Έμμα

Τζέην 'Ωστεν, εκδ. Σμίλη, μτφ. Ανδρέας Παππάς.
Jane Austen, Folio Society, 2007.

"I' m going to take a heroine whom no one but myself will much like".

J. Austen

"Η Έμμα Γούντχαουζ, όμορφη, έξυπνη, πλούσια, με πρόσχαρο χαρακτήρα κι ένα άνετο σπίτι, έδειχνε να συγκεντρώνει στο πρόσωπό της μερικά από τα πιο πολύτιμα χαρίσματα. Στα εικοσιένα χρόνια της ζωής της ελάχιστα ήταν εκείνα που την είχαν ενοχλήσει ή στενοχωρήσει".

Διαβάζοντας την "Έμμα" (1815), διαπιστώνει κανείς ότι ο μικρόκοσμος της Τζέην Ώστεν είναι κλεισμένος σε μια γυάλα στην αγγλική ύπαιθρο του επινοημένου Χάιμπερι, 16 μίλια απ' το Λονδίνο. Οι ήρωές της είναι τοποθετημένοι σε προκαθορισμένες θέσεις και σαν τα πιόνια σε μια παρτίδα σκάκι κινούνται με συγκεκριμένο τρόπο και σε συγκεκριμένα τετράγωνα, σύμφωνα με τους κανόνες του παιχνιδιού. Όλα λειτουργούν άψογα και η Έμμα, στο κέντρο του κόσμου της, πιστεύοντας ότι έχει τον πλήρη έλεγχο δεν έχει καμμία αμφιβολία για την ευλαβική τήρηση αυτών των κανόνων. Τι κι αν βρισκόμαστε στην ακμή της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Αγγλία; Τι κι αν μερικά μίλια πιο βόρεια, στις υφαντουργίες του Μάντσεστερ, χιλιάδες εργάτριες πεθαίνουν από τις αρρώστιες, τις κακουχίες και την πείνα; Τι κι αν ολάκερη η Ευρώπη και ιδιαίτερα η Αγγλία σπαράσσονται από τους Ναπολεόντειους πολέμους (1792-1815);... Όλα αυτά δεν φτάνουν ποτέ στον "καλύτερο από τους καλύτερους κόσμους" της Τζέην Ώστεν.

Πρωταρχική φροντίδα της Έμμα δεν είναι να κάνει η ίδια έναν "καλό γάμο", όπως άλλες ηρωίδες της Ώστεν, αλλά να τον κάνουν αυτοί που την περιβάλλουν. Αναμφίβολα έξυπνη αλλά υπεροπτική, καλοσυνάτη αλλά κι απορριπτική, νομίζει ότι έχει την ικανότητα να ρυθμίζει τις ερωτικές βλέψεις των άλλων, με ιερή βέβαια προσήλωση, για να μην ξεχνιόμαστε, στους κανόνες της κοινωνικής ιεραρχίας.

"Και τι δεν θα 'δινε, και τι δεν θ' ανεχόταν η Έμμα για ν' ανήκουν οι Μάρτιν σε ανώτερη κοινωνική βαθμίδα! Ήταν τόσο άξιοι, ώστε θα της αρκούσε ακόμη κι αν ήταν λίγο κοινωνικά ανώτεροι. Όμως, έτσι όπως είχαν τα πράγματα, δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Αδύνατον! Η Χάριετ έπρεπε να ξεκόψει".
Αν και στην εποχή της Τζέην Ώστεν οι κοινωνικές αλλαγές ήταν συχνά καταιγιστικές, τα στερεότυπα, όπως είναι φυσικό, αντιστέκονταν σ' αυτές. Μόνο οι γαιοκτήμονες, οι αξιωματικοί, οι κληρικοί και οι δικηγόροι έχαιραν γενικής εκτίμησης κι ήταν παρόντες σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις. Το χρήμα δεν ήταν ακόμη αρκετό για την εξασφάλιση της κοινωνικής καταξίωσης. Οι βιομήχανοι και οι μεγαλέμποροι, που ουσιαστικά το διαχειρίζονταν, αντιμετωπίζονταν με περιφρόνηση. Ιδιαίτερα, μάλιστα, αν ήσουν κι έμπορος από το Μπρίστολ, λιμάνι που συνδεόταν με το δουλεμπόριο, όπως ο πατέρας της κυρίας Έλτον. Ωστόσο κατά τη διάρκεια του μυθιστορήματος και μέσα από συνεχείς ανατροπές και παρεξηγήσεις, η Έμμα σταδιακά διαπιστώνει ότι πολλοί κανόνες έχουν αλλάξει. Κι έτσι ο ρόλος του ρυθμιστή που πίστευε ότι είχε, έγινε αυτός του στωικού παρατηρητή. Ο κόσμος της έχει αλλάξει.

Η Έμμα, με την εμμονή της στα "ζευγαρώματα" και την ακατάσχετη φαντασία της, που την οδηγεί σε μια σωρεία λαθών, είναι μια από τις πιο γοητευτικές ηρωίδες της Ώστεν. Τα κωμικά της παθήματα ικανοποιούν τον αναγνώστη, που κάθε άλλο παρά την συμπονά. Το αντίθετο συμβαίνει με την φίλη της, Τζέην Φαίρφαξ, που οποιοσδήποτε άλλος μυθιστοριογράφος εκείνης της εποχής θα διάλεγε για πρωταγωνίστρια: Όμορφη, καλλιεργημένη, ταπεινή, φιλάσθενη, φτωχή αλλά ερωτευμένη με έναν πλούσιο νέο, που επίσης την αγαπάει χωρίς να του επιτρέπεται όμως να την παντρευτεί. Ωστόσο, η Ώστεν επιλέγει την μάλλον αντιπαθητική αλλά "perfect at all" Έμμα, που μέσα από τις δοκιμασίες φτάνει τελικά στην ωριμότητα. Και βέβαια είναι περιττό να πω, ότι παρά τις αναταράξεις που συντελέστηκαν μετά την εισβολή δύο νέων προσώπων στον μικρόκοσμο του Χάιμπερι, όλα βρήκαν στο τέλος τη σωστή τους θέση μέσα στη "γυάλα". Η αίσια έκβαση άλλωστε, είναι σήμα κατατεθέν της αγγλίδας μυθιστοριογράφου, που υπήρξε αυθεντία στην παράλειψη οποιουδήποτε παράγοντα θα μπορούσε να διαταράξει το ειρωνικό, ίσως, αλλά πάντα ευτυχές τέλος των έργων της.

Η Τζέην Ώστεν(1775-1817) είναι αναμφίβολα μία από τις μεγαλύτερες μορφές της αγγλικής λογοτεχνίας.Το ύφος της υπήρξε μοναδικό.Χωρίς μεταφορές,παρομοιώσεις και εκτενείς περιγραφές της φύσης αλλά με κύρια στοιχεία τη λεπτή και καυστική ειρωνεία,τους απολαυστικούς και ρεαλιστικούς διαλόγους και την οξυδερκή σκιαγράφηση αξέχαστων χαρακτήρων με μοναδική συνέπεια λόγου και συνείδησης,μας χάρισε έξι σπουδαία μυθιστορήματα.

Τελειώνοντας θα ήθελα να κάνω μερικές παρατηρήσεις για τη μετάφραση. Το δύσκολο έργο του μεταφραστή της Τζέην Ώστεν είναι η απόδοση της υποδόριας ειρωνείας της. Έργο πολύ δύσκολο ακόμη και για τους καλύτερους μεταφραστές. Η μετάφραση του Ανδρέα Παππά είναι αξιοπρεπής αλλά με αρκετά προβλήματα. Η υπερβολική του ίσως ανησυχία για την απόδοση αυτής της "ειρωνείας" τον οδηγεί σε απαράδεκτα ατοπήματα, όπως για παράδειγμα στις σελίδες 204 ή 386, όπου αναγκάζεται να προσθέσει σε ένα διάλογο φράσεις που δεν απαντώνται στο πρωτότυπο: "είπε η Έμμα με ανεπαίσθητη ειρωνεία στο ύφος της" και "είπε ο κύριος Νάιτλυ με ελαφρά ειρωνικό τόνο" αντίστοιχα. Άλλες πάλι φορές ενεργώντας εντελώς αυθαίρετα δεν μεταφράζει τα ονόματα (π.χ σελίδα 11) όπως έχουν στο πρωτότυπο αγνοώντας ότι η επιλογή της Ώστεν να ονομάζει ένα από τα πρόσωπα του έργου της άλλοτε δεσποινίς Τέιλορ κι άλλοτε κυρία Γουέστον έχει να κάνει ακριβώς μ' αυτήν την "ειρωνεία". Ή στη σελίδα 259, όπου σε ένα διάλογο μεταξύ των δύο πρωταγωνιστών, Έμμα και Φρανκ, με ένα μπαράζ αυθαιρεσιών μετατρέπει το "there is no disputing about taste" της Έμμα στο λατινικό "de gustibus et de coloribus...", στη συνέχεια το "patriotism" πολύ σωστά σε "πατριωτισμό" αλλά το λατινικό "amor patriae" που λέει ο Φρανκ στην απάντησή του, πάλι στα ελληνικά, σε "πατριωτισμό". Όλα αυτά δείχνουν ότι ο μεταφραστής δεν είχε καταλάβει τίποτα απ' αυτά που "παίζονταν" σ' αυτόν το διάλογο όπως κι από την τέχνη της Ώστεν...

Σημειώσεις: Το μότο είναι από την αλληλογραφία της Ώστεν και αναφέρεται στην Έμμα. Η πρώτη εικόνα είναι της Nirrot Puttapipat από την εικονογράφηση του τόμου της Folio Society. Η δεύτερη είναι πίνακας της ζωγράφου της Αναγέννησης Sofonisba Anguissola (1532-1625) . Στην τρίτη είναι η Γκουίνεθ Πάλτροου, που υποδύθηκε την Έμμα σε μία από τις πολλές κινηματογραφικές διασκευές του έργου. Η τέταρτη είναι μια ακουαρέλα της Κασσάνδρας, αδελφής της Τζέην Ώστεν, που πιθανόν απεικονίζει την Τζέην και στην τελευταία το πιο διάσημο από τα πορτραίτα της μυθιστοριογράφου. Η φράση "στον καλύτερο από τους καλύτερους κόσμους" είναι αναφορά στη διαμάχη Λάιμπνιτς-Βολταίρου όπως αυτή εκφράστηκε στο έργο "Καντίντ" του δεύτερου ενώ η φράση "perfect at all" προέρχεται από την Μαίρη Πόππινς. Η ανάρτηση αφιερώνεται στην κόρη μας, την Αντιγόνη, που λατρεύει τηνΏστεν. (17/20)