Η απόπειρα

Χάρι Μούλις, εκδ. Καστανιώτης, μτφ.Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά.

"Είχε ξημερώσει κιόλας παντού, όμως εδώ ήταν ακόμα νύχτα, όχι, ήταν κάτι παραπάνω από νύχτα".

Πλίνιος ο Νεότερος

"Παλιά, πολύ παλιά στο Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, ζούσε κάποιος Άντον Στέινβεϊκ μαζί με τους γονείς του και τον αδελφό του στην άκρη του Χάαρλεμ. Σε μια προκυμαία που ακολουθούσε για εκατό περίπου μέτρα το νερό κι έπειτα με μια ελαφρά καμπή συνέχιζε σαν κανονικός δρόμος, υπήρχαν τέσσερα σπίτια σε μικρή απόσταση το ένα από το άλλο. Όλα με τους κήπους τους, με τα μικρά μπαλκόνια τους, τους εξώστες και τις μυτερές τους στέγες, έμοιαζαν με βίλες, παρόλο που ήταν μάλλον μικρά παρά μεγάλα. Στον επάνω όροφο όλα τα δωμάτια είχαν επικλινείς τοίχους. Χρειάζονταν βάψιμο κι η όψη τους ήταν ελαφρώς φθαρμένη..."

Έτσι ξεκινάει το πιο φημισμένο ίσως μυθιστόρημα του Ολλανδού Χάρι Μούλις, "Η απόπειρα" (1982). Παρακολουθούμε πέντε επεισόδια από την πολυτάραχη ζωή του Άντον Στέινβεϊκ. Το πρώτο εκτυλίσσεται το χειμώνα του 1945 κι ενώ το τέλος του πολέμου πλησιάζει. Έξω απ' το σπίτι των Στέινβεϊκ και μέσα στη νύχτα, αντηχούν έξι πυροβολισμοί. Ο Πλουχ, ένας Ολλανδός διαβόητος συνεργάτης των Ναζί, πέφτει νεκρός από σφαίρες αντιστασιακών. Οι συνέπειες αυτού του συμβάντος θα είναι μοιραίες για τον δωδεκάχρονο Άντον. Χωρίς ο ίδιος να καταλάβει το πώς και γιατί, θα χάσει την οικογένειά του και θα μεγαλώσει με συγγενείς στο Άμστερνταμ προσπαθώντας, μάταια, ν' αποφύγει σε όλη του τη μετέπειτα ζωή αυτό το παρελθόν. Ένα παρελθόν επίμονο, που θα τον επισκέπτεται με διάφορες μορφές, ώσπου να του αποκαλυφθούν τα πραγματικά γεγονότα εκείνης της νύχτας.

"Και ό,τι πρέπει να μείνει θαμμένο πρέπει διαρκώς να το ξεχνάς, αλλά μάταιος κόπος γιατί τα πάντα συνδέονται μεταξύ τους σ' αυτό τον κόσμο. Δε σβήνει ποτέ κάτι που άρχισε, ακόμα κι όταν έχει τελειώσει".

1952. Επίσκεψη πρώτη ή "τα αγγουράκια τουρσί μοιάζουν με κροκόδειλους". Πηγαίνει, για πρώτη φορά μετά τα γεγονότα, στο Χάαρλεμ για να επισκεφτεί ένα συμφοιτητή του και ανακαλύπτει στην παλιά του γειτονιά ένα μνημείο με τα ονόματα των ομήρων, που εκτελέστηκαν εκείνη τη μέρα του '45.

1956. Επίσκεψη δεύτερη ή "η πραγματική λειτουργία της νάρκωσης". Ο Άντον, που κάνει ως απόφοιτος Ιατρικής την ειδικότητα του στην αναισθησιολογία, συναντά απρόσμενα τον Φάκε Πλουχ, παλιό συμμαθητή του και γιο του δολοφονημένου συνεργάτη των Γερμανών.

1966. Επίσκεψη τρίτη ή "δυο νεκρόφιλοι στο τούνελ του παρελθόντος". Μετά το γάμο του με την κόρη ενός από τους αρχηγούς της Αντίστασης, γνωρίζει τον δολοφόνο του Πλουχ.

1981. Επίσκεψη τέταρτη ή "η ενοχή των ερπετών". Σε μια αντιπολεμική διαδήλωση ο Άντον συναντά μια γειτόνισσα του Χάαρλεμ εκείνων των σκοτεινών ημερών, που θα του καλύψει και τα τελευταία κενά του περίπλοκου παζλ του παρελθόντος.

"Η Απόπειρα" θα μπορούσε να διαβαστεί ως ένα αστυνομικό μυθιστόρημα καθώς ξεκινάει με ένα έγκλημα και μέχρι το τέλος, η πλήρης διαλεύκανσή του, κρατά τον αναγνώστη σε συνεχή ένταση. Οι πρώτες σελίδες είναι τόσο συγκλονιστικές, που δεν υπάρχει περίπτωση να το αφήσει απ' τα χέρια του. Πέρα όμως απ' αυτό, ο Μούλις κάνοντας ένα βήμα πιο μπροστά, μας δείχνει πόσο ασαφή μπορούν να είναι τα όρια μεταξύ ενοχής και αθωότητας, όπως και για το πώς ένα τυχαίο γεγονός που συνέβη στο παρελθόν μπορεί να επηρεάσει ζωές και ν' αλλάξει τη μοίρα πολλών ανθρώπων. Για τον Ολλανδό δημιουργό το παρόν πρέπει να κινείται προς το μέλλον έχοντας όμως το πρόσωπο στραμμένο προς το παρελθόν!

Διαβάζοντας την "Απόπειρα" μού γεννήθηκε το ερώτημα: "πότε πραγματικά τελειώνει ένας πόλεμος;" Σύμφωνα με μιαν άποψη: "όταν πεθάνει κι ο τελευταίος απ' αυτούς που τον έζησαν". Για τον Μούλις όμως η απάντηση είναι πιο σύνθετη και πιο ζοφερή:

"Ο κόσμος είναι η κόλαση, σκέφτηκε, η κόλαση. Ακόμα κι αν αύριο γινόταν να εγκατασταθεί ο παράδεισος επί της γης, ακόμα και τότε, με όλα αυτά που έχουν γίνει στο παρελθόν, δε θα μπορούσε να είναι ο παράδεισος. Ποτέ δε θα μπορούσαν να φτιάξουν τα πράγματα. Η ζωή στο σύμπαν ήταν μια αποτυχία, μια μεγάλη απάτη, και θα ήταν καλύτερα να μην είχε δημιουργηθεί. Μόνο όταν δε θα υπήρχε, και επομένως δε θα υπήρχε καμιά ανάμνηση όλων αυτών των επιθανάτιων κραυγών, μόνο τότε ο κόσμος θα ήταν και πάλι εντάξει".

Σημειώσεις: Στην πρώτη φωτογραφία ένα παραδοσιακό σπίτι της εξοχής στην Ολλανδία ενώ στην τρίτη μια άποψη του Χάαρλεμ. Η δεύτερη είναι από την κινηματογραφική εκδοχή του έργου, που γυρίστηκε το 1986 από τον Fons Rademakers και κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας. Τους υπότιτλους των "επισκέψεων" τους έχω φτιάξει χρησιμοποιώντας επιλεγμένες φράσεις του μυθιστορήματος από τα αντίστοιχα κεφάλαια. (16/20)