαράντα χρόνια πριν από τη γέννηση του αφηγητή, Χουάν. Αυτή που αυτοκτόνησε ήταν θεία του και πρώην σύζυγος του πατέρα του. Στο αμέσως επόμενο, όμως κεφάλαιο, βρισκόμαστε σε ένα ξενοδοχείο στην Αβάνα, όπου ο Χουάν, διερμηνέας στον Ο.Η.Ε, έχει πάει για το δικό του γαμήλιο ταξίδι και προσπαθεί να κρυφακούσει δύο εραστές που κουβεντιάζουν στο διπλανό δωμάτιο...

"Θέλω να τα καταλαβαίνω όλα, ό,τι λέγεται και φτάνει στ' αυτιά μου, τόσο στη δουλειά όσο και έξω απ' αυτήν, ακόμα κι αν είναι από απόσταση, ακόμα κι αν είναι σε μια από τις αναρίθμητες γλώσσες που αγνοώ, ακόμα κι αν είναι δυσδιάκριτα μουρμουρητά ή ακατάληπτοι ψίθυροι, ακόμα κι αν είναι καλύτερα να μην καταλάβω κι αυτό που λέγεται δεν λέγεται για να το ακούσω εγώ, ή ακόμα περισσότερο λέγεται ακριβώς για να μην το αντιληφθώ".

Η αυτοκτονία της αδελφής της μητέρας του αν κι έχει συμβεί στο απώτερο παρελθόν και είναι άγνωστη στον αφηγητή μέχρι τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, ωστόσο είναι συνεχώς παρούσα στη ζωή του και καθορίζει το μέλλον του. Η "Καρδιά τόσο άσπρη" θα μπορούσε να είναι κι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα αλλά αυτό που προκύπτει τελικά είναι ένα εξαιρετικό και μοναδικό κράμα διαφόρων ειδών γραφής. Ο Χαβιέρ Μαρίας μας μιλά για τη δύναμη των λέξεων και τη δυνατότητά τους ν' αλλάξουν τη ζωή εκείνου που θα τις ακούσει, για τα μυστικά, το γάμο, την υποψία, το τυχαίο, για την ομιλία και την αποσιώπηση και τις τόσο άσπρες καρδιές που σιγά σιγά λερώνονται, μαθαίνοντας αυτό που δεν θέλησαν να μάθουν.

"Το ν' ακούς είναι το πιο επικίνδυνο, σημαίνει να ξέρεις, σημαίνει να πληροφορείσαι και να είσαι ενήμερος, τ' αυτιά δεν έχουν βλέφαρα που θα μπορούσαν να κλείσουν ενστικτωδώς μπροστά σ' αυτό που ειπώθηκε, δεν μπορούν να φυλαχτούν απ' αυτό που προαισθάνονται ότι θ' ακούσουν, πάντα είναι πάρα πολύ αργά. Τώρα πια ξέρουμε, κι αυτό μπορεί να λεκιάσει τις τόσο άσπρες καρδιές μας, ίσως και να 'ναι χλωμές και φοβισμένες, ή δειλές".

Ο Χουάν επιζητά να μάθει και ν' αναλύσει τα πάντα εκτός απ' αυτό που συνέβη τόσο παλιά και που τον αφορά. Ωστόσο το γεγονός αυτό παραμένει μετέωρο ανάμεσα στους ήρωες του μυθιστορήματος αλλά και ανάμεσα στον αναγνώστη και στον αφηγητή θέτοντας κάθε τόσο σε κίνηση την περίτεχνη πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Άλλωστε, θα έρθει η στιγμή που όλα θα έρθουν στο φως.

"Σκέφτηκα τότε πως ήταν γραφτό μου να μάθω, λες και οι ιστορίες που επί πολλά χρόνια βρίσκονται θαμμένες έχουν μια στιγμή που πρέπει να βγουν στην επιφάνεια και τίποτα δεν μπορεί να εμποδίσει τον ερχομό τους... Δεν πιστεύω ότι περνάει ποτέ η εποχή μιας ιστορίας. Τα πάντα βρίσκονται εδώ, περιμένοντας κάτι να τα κάνει να επιστρέψουν. Ίσως φτάνει τελικά κάποια στιγμή που τα πράγματα θέλουν να ειπωθούν, αυτά τα ίδια, ίσως για να ξεκουραστούν ή για να περάσουν επιτέλους στο χώρο του φανταστικού".


Ο Ισπανός δημιουργός αποδεικνύεται μεγάλος μάστορας της αφήγησης. Κατασκευάζει ένα πυκνό και ποιητικό μικροσύμπαν, που κέντρο του είναι ο άνθρωπος της εποχής μας, κλεισμένος στο κέλυφός του σα σαλιγκάρι. Η γραφή του κινείται σπειροειδώς με στόχο τον πυρήνα του κοχλία.

"Η αλήθεια ποτέ δεν λάμπει, όπως συνηθίζουμε να λέμε, γιατί η μοναδική αλήθεια είναι αυτή που δεν γίνεται γνωστή και δεν μεταδίδεται, εκείνη που δεν μεταφράζεται σε λέξεις ή σε εικόνες, η καλυμμένη και η μη επιβεβαιωμένη, και ίσως γι' αυτό να αφηγούμαστε τόσα ή ακόμα και να τα αφηγούμαστε όλα, ώστε να μην έχει συμβεί τίποτα, από τη στιγμή που το έχουμε αφηγηθεί".

Σημειώσεις: Η φωτογραφία με τον Τζήν Χάκμαν, που κολλημένος σ' έναν τοίχο προσπαθεί να κρυφακούσει, είναι από την εξαιρετική ταινία του Φράνσις Φορντ Κόπολα "Η συνομιλία" (1974), που πραγματεύεται ένα θέμα σχετικό με το απόσπασμα. Το μότο είναι του Τ. Σ. Έλιοτ από τα "Τέσσερα κουαρτέτα". Στο εξώφυλλο του βιβλίου είναι ένα πολύ ταιριαστό έργο του Σπύρου Βερύκιου. Ο Χαβιέρ Μαρίας μου ήταν εντελώς άγνωστος. Χάρη σε ένα άρθρο του Ανταίου Χρυσοστομίδη τον γνώρισα με αυτό το βιβλίο και φυσικά... πήρα άλλα τρία από τις ίδιες εκδόσεις.(18/20)