Τα μεταφραστικά - 1

"Άν φανταστούμε τη γλώσσα ενός βιβλίου σαν υδρόγειο, είναι εύκολο να καταλάβουμε και το μεταφραστικό πρόβλημα - που είναι πρόβλημα αναπνοής. Μπορείς να αντιγράψεις την υδρόγειο, τη στεριά, τη θάλασσα, τα βουνά και τις πολιτείες, αποπάνω, αποκάτω ή από τα πλάγια, δεν μπορείς όμως να αντιγράψεις και την ατμόσφαιρα που δε φαίνεται. Δεν ξέρω αν ένας Αμερικάνος σήμερα μπορεί να γεμίσει τα πνευμόνια του με την καθαρή ατμόσφαιρα της γλώσσας του Μόμπι-Ντικ. Πρέπει, κοντολογίς, να καταλάβουμε πως "γλώσσα" είναι ο ζωντανός άνθρωπος. Όταν ο Μέλβιλ μιλάει για το "νερό", εννοεί το δικό του νερό, το νερό που είδε, που μύρισε από την προκυμαία της "νησιώτικης πόλης" του. Εννοεί όλα τα αισθήματα που δίνουν μια ξεχωριστή πατρίδα σε κάθε λέξη του. Ποιος λοιπόν θα μας βεβαιώσει, όταν διαβάζουμε στο πρωτότυπο, την ακρίβεια αυτού του φωτοστέφανου; Όταν μεταφράζουμε αρχαία κείμενα, ξέρουμε πως αντιγράφουμε το γυμνό κουκούτσι ενός καρπού, που τη ζουμερή σάρκα την έφαγε για πάντα το χώμα. Τούτη η σάρκα, αυτό που λέμε "η σκιά μου εδώ στη γη" που είναι και η αληθινή μας ουσία, ταξιδεύει ολομόναχη στα βάθη του καιρού".

"Ακριβής μετάφραση λοιπόν είναι να "δεις" ή να ζωγραφίσεις το τοπίο που είδε ή ζωγράφισε ο συγγραφέας. Η συγκίνηση που ακολουθεί είναι το δικό σου καράβι, που κι αν ακόμα πάρει το δρόμο που πήρε το καράβι του συγγραφέα, θα κάνει το ταξίδι ολομόναχο στο πέλαγος. Έχουμε λοιπόν ανάγκη από μεταφράσεις, δουλεμένες με την αυτοθυσία και το μόχθο που δίνουμε σε ένα πρωτότυπο έργο... Πάσχισα να αντιγράψω σωστά με την έννοια που είπα. Αυτό μόνο. Ο Μέλβιλ ας με συγχωρέσει".

Σημειώσεις: Αυτά τα γράφει ο Α. Κ. Χριστοδούλου, μεταφραστής και μελετητής του Μέλβιλ, στην εισαγωγή της πρώτης μεταφραστικής του απόπειρας στο Μόμπι Ντικ στις εκδόσεις Ζώδιο, 1983 (τρίτη φωτογραφία). Είχαν κυκλοφορήσει τότε, μόνο δύο τόμοι, που περιείχαν 32 κεφάλαια του έργου και στις δύο γλώσσες με εκτενείς σημειώσεις. Για μένα το παραπάνω απόσπασμα αποτελεί τον "ορισμό" του μεταφραστικού ήθους... Ο Α. Κ. Χριστοδούλου ολοκλήρωσε την προσπάθειά του στις εκδόσεις Gutenberg το 1991 (δεύτερη φωτογραφία) χωρίς όμως το πρωτότυπο κείμενο, την εισαγωγή και τις σημειώσεις. Επιθυμία δική του, αλλά φαντάζομαι κι όλων των βιβλιόφιλων, ήταν να επανέλθει με μια πεντάτομη editio major που θα περιελάμβανε όλα αυτά. Δυστυχώς μόνον ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε, το 1997 (η πρώτη φωτογραφία). Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα κοσμήματα της βιβλιοθήκης μου. Η εικόνα στο εξώφυλλο είναι ζωγραφισμένη από τον ίδιο. Απ' ό,τι γνωρίζω συνεχίζει να εργάζεται σύμφωνα με αυτό το σχέδιο. Του εύχομαι ολόψυχα να ευοδωθεί.