Παγκοσμιοποίηση, Δημοκρατία και Τρομοκρατία

Έρικ Χομπσμπάουμ, εκδ. Θεμέλιο, μτφ. Νίκος Κούρκουλος.

Ημερολόγιο ανάγνωσης

Δευτέρα 4 Απριλίου

Ένα ακόμα βιβλίο του αιωνόβιου Χομπσμπάουμ από το Θεμέλιο. Αν εξαιρέσει κανείς τους τρεις πρώτους τόμους της φημισμένης τετραλογίας του, όλα τα υπόλοιπα έχουν εκδοθεί από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. Δυστυχώς για μια ακόμη φορά ο εκδότης επιλέγει τη λατινική γραφή του ονόματός του, πιθανόν λόγω της αβεβαιότητας για το πώς προφέρεται στα ελληνικά. Η εμφάνιση του βιβλίου μέτρια... Αφιέρωση του συγγραφέα στο Κολέγιο Birkbeck του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, όπου δίδαξε μέχρι τη συνταξιοδότησή του... Πρόκειται για μια συλλογή δέκα δοκιμίων που είτε έχουν παρουσιαστεί σε διαλέξεις είτε έχουν γραφτεί ως άρθρα σε έντυπα... Όσλο 2001, Δελχί 2004, Χάρβαρντ 2005, Θεσσαλονίκη 2004, Φρανκφούρτη 2004...

"Ο 20ός αιώνας στάθηκε η εκπληκτικότερη εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας, καθώς συνδύασε ασύγκριτες ανθρώπινες καταστροφές, σημαντική υλική βελτίωση και μια πρωτοφανή αύξηση της ικανότητάς μας να αλλάξουμε, και ίσως να καταστρέψουμε, την όψη του πλανήτη μας -ακόμα και να βγούμε έξω..."

Τρίτη 5 Απριλίου

Με εντυπωσιάζει η διαύγεια και η σαφήνεια της γραφής του. Προσπαθεί να προσεγγίσει τα σημερινά προβλήματα μέσα από την προοπτική του παρελθόντος. Και το μέλλον; Αυτό το αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό. Μιλάει μόνο για κάποιες πιθανές εξελίξεις δηλώνοντας με αφοπλιστική ειλικρίνεια: "Δεν ξέρουμε πού πηγαίνουμε"...

Είναι αυτός τελικά ο ρόλος του ιστορικού; Να προβλέπει το μέλλον; Και κατά πόσο είναι κάτι τέτοιο δυνατόν; Μήπως οι προσωπικές επιθυμίες τους ή οι ελπίδες για μια πορεία της ανθρωπότητας προς ένα ευτυχές μέλλον επηρεάζουν τους ιστορικούς;

Τετάρτη 6 Απριλίου

"Αλλά το πραγματικό ερώτημα είναι εάν το δίχως ιστορικό προηγούμενο σχέδιο της πλανητικής κυριαρχίας από ένα μόνο κράτος είναι εφικτό, και εάν η ομολογουμένως συντριπτική στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ είναι πρόσφορη για να τη θεμελιώσει και, στη συνέχεια, να τη διατηρήσει. Η απάντηση και στις δύο ερωτήσεις είναι αρνητική. Τα όπλα έχουν θεμελιώσει συχνά αυτοκρατορίες, χρειάζεται όμως κάτι περισσότερο από τα όπλα για να τις συντηρήσει, όπως το λέει και η παλιά ρήση, από τον καιρό του Ναπολέοντα: "Μπορείς να κάνεις τα πάντα με τις ξιφολόγχες, εκτός απ' το να καθίσεις πάνω τους" -ιδιαίτερα σήμερα, όπου ακόμα και η συντριπτική υπεροχή δεν γεννάει πια, από μόνη της, τη σιωπηρή συναίνεση. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες ιστορικές αυτοκρατορίες διοικήθηκαν έμμεσα, μέσα από ντόπιες ελίτ που ενεργούσαν συχνά με τοπικούς θεσμούς".

Πέμπτη 7 Απριλίου

"Η καλύτερη συνηγορία υπέρ της αυτοκρατορίας είναι πάντα η συνηγορία υπέρ της τάξης. Σ' έναν κόσμο που γίνεται όλο και πιο άναρχος και ασταθής, είναι φυσιολογικό να ονειρευόμαστε κάποια εξουσία ικανή να εξασφαλίσει την τάξη και τη σταθερότητα. Το όνειρο αυτό το ονομάζουμε αυτοκρατορία. Πρόκειται για ιστορικό μύθο. Η αμερικανική αυτοκρατορία, με τις ελπίδες της για μια Pax Americana, ανατρέχει σε κάποια υποτιθέμενη Pax Britannica, μια περίοδο παγκοσμιοποίησης και παγκόσμιας ειρήνης που συνδυαζόταν με την υποτιθέμενη ηγεμονία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, οποία με τη σειρά της ανέτρεχε και αντλούσε την ονομασία της από την Pax Romana της αρχαίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Πρόκειται όμως για κούφια ρητορικά σχήματα. Εάν ο όρος "pax" σημαίνει κάτι στα συμφραζόμενα αυτά, αναφέρεται στην αξίωση για εγκαθίδρυση της ειρήνης εντός μιας αυτοκρατορίας, όχι διεθνώς. Οι ιστορικές αυτοκρατορίες σπάνια έπαυαν να διενεργούν στρατιωτικές επιχειρήσεις μέσα στα εδάφη τους, και σίγουρα βρίσκονταν αδιάλειπτα σε πολεμική κατάσταση στα σύνορά τους, μόνο που οι επιχειρήσεις αυτές δεν διατάραζαν συνήθως τη μητροπολιτική ζωή..."

Παρασκευή 8 Απριλίου

Ο Χόμπσμπαουμ θέτει ερωτήματα σκιαγραφώντας συγχρόνως τη ζοφερή σύχρονη πραγματικότητα. Ωστόσο για πρώτη φορά, διαβάζοντας ένα βιβλίο του, ένιωσα τόση απαισιοδοξία. Σε όλα τα έργα του ένιωθα την πίστη του στον άνθρωπο και στο μέλλον... Δεν μου αρκεί η βεβαίωσή του για την παροδικότητα της Pax Americana καθώς "στη διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής και μόνο, είδαμε το τέλος των αποικιακών αυτοκρατοριών, το τέλος της αυτοονομαζόμενης "Χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας" των Γερμανών (που κράτησε μόνο δώδεκα χρόνια) και το τέλος του σοβιετικού ονείρου για παγκόσμια επανάσταση." Αυτό που τελικά μένει τελειώνοντας το βιβλίο του Βρετανού μαθουσάλα είναι το: "Δεν ξέρουμε πού πηγαίνουμε...."

Σημείωση: Ο Έρικ Χόμπσμπαουμ γεννήθηκε το 1917 στην Αλεξάνδρεια και έζησε κυρίως στην Αυστρία, την Γερμανία και την Αγγλία. Η εξαιρετική αυτοβιογραφία του: "Συναρπαστικά χρόνια" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θεμέλιο.