Φανταστικοί βίοι

Μαρσέλ Σβομπ, εκδ. Άγρα, μτφ. Έκτωρ Κακναβάτος.

"Ο Σβομπ πιστεύει πως όλα έχουν ειπωθεί, πως τα επινοήματά μας δεν μπορούν να φτιαχτούν παρά από συντρίμμια".

Pierre Champion

Ο Μαρσέλ Σβομπ (1867-1905) υπήρξε ένας "συγγραφέας των συγγραφέων". Η τεράστια παιδεία του υπήρξε γι' αυτόν ο μοχλός της ποίησης. Πέρασε τη ζωή του στις βιβλιοθήκες και στα Εθνικά Αρχεία. Χαρακτηρίστηκε ως "τυχοδιώκτης των βιβλιοθηκών". Γνώριζε σχεδόν όλες τις αρχαίες γλώσσες και παρέμεινε όλη του τη ζωή ερευνητής, ένας γέρος φοιτητής σαν τους φοιτητές του Μεσαίωνα. Τον τοποθετούν πλάι στον Στήβενσον, αλλά όχι μακριά από τον Μπόρχες, ενώ γειτονεύει με τον Τσέστερτον. Αναρωτιέμαι πού βρήκε το κουράγιο στα 1901-1902, φτωχός, άρρωστος και μορφινομανής να κάνει σχεδόν τον περίπλου της γης για να φτάσει στη Σαμόα της Ωκεανίας, το νησί όπου έζησε τα τελευταία του χρόνια η μεγάλη του λατρεία, ο Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον.

"Ο ζωγράφος Χοκουσάι ήλπιζε να φτάσει, όταν θα ήταν στα εκατόν δέκα χρόνια του, στο ιδεώδες της τέχνης του. Στη φάση αυτή, έλεγε, κάθε πινελιά, κάθε γραμμή χαραγμένη με το χρωστήρα του θα ήταν ζωντανή. Με το ζωντανή, εννοούσε ατομική. Τίποτα πιο όμοιο από σημεία και γραμμές: η γεωμετρία στηρίζεται σ' αυτό το αίτημα. Η τέλεια τέχνη του Χοκουσάι αξίωνε ότι τίποτα δεν υπήρχε πιο διαφορετικό. Έτσι το ιδανικό του βιογράφου θα ήταν να διαφοροποιεί απεριόριστα την όψη δύο φιλοσόφων που επενόησαν σχεδόν την ίδια μεταφυσική".

Αυτά γράφει στον εξαιρετικό του πρόλογο στους "Φανταστικούς βίους", προκειμένου να στηρίξει την άποψή του για τις βιογραφίες και συνεχίζει παρακάτω:

"Ο Λάιμπνιτς είπε ότι για να φτιάξει ο Θεός τον κόσμο διάλεξε το καλύτερο ανάμεσα στα ενδεχόμενα. Ο βιογράφος, σαν μια κατώτερη θεότητα, ξέρει να διαλέγει ανάμεσα στα ανθρώπινα ενδεχόμενα εκείνο που είναι μοναδικό... Δυστυχώς οι βιογράφοι πιστέψανε πως ήταν ιστορικοί. Κι έτσι μας έχουν στερήσει θαυμάσια πορτραίτα. Υπέθεσαν πως μόνο η ζωή των μεγάλων ανδρών μπορούσε να μας ενδιαφέρει".

Ο Σβομπ μας περιγράφει τη ζωή και το τέλος εικοσιδύο υπαρκτών και φανταστικών προσώπων. Ο Εμπεδοκλής, ο Ηρόστρατος ο εμπρηστής, ο Κράτης ο κυνικός, ο Λουκρήτιος, η Κλαύδια εταίρα της Ρώμης, ένας γεωμάντης, ο ζωγράφος Ουτσέλλο, ένας αιρετικός του Μεσαίωνα, ένας ηθοποιός της ελισαβετιανής εποχής, ο ποιητής Κύριλλος Τουρνέρ, ένας θησαυροθήρας, ο πειρατής Κάπταιν Κιντ, ο Πετρώνιος, η Ποκαχόντα, δύο στραγγαλιστές στην Αγγλία του 19ου αιώνα, είναι μερικοί μόνο, απ' αυτούς που παρελαύνουν στις σελίδες του μικρού αυτού βιβλίου.

Η ανάγνωση αυτών των βίων χαρίζει μια ιδιαίτερη απόλαυση. Ο ευφάνταστος Γάλλος βιβλιοπόντικας ανακατεύει επιδέξια ιστορικά και φανταστικά γεγονότα βάζοντας και μερικές πινελιές αναχρονισμού. Το αποτέλεσμα είναι γοητευτικό, ποιητικό, απολαυστικό. Κάθε βίος και μια εποχή είτε μπροστά είτε πίσω από τα παρασκήνια της ιστορίας. Κάθε βίος και μια γουλιά παλιό κρασί από τόπο μακρινό, όπου μπορείς να διακρίνεις συγκεκριμένα αρώματα, λουλουδιών,φρούτων ή ακόμα και γης...

Τελειώνοντας θα ήθελα να κάνω μια μνεία στην έκδοση της Άγρας. Το αριστουργηματικό εξώφυλλο, σχεδιασμένο από τον Αλέκο Λεβίδη, είναι χάρμα οφθαλμών. Από το 1987 που το έχω στη βιβλιοθήκη μου, προστατευμένο σε ρυζόχαρτο, δεν έχω πάψει να το θαυμάζω. Ως βιβλιόφιλος, εκτός από το περιεχόμενο, προσέχω σε ένα βιβλίο τα τυπογραφικά στοιχεία, την εικόνα και το στήσιμο του εξωφύλλου καθώς και την ποιότητα του χαρτιού. Δεν διστάζω αφού το χαϊδέψω να βυθίσω, στα κρυφά, τη μύτη μου μέσα στις σελίδες του για ν' απολαύσω το άρωμα της τυπωμένης μελάνης γιατί πιστεύω πως ένα βιβλίο πρέπει ν' απευθύνεται σε όλες τις αισθήσεις μας.

Σημειώσεις: Το έργο του Χοκουσάι έχει τίτλο "Κόκκινα λουλούδια". Από κάτω δεξιά, το πορτραίτο της Ποκαχόντα με τον γιο της, από φωτογραφία εποχής. Δίπλα, εικόνα (Κλαύδια ακόλαστη ματρόνα) από την καλλιτεχνική έκδοση (1929) των Φανταστικών βίων σε εικονογράφηση Georges Barbier. Πιο κάτω, μια παλιά γαλλική έκδοση (1921) και μια αγγλική. Το απόσπασμα περί βιβλιοφιλίας με τους πλαγιότιτλους είναι εμπνευσμένο από το δοκίμιο του Σωτήρη Τριβιζά "Η τέχνη της ανάγνωσης". (17/20)