"Ένας κλασικός συγγραφέας δεν μας λέει μόνον πώς σκεφτόταν ο ίδιος ή οι ήρωές του σε ένα μακρινό καιρό, αλλά μας βοηθάει να ανακαλύψουμε πώς και γιατί σήμερα σκεφτόμαστε ακόμη με αυτόν τον τρόπο".
Ουμπέρτο Έκο
Οι επισκέπτες του Ναυτίλου θα έχουν ίσως προσέξει ότι σπάνια κάνω αναρτήσεις για βιβλία Ελλήνων λογοτεχνών, που έχουν εκδοθεί τα τελευταία 10 ή και 15 χρόνια. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν παρακολουθώ έργα της σύγχρονης λογοτεχνίας μας, αλλά συνηθίζω να καταπιάνομαι μ' αυτά με καθυστέρηση αρκετών χρόνων. Η αλήθεια όμως είναι ότι αρκετά συχνά απογοητεύομαι. Ωστόσο, δεν πιστεύω ότι σήμερα δεν υπάρχουν κάποιοι μεγάλοι συγγραφείς όπως στο παρελθόν. Απλά μας είναι πιο δύσκολο να τους ανακαλύψουμε μες στην πληθώρα των τίτλων και χωρίς τη βοήθεια των κριτικών, που μάλλον διαφημίζουν παρά κρίνουν. Πιθανόν και να μην μπορούμε να τους διακρίνουμε καθώς δεν έχουμε την απαραίτητη απόσταση. Είναι πολύ κοντά στα μάτια μας και αυτή η εγγύτητα διαστρεβλώνει τις προοπτικές.
Η "Αντιποίησις αρχής" που εκδόθηκε το 1979 είναι για μένα ένα από τα σπουδαιότερα ελληνικά μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα και θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό που επί δυο βδομάδες είχε βυθιστεί στην ανάγνωσή του. Είναι ένα έργο που χαρακτηρίζει την Ελλάδα του προηγούμενου αιώνα φέρνοντας στο προσκήνιο τη δράση ενός χαφιέ στα χρόνια της χούντας, με πολλές αναδρομές στον Τριακονταετή Πόλεμο (1943-1973), όπως ονόμαζε ο συγγραφέας τα τριάντα αυτά χρόνια της νεοελληνικής ιστορίας. Ο Αλέξανδρος Κοτζιάς (1926-1992) συνεχίζοντας την παράδοση των αρνητικών ηρώων, που είχε καθιερώσει από το 1953 με την αξιόλογη "Πολιορκία" (16/20) και την ντοστογιεφσκική "Μια σκοτεινή υπόθεση" (14/20) του 1954,δημιούργησε ένα μυθιστόρημα μοναδικό!
Η "Αντιποίησις αρχής" είναι ένα δύσκολο βιβλίο, που αντιστέκεται στον αναγνώστη. Από την πρώτη κιόλας σελίδα πρέπει να εξοικειωθείς με την ελλειπτικότητα της γραφής και να εισχωρήσεις στα γρανάζια της αφήγησής του. Ο αναγνώστης πρέπει να παλέψει για να κερδίσει το κείμενο. Πρέπει να βάζει την κρίση του σε συνεχή λειτουργία και να ξαναδιαβάζει ολόκληρες παραγράφους ή ακόμα και να επανέρχεται σε προηγούμενα κεφάλαια. Μόνον τότε η απόλαυση θα έχει βάθος και διάρκεια. Αναρωτιέμαι πόσοι θα ήταν διατεθειμένοι, στις μέρες μας, να κοπιάσουν για να κατακτήσουν μια τέτοιου είδους απόλαυση. Ο Κοτζιάς μας καλεί να διαβάσουμε αργά (slow reading) και στοχαστικά τη δημιουργική ανασύσταση τού πρόσφατου παρελθόντος μας. Μόνον έτσι η μνήμη μας διαστέλλεται και κινείται τόσο προς τα πίσω όσο και προς τα μπρος! Σύμφωνα άλλωστε με έναν ευφυή ορισμό που βρίσκεται στο εγχειρίδιο των υπαρξιακών μαθηματικών του Κούντερα: "Ο βαθμός της ταχύτητας είναι ευθέως ανάλογος με την ένταση της λήθης".
Το βιβλίο του Κοτζιά δεν βρέθηκε ποτέ στις λίστες των "ευπώλητων" ούτε μεταφράστηκε στα αγγλικά για να κερδίσει το διεθνές κοινό. Ωστόσο το μέλλον του είναι εξασφαλισμένο...
8 σχόλια:
Φίλε Ναυτίλε,
πιστεύω πως ο Κοτζιάς είναι μεγάλος τεχνίτης του λογου, δυνατός αναλυτής της εποχής-του και κοφτός κατήγορος μιας Ελλάδας που παρήκμαζε.
Η "Αντιποίησις αρχής" θεωρείται το πιο αντιπροσωπευτικό έργο-του που άπτεται μάλιστα του τριημένου του Πολυτεχνείου και της δικτατορίας.
Ωστόσο...
όταν το διάβασα, είχα την αίσθηση, όπως και για άλλα κείμενα του μοντερνισμού, ότι θέλει τον αναγνώστη συμμέτοχο αλλά συνάμα παίζει ένα παιχνίδι εις βάρος-του. Το ίδιο θα έλεγα και για τον "Γενναίο Τηλέμαχο". Εξηγούμαι: μας βάζει σε μια σκηνή, ξαφνικά και απροετοίμαστα, σαν να παρακολουθούμε τυχαία και αδιάκριτα μια συζήτηση ξένων, χωρίς να έχουμε κάποιες πραγματολογικές γνώσεις. Σαν να ακούμε λ.χ. μια παρέα να μιλά στο λεωφορείο και δεν καταλαβαίνουμε τα πρόσωπα, τα αστεία, τις δικές-τους αλήθειες.
Γι' αυτο πιστεύω ότι τέτοια κείμενα, όσο καλογραμμένα κι αν είναι, δεν διαβάζονται παρά μόνο ως δείγματα μιας συγκεκριμένης αισθητικής μιας εποχής.
Μεγάλη βλαστήμια ξεστόμισα... ο Θεός να με συγχωρέσει.
Πατριάρχης Φώτιος
Πατριάρχη μου... βλασφημώντας κι όχι λιβανίζοντας γίνεται γόνιμος διάλογος.
Επίτρεψέ μου λοιπόν να κάνω μερικές παρατηρήσεις στα σχόλιά σου:
1. Θεωρώ πως ο Κοτζιάς δεν ήταν απλά "αναλυτής" της εποχής του καθώς πιστεύω ότι η Ελλάς... του σήμερα δεν απέχει και τόσο από την Ελλάδα του τότε. Είναι η συνέχειά της. Άλλωστε μην ξεχνάς ότι και τώρα... στις μέρες μας... "η Πατρίς κινδυνεύει" !
2. Το περιεχόμενο και η μορφή του μυθιστορήματος είναι ένα αδιάσπαστο σύνολο. Ο μύθος, η ιδιόμορφη γλώσα του, ο (τριτοπρόσωπος!) εσωτερικός μονόλογος, αποδίδουν τέλεια και με συνέπεια την ψυχολογία των ηρώων και κάνουν τα χρονικά άλματα να φαίνονται φυσικότατα. Οποιαδήποτε παραχώρηση προς όφελος του "καλομαθημένου" ίσως αναγνώστη θα υπονόμευε αυτό το οικοδόμημα. Εξάλλου, όλα βρίσκονται μέσα στις 300 σελίδες του, αρκεί κομμάτι κομμάτι να συμπληρώσει το παζλ ο φιλόπονος αναγνώστης.
3. Μπορεί να με θεωρήσεις βιτσιόζο αλλά θα έβρισκα πολύ γοητευτικότερη μια τέτοια συζήτηση μεταξύ αγνώστων προσώπων, που σιγά σιγά θα μου φανέρωνε κάποια στοιχεία για την προέλευσή τους, τον τρόπο σκέψης τους κλπ , παρά να ήξερα ποιοι ακριβώς είναι και ένα σωρό πράγματα ακόμη για τη ζωή τους...
4. Δεν μου αρέσει να βάζω ταμπέλες σε λογοτεχνικά κείμενα, δηλ. ότι είναι του μοντερνισμού ή του νατουραλισμού ή του μεταμοντερνισμού... Μου αρέσει κι ο Τζόυς αλλά και η Τζέην Ώστεν και αδιαφορώ για τη λογοτεχνική σχολή, που αντιπροσωπεύει ο καθένας τους. Προτιμώ, σύμφωνα με τις αυστηρά προσωπικές μου αξιολογήσεις, να μιλάω για Λογοτεχνία, για Μεγάλη Λογοτεχνία και για ... κείμενα που εγώ τουλάχιστον δεν τα θεωρώ λογοτεχνικά.
Με την τελευταία μου παρατήρηση είμαι βέβαιος ότι και συ θα συμφωνείς!
Τον Κοτζιά τον έζησα κι από κοντά , τον παρακολούθησα σε διαλέξεις . Οχι δεν ήταν φίλος μου , ούτε καν γνωστός μου απλώς εκείνη την εποχή τριγυρνούσα ως φοιτητρια της φιλοσοφικής σε διαλέξεις και παρακαλουθούσα από κοντά τα λογοτεχνικά δρώμενα. Δε θα έλεγα λοιπόν ότι είναι δύσκολος συγγραφέας αλλά κακός συγγραφέας γιατί με εκνεύριζε η δυστοκία του η στριφνότητά τα και όχι ότι δε δέχομαι τις πολυδαίδαλες διαδρομές των ανθρώπων τις εσωτερικές τους πορείες , μιλάω για τους ήρωες των βιβλίων, αλλά στον Κοτζιά με ενοχλούσε η επιτήδευση το ψεύτικο του πολυδαίδαλου και μάλιστα σε επίπεδο γεγονότων. Ήταν όμως άνθρωπος των κυκλωμάτων , είχε τις γνωριμίες του ο άνθρωπος και ακούστηκε πολύ περισσότερο από ότι του άξιζε. Είμαι αναγνώστρια και του βιβλιοκαφέ και κατά καιρούς έχω συστήσει και στους δύο σας έναν συγγραφέα κάπως παλιό βέβαια , τον Τσάκαλο Γεράσιμο αλλά απ' ότι φαίνεται δε δείξατε κανένα ενδιαφέρον.Τον θεωρώ πολύ αξιόλογο .Τον ξαναπροτείνω μήπως και σας κινήσω την περιέργεια.
Αγαπητή Ανώνυμη, επίτρεψέ μου να διαφωνήσω με όσα λες για τον Κοτζιά. Το τι ήταν ως άνθρωπος δεν με πολυενδιαφέρει αλλά από τα τρία βιβλία του που έχω διαβάσει μέχρι τώρα τον θεωρώ ως έναν από τους πιο αξιόλογους Έλληνες συγγραφείς (αν και το "Μια σκοτεινή υπόθεση" δεν μου πολυάρεσε). Σημειωτέον ότι για μένα αυτοί δεν είναι πάνω από δέκα. Αρκεί η Αντιποίησις για να μπει στη δεκάδα...
Τον Τσάκαλο δεν τον γνωρίζω. Θα ήθελα να μου συστήσεις ένα βιβλίο του, ώστε να το ξεφυλλίσω σε κάποιο βιβλιοπωλείο και αν μου κινήσει το ενδιαφέρον να το πάρω. Απ' ό,τι είδα στον Καστανιώτη κυκλοφορούν δύο βιβλία του. Ποιο μου προτείνεις; Λίγο-πολύ θα ξέρεις από τις αναρτήσεις μου τι μου αρέσει...
Ναυτίλε,
μεγάλη συζήτηση αν ο μοντερνισμός (δυστυχώς οι ταμπέλες έχουν σημασία!) έκανε τον αναγνώστη πιο απαιτητικό ή ταυτόχρονα απομάκρυνε τη λογοτεχνία από το ευρύ κοινό (και φυσικά δεν μιλάω μόνο για το α-παίδευτο).
Θέλει κάποιο βίτσιο για να δει κανείς όλο το βιβλίο του Κοτζιά με ζωντανό ενδιαφέρον.
Όσο γι' αυτά που λέει ο ανώνυμη φίλη-μας, φυσικά δεν μπορώ να τα δεχτώ, γιατί (πέραν από το αν ο συγγραφέας ήταν ή όχι μέσα στα κυκλώματα) το έργο-του που έμεινε δείχνει μια αξιοζήλευτη μαστοριά. Άλλο αν εμένα (όπως και σε πολλούς) μου φαίνεται, ειδικά η "Αντιποίησις αρχής", ότι θα μείνει ένα αξιόλογο "φιλολογικό" έργο αλλά όχι το κλασικό που θα διαβάζεται από τις μελλοντικές γενιές με γνήσιο ενδιαφέρον. Είναι το θέμα της μεγάλης αλλά δύσκολης λογοτεχνίας, που πειραματίζεται, εν γνώσει-της ότι θα γίνει ελίτ.
Πατριάρχης Φώτιος
Αγαπητοί φίλοι η άποψη που εξέφρασα δεν αφορά τον άνθρωπο Κοτζιά αλλά τον συγγραφέα. Ακούω τις θέσεις μας απλά διαπιστώνω πόσο διαφορετικές μπορούν να είναι οι απόψεις των αναγνωστών. Εγώ δεν μπορώ να διαβάσω Κοτζιά, δεν μου δίνει τίποτα σε επίπεδο ιδεών ούτε σε αισθητική απόλαυση είναι από τους συγγραφείς που νιώθω πως με φτωχαίνουν. Όσο για τον Τσάκαλο και τα δύο βιβλία που κυκλοφορούν στον καστανιώτη τα θεωρώ πολύ καλά.
Συγγνώμη, μάλλον παρεξήγησα. Τελικά διαφωνούμε, όπως άλλωστε και με τον Πατριάρχη (βλ. και Ζυλιέν Γκρακ ή Καραγάτση), αλλά γι' αυτό είναι τα σχόλια.
Λέω τελικά να δοκιμάσω τον Τζότζο, μ' αρέσει ο τίτλος του... Και ίσως να μην αργήσω να το διαβάσω αφού έχει ξεπεράσει τα 15 χρόνια!
Λάθος τελικά. Τα 10 έχει ξεπεράσει.
Δημοσίευση σχολίου