"Ο άνθρωπος έχει γεννηθεί για να ζήσει κι όχι για να προετοιμαστεί για τη ζωή"
Αν κάποιος ξεκινήσει να διαβάζει το μυθιστόρημα έχοντας κατά νου την ταινία του Ντέηβιντ Λιν με τον Ομάρ Σαρίφ και την Τζούλι Κρίστι ή τον "Πόλεμο και Ειρήνη" του Τολστόι, θα απογοητευθεί... Παρά τον επικό του χαρακτήρα, ιδιαίτερα στις σκηνές όπου συνυπάρχει ο έρωτας με τα ιστορικά γεγονότα που συγκλονίζουν τη Ρωσία των αρχών του προηγούμενου αιώνα, ο "Δόκτωρ Ζιβάγκο" είναι κάτι τελείως διαφορετικό.Στην ουσία πρόκειται για τη λυρική βιογραφία ενός προικισμένου ατόμου, που πασχίζει να διατηρήσει την ακεραιότητά του σε χρόνια πολέμων και επαναστάσεων. Ο γιατρός και ποιητής Γιούρι Αντρέγεβιτς Ζιβάγκο ενώ χαιρετά με ενθουσιασμό την επανάσταση, απογοητεύεται στη συνέχεια από την εξέλιξη της. Και το χειρότερο: η δίνη του πολέμου τον παρασύρει από τη μια ως την άλλη άκρη της χώρας, εμποδίζοντάς τον να χαρεί τον έρωτά του με τη Λάρα αλλά και αυτό το θαύμα, που λέγεται ζωή.
Ο Έρωτας πρωταγωνιστεί στο μυθιστόρημα. Ο Γιούρι και η Λάρα είναι ένα από τα πιο φημισμένα ερωτικά ζευγάρια στην ιστορία της λογοτεχνίας. Μέσα στο χάος και την σκληρότητα της Ρωσικής Επανάστασης και του Εμφυλίου κατορθώνουν να περισώσουν τις αξίες της αξιοπρέπειας, της ανθρωπιάς και προπάντων του έρωτα. Θα 'λεγα μάλιστα ότι η βία και η καταστροφή που επικρατεί γύρω τους, χαρίζει στα συναισθήματά τους ακόμα περισσότερη ένταση και βάθος.
"Όλα όσα σχετίζονται με την καθημερινή ζωή, την οικογένεια και την τάξη, όλα αυτά κατέρρευσαν μαζί με την ανατροπή της κοινωνίας και την αναδιοργάνωσή της. Κάθε δεδομένο ανατράπηκε και διαλύθηκε. Έμεινε μονάχα μια απροσγείωτη, ανεφάρμοστη δύναμη απογυμνωμένης εγκαρδιότητας, για την οποία δεν έχει αλλάξει τίποτα, γιατί ανέκαθεν ριγούσε, έτρεμε κι αποτραβιόταν προς μιαν άλλη που ήταν δίπλα, το ίδιο γυμνή και μοναχική. Εμείς οι δύο είμαστε σαν τους πρωτόπλαστους, τον Αδάμ και την Εύα, που δεν είχαν τίποτα για να σκεπαστούν στην αρχή του κόσμου. Κι εμείς είμαστε το ίδιο γυμνοί και άστεγοι στη συντέλεια αυτού του κόσμου."
Οι συνηθισμένες ερωτικές σκηνές σ' αυτό το έργο απουσιάζουν.Ο Πάστερνακ καταφέρνει να κάνει τον αναγνώστη να νιώσει αυτόν τον έρωτα όπως μπορεί να νιώσει ένα ερωτικό τραγούδι σε μια άγνωστή του γλώσσα. Οι συλλογισμοί της Λάρας λίγο πριν το τέλος του βιβλίου είναι χαρακτηριστικοί:
"Αγάπησαν ο ένας τον άλλον όχι αναπόφευκτα, όχι "φλεγόμενοι από πάθος", όπως ψευδώς το απεικονίζουν. Αγαπούσαν ο ένας τον άλλον επειδή τα πάντα γύρω τους συνηγορούσαν: η γη κάτω από τα πόδια τους, ο ουρανός πάνω από τα κεφάλια τους, τα σύννεφα και τα δέντρα. Η αγάπη τους πρόσφερε χαρά σε όλους γύρω τους, ίσως ακόμα περισσότερο απ' ό,τι σ' αυτούς τους ίδιους: στους άγνωστους στο δρόμο, στα τοπία που παρατάσσονταν την ώρα του περιπάτου, στα δωμάτια όπου κατοικούσαν ή συναντιόντουσαν... Ποτέ, μα ποτέ, ακόμα και στις στιγμές της πιο χαρισάμενης, τρελής ευτυχίας δεν τους εγκατέλειπε το πιο μεγαλειώδες και συναρπαστικό: η χαρά της συμμετοχής τους σ' όλη την εικόνα της δημιουργίας, η αίσθηση ότι ανήκουν στην ομορφιά ενός συνολικού θεάματος, σ΄όλο το σύμπαν."
Από τις πρώτες κιόλας σελίδες νιώθεις ότι είναι ένα βαθιά ρώσικο βιβλίο. Ατελείωτες συζητήσεις για θέματα φιλοσοφικά, θρησκευτικά και λογοτεχνικά εναλάσσονται με τα ατελείωτα χιονισμένα τοπία της ρώσικης γης. Λυρικές περιγραφές της φύσης με τον χαρακτηριστικό τρόπο του Πάστερνακ ακολουθούν τα βίαια επεισόδια του πολέμου. Όμως αν ψάχνουμε τη δομή του κρυστάλλου στο "Δόκτωρ Ζιβάγκο" καλύτερα να μην ξεκινήσουμε την ανάγνωσή του. Οι χαρακτήρες του δεν έχουν ούτε τη διαύγεια ούτε το βάθος αυτών του Τολστόι ή του Τόμας Μαν. Αλλά και οι ζωές των ηρώων του δεν ξετυλίγονται με συνέπεια μπροστά στον αναγνώστη. Οι σχέσεις των περισσότερων χαρακτήρων είναι σχεδόν συμπτωματικές. Άλλοι εμφανίζονται ως από μηχανής θεοί σε κρίσιμα σημεία του μυθιστορήματος κι άλλοι εξαφανίζονται χωρίς αποχρώντα λόγο σα να τους ξέχασε ο συγγραφέας ενώ τα περισσότερα πρόσωπα εξελίσσονται χωρίς να υπακούν σε κανένα κανόνα ψυχολογίας ή λογικής. Βέβαια, όλα αυτά στην αρχή με ενόχλησαν. Στη συνέχεια όμως συνειδητοποίησα ότι ο συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται να παρουσιάσει τα πάντα στον αναγνώστη του και αδιαφορεί για τις περίφημες αρετές του παραδοσιακού αφηγητή. Με την ακανόνιστη και χαοτική δομή τού έργου του κατορθώνει να ξετυλίξει τις σκέψεις του για τη μοίρα του ανθρώπου, για τη ζωή, για την ιστορία και για την ποίηση. Ο στόχος του δεν είναι ένα ιστορικό μελόδραμα αλλά ένα φιλοσοφικό μυθιστόρημα. Μια κατάθεση ψυχής από έναν ποιητή και στοχαστή, που έζησε με όλο του το είναι τα συνταρακτικά εκείνα χρόνια.
"Κανείς δεν παράγει την Ιστορία. Η Ιστορία δεν φαίνεται, όπως δεν φαίνεται ο τρόπος που μεγαλώνει το χορτάρι".
Σημειώσεις: Στην πρώτη φωτογραφία είναι η Τζούλι Κρίστι από την ταινία του Λιν και στην επόμενη με τον Ομάρ Σαρίφ. Το βιβλίο το είχα διαβάσει πριν από λίγους μήνες και με είχε μάλλον απογοητεύσει. Χρειάστηκε μια δεύτερη ανάγνωση για να εκτιμήσω τις αρετές του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, διαβάζοντάς το, ότι ο Πάστερνακ ή Παστερνάκ (που μάλλον είναι το σωστό) είναι πρώτα απ' όλα ποιητής. Και η ποίηση μπορεί να βρίσκεται στην ομορφιά της ζωής, στη φύση, στον έρωτα... αλλά κι οπουδήποτε γύρω μας. Σύμφωνα και με τον Ρώσο ποιητή: "Η ποίηση θα παραμένει πάντα εκείνη η λαμπρή κορυφή, πολύ πιο ψηλά απ' όλες τις Άλπεις, που βρίσκεται χάμω στο χορτάρι, ακριβώς κάτω απ' τα πόδια μας, και το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να σκύψουμε για να τη δούμε και να τη μαζέψουμε από το έδαφος". (18/20)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου