Κυριακή 6 Μαΐου 2012

Οδυσσέας - 12

Τζέημς Τζόυς, εκδ. Κέδρος, μτφ. Σωκράτης Καψάσκης.
James Joyce: Ulysses. Folio Society, 2004 (1926).
James Joyce: Ulysses. Penguin 1992, annotated (1960)

11. Σειρήνες

Στο μπαρ του ξενοδοχείου Όρμοντ στις τέσσερις μετά το μεσημέρι.




Οι γνωστοί μας, από τα προηγούμενα επεισόδια, Δουβλινέζοι καταφτάνουν στο μπαρ του ξενοδοχείου Όρμοντ για ένα ποτό και για να τραγουδήσουν παίζοντας μουσική. Οι σερβιτόρες-σειρήνες, Μάινα Κένεντυ και Λύντια Ντους, περιμένουν πρόθυμες να τους εξυπηρετήσουν ενώ ο Μπλουμ γευματίζει στη διπλανή τραπεζαρία. Κάποια στιγμή, λίγο πριν το ερωτικό του ραντεβού με την Μόλλυ, εμφανίζεται ο Μπόυλαν για ένα σύντομο ποτό.

 Ο Ουώλτερ Πέιτερ ισχυριζόταν πως όλες οι τέχνες επιδιώκουν να γίνουν μουσική. Αυτός πιστεύω ήταν κι ο στόχος του Ιρλανδού δημιουργού σ' αυτό το κεφάλαιο και σε ένα μεγάλο βαθμό το κατάφερε. Δεν έχει παρά να διαβάσει κανείς φωναχτά κάποια αποσπάσματα (στο πρωτότυπο) για να αντιληφθεί το μεγάλο του επίτευγμα. Fuga per canonem ονομάζει ο Τζόυς την τεχνική των "Σειρήνων". Η δική μου αίσθηση είναι πως πρόκειται για μια μικρή όπερα με μια έξοχη εισαγωγή (overture) δύο σελίδων, όπου παραθέτονται "μουσικά" μοτίβα που θα αναπτυχθούν στη συνέχεια. Η βαγκνερική μέθοδος του leitmotiv στη λογοτεχνία! Ο αναγνώστης καθώς προχωράει στην ανάγνωση του επεισοδίου εξοικειώνεται με τα μουσικά θέματα του συγγραφέα απολαμβάνοντάς τα όλο και περισσότερο καθώς επανέρχονται κατά κύματα οδηγώντας την δέκατη περιπέτεια του Οδυσσέα στην κλιμάκωσή της: Prrprr... Fff.Oo.Rrpr... Pprrpffrrppfff... (Πρόκειται για την πορδή που αφήνει ο Μπλουμ ενώ διαβάζει τα εθνικοπατριωτικά λόγια του Ρόμπερτ Έμετ).




Διαβάζοντας τις "Σειρήνες" καλό θα ήταν να έχουμε υπόψη μας το πάθος των Ιρλανδών για τις μπαλάντες και την ιταλική όπερα. Το Δουβλίνο ήταν μια πόλη με μεγάλη παράδοση στο λυρικό τραγούδι κι ο ίδιος ο Τζόυς τραγουδούσε υπέροχα κι έπαιζε μουσική. Για πολλά χρόνια δυσκολευόταν να επιλέξει αν θα γινόταν τραγουδιστής ή συγγραφέας. Ωστόσο, με τον "Οδυσσέα" κατάφερε και τα δύο! Στις "Σειρήνες" εγκαταλείπονται οι γραμματικοί κανόνες, οι λέξεις ακρωτηριάζονται, η σύνταξη... ποια σύνταξη; Το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό. Οι λέξεις δραπετεύουν απ' το χαρτί... δεν διαβάζονται αλλ' ακούγονται. Όλες αρμονικά πλασμένες κινούνται ρυθμικά μέσα στο κείμενο για να συναντήσουν τις αισθήσεις του ακροατή κι αναγνώστη τους. Αυτός, ασφαλής ωστόσο, μπορεί να απολαύσει τον φθόγγον των Σειρήνων και ν' αφεθεί στην λιγυρήν αοιδήν τους. 
Αναμφίβολα δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιος συγγραφέας αποπειράται να γράψει μουσική πρόζα. Η διαφορά έγκειται στο ότι στις "Σειρήνες" το σημαινόμενο δεν θυσιάζεται για χάρη του σημαίνοντος. Αντίθετα, αποκτά μεγαλύτερη πυκνότητα χάρη στο συνδυασμό των δύο τεχνών. Ο ήχος και το νόημα δένονται αρμονικά και προσφέρουν τη μέγιστη απόλαυση και σοφία: "αλλ' ο γε τερψάμενος νείται και πλείονα ειδώς" (" αλλ' αυτός πρώτα ευφραίνεται κι ύστερα συνεχίζει το ταξίδι του, κερδίζοντας καινούργια γνώση").





Μεταφραστικά σχόλια

Δυστυχώς όσα λέω παραπάνω ισχύουν μόνο για το αγγλικό κείμενο. Στις "Σειρήνες" λαμβάνει χώρα το μεταφραστικό ναυάγιο του Καψάσκη. Είναι κρίμα για μια μετάφραση που ξεκίνησε τόσο έξοχα στα πρώτα κεφάλαια, να φθίνει συνεχώς στα επόμενα για να καταβαραθρωθεί στο ενδέκατο. Δεν περίμενα βέβαια από τον Καψάσκη να αποδώσει με τρόπο ευφάνταστο τη μουσική πρόζα του Τζόυς. Όπως έχω πει και σε προηγούμενα κεφάλαια, ο "Οδυσσέας" απαιτεί πρώτα απ' όλα ένα μεταφραστή που να είναι εξαιρετικός λογοτέχνης. Ωστόσο, πίστευα ότι θα έκανε φιλότιμες προσπάθειες να προσεγγίσει το κείμενο έστω και με τρόπο πεζό... χωρίς τις συνηχήσεις, τις μετωνυμίες με ήχους, τις ομοιοκαταληξίες, τις φούγκες, τα ρόντο, τα κουαρτέτα, τις συγχορδίες κι ένα σωρό άλλα τζοϋσικά τεχνάσματα.
Μου είναι αδύνατον να διορθώσω όλα τα λάθη του κεφαλαίου. Είναι τόσα πολλά, που δε θα αρκούσαν ούτε όσες αναρτήσεις έχω αφιερώσει μέχρι τώρα στον "Οδυσσέα". Θα κάνω μια αυστηρή επιλογή:

1. Ο μεταφραστής απ' ό,τι φαίνεται δεν κατάλαβε ότι στις δύο πρώτες σελίδες αραδιάζονται πενήντα περίπου κουτσουρεμένες προτάσεις (σπαράγματα φράσεων, ήχων, φωνών), που ο αναγνώστης συναντάει αργότερα στο κείμενο στην ολοκληρωμένη τους μορφή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να τις μεταφράζει διαφορετικά στην αρχή απ' ό,τι στη συνέχεια. Το αποτέλεσμα γίνεται ακόμα τραγικότερο καθώς προσπαθεί να συμπληρώνει αυτές τις προτάσεις για να βγαίνει νόημα. Για παράδειγμα:

α) "Coin rang": "Θόρυβος νομίσματος που πέφτει στο έδαφος" (σελ. 304). Το αντίστοιχο βρίσκεται στη σελ. 315, όπου σύμφωνα με το μεταφραστή: "ο Μπέηζες τσίμπησε ένα νόμισμα και το έριξε πάνω στον πάγκο. Το νόμισμα κουδούνισε". Αντί λοιπόν να μεταφράσει στην αρχή το "coin rang" με την πρόταση: "νόμισμα κουδούνισε", το αλλάζει χωρίς λόγο και το ρίχνει και στο έδαφος αντί στον πάγκο του μπαρ!

β) "True men. Lid Ker Cow De and Doll. Ay, ay. Like you men. Will lift your tschink with tschunk": "Αληθινοί άντρες. Ο Λιντ, ο Κερ, ο Κάου, ο Ντε, και ο Ντολλ. Ναι, ναι. Άντρες σαν εσάς. Θα παραμερίσουν ένα-ένα τα εμπόδια". (σελ. 305). Το αντίστοιχό του βρίσκεται στη σελ. 344, όπου ο μεταφραστής τώρα το μεταφράζει: "Θαρραλέοι άνθρωποι, όπως εσείς. Ναι, ναι, Μπεν. Θα υψώσουν τα ποτήρια τους με τα δικά μας. Τσινκ. Τσανκ". Πού τα είδε, στην αρχή των "Σειρήνων", τα εμπόδια; Και αυτό το τσινκ-τσανκ (πρόκειται για τον ήχο των ποτηριών που τσουγκρίζουν) την πρώτη φορά τι έγινε;

Θα αρκεστώ, λόγω χώρου, στα δύο αυτά παραδείγματα. Το μεγαλύτερο μέρος, των δύο πρώτων σελίδων έχει αποδοθεί εντελώς λανθασμένα.





2. Στο κείμενο του "Οδυσσέα" κάποια μοτίβα, φράσεις, εικόνες, λέξεις επανέρχονται. Ο μεταφραστής θα έπρεπε να είναι σε εγρήγορση ώστε να τα αναγνωρίζει και να τα μεταφράζει με τον ίδιο τρόπο που τα πρωτομετέφρασε. Δυστυχώς, αυτό δεν ισχύει συνήθως για τον Καψάσκη. Θα αναφέρω λίγα μόνο παραδείγματα: Η "λοσιόν (lotion)" που ο Μπλουμ παράγγειλε στο φαρμακείο στους "Λωτοφάγους" εδώ γίνεται "κολώνια" (σελ. 339, προτελευταία σειρά). Στο κεφάλαιο του "Άδη", ο πατήρ Φέρεϋ (Coffey) της σελ. 137, τώρα, στη σελ. 336, γίνεται: "φέλεθρο"!!! Ένα κτήριο του Δουβλίνου (Rotunda) άλλοτε το μεταφράζει ως Ροτόντα (η ελληνική εκδοχή) κι άλλοτε ως Ροτούντα (η αγγλική). Το Μπεν Χάουθ (Ben Howth), ειδυλλιακή τοποθεσία στα περίχωρα του Δουβλίνου, όπου έλαβε χώρα η ερωτική σκηνή του Μπλουμ με την Μόλλυ και που όχι μόνο αναφέρεται λεπτομερώς στους "Λαιστρυγόνες" αλλά επανέρχεται κι ως μοτίβο του έρωτα και της ευτυχίας στους εσωτερικούς μονολόγους του Μπλουμ, εδώ, σε δύο μάλιστα περιπτώσεις (σελ. 322 & 341), έχει γίνει άνθρωπος: "ο Μπεν Χάουθ", προφανώς γιατί στα αγγλικά δεν μπαίνουν άρθρα μπροστά από τα ονόματα.

3. Ο Καψάσκης έπρεπε από την αρχή να αποφασίσει αν θα εξελληνίζει τα κύρια ονόματα ή όχι. Για παράδειγμα ο Simon Dedalus ή θα λέγεται Σάιμον Ντένταλους ή Σίμων Δαίδαλος. Ο μεταφραστής επέλεξε το: Σίμων Ντένταλους! Δεν μπορώ να κατανοήσω πάντα το σκεπτικό των επιλογών του. Άλλοτε διατηρεί την αγγλική προφορά κι άλλοτε τα εξελληνίζει. Δυστυχώς όμως ούτε και σ' αυτό παραμένει συνεπής. Ακόμα και μέσα στο ίδιο κεφάλαιο ο Lionel, άλλοτε γίνεται Λέων κι άλλοτε Λάιονελ ή και Λάινελ. Ο Big Ben άλλοτε Μπιγκ Μπεν κι άλλοτε ο Μεγάλος Μπεν.

4. Η ανορθόδοξη σύνταξη του Τζόυς, χάρη στις διορθωτικές παρεμβάσεις του Καψάσκη γίνεται ορθόδοξη στα ελληνικά. Για παράδειγμα το: "Car near there now" γίνεται: "Τώρα η άμαξα θα κοντεύει να φτάσει". Το "See me he might": "Μπορεί να με είδε". Το "Beauty of music you must hear twice": "Για να καταλάβεις την ομορφιά της μουσικής πρέπει να την ακούσεις δυο φορές". Δεν αμφιβάλλω ότι αυτά εννοεί ο Τζόυς, αλλά άλλο τι εννοεί κι άλλο τι λέει! Ο μεταφραστής δεν μπορεί να επεμβαίνει αλλοιώνοντας τη γραφή του πρωτοτύπου. Τα αναγγλικά του Τζόυς, η ανοίκεια γλώσσα του γίνεται τώρα οικεία, χάρη στη μεταγραφή του Καψάσκη!





5. Θα παραθέσω μια λίστα με μερικά λάθη:

i) σελ. 310, μετά τη μέση: "You must have been a doaty..." ("Θα πρέπει να έχετε ξαναμωράνει..."). Το σωστό θα ήταν: "Θα πρέπει να 'σασταν γλυκούλι..."(Gifford).

ii) σελ. 312, 10η σειρά: Αντί για "διάσημος πατήρ" να γραφτεί: "διάσημος μαχητής" (fighter).

iii) σελ. 316, 3η σειρά από το τέλος: "No sawdust there" ("Δεν έχει πριονίδια εκεί"). Αναφέρεται στο μηρό της σερβιτόρας, η οποία με μια επιδέξια κίνηση τραβάει τη ζαρτιέρα της και την αφήνει απότομα για να χτυπήσει με ένα χαρακτηριστικό ήχο στο δέρμα της. Από τον ήχο ο Λένεχαν καταλαβαίνει ότι δεν υπάρχει βάτα ενδιάμεσα, κάτι που συνηθιζόταν εκείνη την εποχή, κυρίως στο χώρο του θεάματος, για να φαίνονται καλοσχηματισμένα τα μπούτια ή τα στήθη. Sawdust ονόμαζαν αυτή τη βάτα. Πολύ πιθανόν βέβαια να την κατασκεύαζαν εκείνη την εποχή από πριονίδια.

iv) σελ. 319, στη μέση περίπου: "Mrs Marion Bloom has left off clothes of all descriptions" ("Η κυρία Μάριον Μπλουμ έχει βγάλει από πάνω της ρούχα και ρούχα"). Το σωστό θα ήταν (Gifford): "H κυρία Μάριον Μπλουμ έχει όλων των ειδών τα αποφόρια".

v) σελ. 322, 5η σειρά: "Εμείς είμαστε οι άρπες. Εγώ. Αυτός. Γέροι. Νέοι" ("We are their harps. I. He. Old. Young"). Tο σωστό θα ήταν: "Εμείς είμαστε οι άρπες τους. Εγώ. Αυτός. Γέρος. Νέος". Ο Μπλουμ αναφέρεται στον εαυτό του σε σχέση με τον Μπόυλαν. Ο αντεραστής του είναι νεότερος απ' αυτόν.

vi) σελ. 323, 6η σειρά: "Τα λαμπερά μάτια του λαμπερού" ("Bright's bright eye"). To σωστό είναι: "Το λαμπερό μάτι του Μπράιτ". Τα μάτια που γυαλίζουν ήταν ένα από τα συμπτώματα της ασθένειας του Μπράιτ. Μια ασθένεια των νεφρών που προκαλείτο από υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος (Gifford).

vii) σελ. 334, 8η σειρά: "... ο Μπόυλαν στρίβει το σώμα του". Το σωστό είναι: "... ο Μπόυλαν παίρνει τη στροφή". Πρόκειται για τη στιγμή που ο Μπόυλαν παίρνει με την άμαξά του την τελευταία στροφή και μπαίνει στο στενό της κατοικίας του Μπλουμ.

viii) σελ. 335, κοντά στη μέση: "... μ' ένα ράμφος κακαρακακάκ" ("with a cock carracarracarra cock"). Πρόκειται για ένα μοτίβο που εμφανίζεται αρκετές φορές στο κεφάλαιο. Ο Μπλουμ έχει συνδέσει τον επιδεικτικό, πλουμιστό Μπόυλαν που ετοιμάζεται να "αρπάξει" τη γυναίκα του, με το εξωτικό αρπακτικό των Αντιλλών: καρακάρα (Gilbert). Ο Καψάσκης δεν το έχει αντιληφθεί, γι' αυτό το καρακαρακάρα (ή κοκκαρακάρα πιο κάτω) κάθε φορά το μεταγράφει σε κάτι διαφορετικό.







ix) σελ. 338, 8η σειρά: "Πολλά μπιχλιμπίδια στο ντύσιμό του, για κάποιον με δεκαοχτώ σελλίνια την εβδομάδα" ("Got up to kill: on eighteen bob a week"). Σύμφωνα με τα συμφραζόμενα αναφέρεται στις σερβιτόρες και πιθανόν να εννοεί ότι παρά είναι καλά ντυμένες για τα δεκαοκτώ σελίνια που είναι το βδομαδιάτικό τους. Ωστόσο, γίνεται σαφής υπαινιγμός όχι  μόνο στην έμμεση ικανότητά τους να σκοτώνουν, ως σειρήνες, αλλά και στο τραγούδι που ακουγόταν εκείνη τη στιγμή στο μπαρ. Σύμφωνα μ' αυτό, ένας Άγγλος στρατιωτικός είχε μεταμφιεστεί σε καθολικό παπά για να εκμαιεύσει την ομολογία ενός Ιρλανδού επαναστάτη στο εξομολογητήριο και στη συνέχεια να τον εκτελέσει. Επομένως, η σωστή μετάφραση θα ήταν: "Ντυμένες για να σκοτώνουν, με δεκαοχτώ σελίνια την εβδομάδα".

x) σελ. 335, λίγο πριν τη μέση περίπου και κάτω από τη λέξη "διάλεκτος", λείπει μια πρόταση:
"-Ναι Μπεν, είπε ο κ. Ντένταλους. Γενναίοι άντρες και αληθινοί". 

6. Οι μεταφραστικές επιλογές του Καψάσκη συχνά με εκπλήσσουν με την αστοχία τους. Στο κεφάλαιο αυτό όμως, το παρακάνει. Οφείλεται στην κόπωσή του, στη μη κατανόηση του συγκεκριμένου επεισοδίου που είχε σαν αποτέλεσμα τη βιασύνη του να ξεμπερδεύει το γρηγορότερο μ' αυτό; Ποιος ξέρει; Πώς να εξηγήσω το "βρυχηθμό" ή τη "βροντή" (αντί για βουητό) που βγάζει το κοχύλι όταν το βάλεις στο αυτί σου, ή την "ζωαγορά" αντί για ζωοπανήγυρη; Το "αγγίζοντας με λέξεις τα πλήρους προσοχής αυτιά τους" αντί για τα τεντωμένα τους αυτιά ή τη "σούπα όπως η Τζέννυ Λίντ" αντί για σούπα α λα Τζένυ Λιντ; Τις "βομβαρδίζουσες συγχορδίες" αντί για ομοβροντία συγχορδιών ή "σκέτος κλασικός" ("real classic") αντί για αληθινά κλασικός πιανίστας; Και δεκάδες άλλα...
Επίσης στο επεισόδιο αυτό παίρνει μέρος ένας υπηρετάκος, που ο Τζόυς αποκαλεί "boots", επειδή είναι ο νεαρός που τις νύχτες γυαλίζει τις μπότες των πελατών του ξενοδοχείου ενώ κατά τη διάρκεια της ημέρας τον χρησιμοποιούν για θελήματα. Ο Καψάσκης μεταφράζει επανειλημμένα, ατυχώς, "ο υπηρέτης". Τι πιο ταιριαστό από το "λούστρος" ή "λουστράκος"

7. Θα τελειώσω με μια αναφορά στη στίξη του κειμένου. Η στίξη στον Τζόυς παίζει μεγάλο ρόλο και είναι φανερό ότι εξυπηρετεί κάποιους στόχους του δημιουργού. Ο Καψάσκης δυστυχώς δεν τη διατηρεί. Και ακόμα χειρότερα, την αλλάζει προσπαθώντας να κάνει το κείμενο πιο κατανοητό και λιγότερο αμφίσημο. Συχνά όμως, από απροσεξία, διαστρεβλώνει το νόημα ολόκληρων παραγράφων κάνοντας το κείμενο πιο δυσνόητο από το πρωτότυπο και προκαλώντας αμηχανία στον προσεκτικό αναγνώστη! Για παράδειγμα στην 7η & 8η παράγραφο της σελ. 328 ή στην 7η παράγραφο της σελ. 326. Ειδικά στη μουσική πρόζα των "Σειρήνων" δημιουργούνται επιπρόσθετα προβλήματα: Ας φανταστούμε πώς θ' ακουγόταν ένα μουσικό κομμάτι, στο οποίο έχουμε αλλάξει τη θέση των παύσεων ή έχουμε αυξομειώσει κατά βούληση την αξία τους! 











Σημειώσεις: Οι εικόνες με τη σειρά είναι οι εξής: i) O Τζόυς με κιθάρα, ii) φωτογραφία του Marvin Koner (1960) από παμπ του Δουβλίνου με τον Ρίτσαρντ Χάρις να τραγουδάει, iii) "Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες", έργο του Άγγλου ζωγράφου H. J. Draper (1863-1920), iv) Η Λύντια και η Μάινα, οι Σειρήνες, από την εικονογράφηση του κεφαλαίου από τον Hamilton, v) "H Mουσική" από την εικονογράφηση του Robert Motherwell, vi) Φωτογραφία του καρακάρα, vii) Φωτογραφία ενός πλανόδιου μουσικού με ένα είδος λατέρνας (hurdy gurdy) και με μια μαϊμού, πιθανόν στο Δουβλίνο. Υπάρχει μια παρόμοια σκηνή στη σελ. 338 με έναν Ιταλό μουσικό.
Το παρόν επεισόδιο του "Οδυσσέα" μπορεί να το εκτιμήσει κάποιος, μόνον αν το διαβάσει στο πρωτότυπο. Έστω και με τη βοήθεια της μετάφρασης του Καψάσκη. Επιπλέον, μπορεί να χρησιμοποιήσει το εξαιρετικό βιβλίο του Μαραγκόπουλου, που έχει μεταφράσει ευφυώς κάποια αποσπάσματα και αναλύει διεξοδικά το κεφάλαιο. Εντύπωση πάντως μου προξενεί η ατυχής μετάφραση των δύο πρώτων σελίδων από τον Καψάσκη, που, όπως δηλώνει στην εισαγωγή του, χρησιμοποιούσε ως βοήθημα τη κλασική μελέτη του Στιούαρτ Γκίλμπερτ. Λένε μάλιστα ότι την είχε κιόλας μεταφράσει.

11 σχόλια:

Sue G. είπε...

Την μουσικότητα ενός μυθιστορήματος την ανακάλυψα στο "Σκιές στον ποταμό Χάντσον" του Ι.Μ.Σίνγκερ και με συνεπήρε στην κυριολεξία - είναι διαφορετικός απ' ότι καταλαβαίνω απ' αυτόν του Τζόυς αλλά τόσο όμορφο όταν και με όποιον τρόπο συμβαίνει. Κρίμα που εξαφανίζεται κάτω απο το χέρι του μεταφραστή. Το μόνο που μπορώ να σχολιάσω για την απόδοση -γιατί περί απόδοσης πρόκειται- είναι ότι αν μη τι άλλο, αυτό το κείμενο από μόνο του αποδεικνύει την επείγουσα αναγκαιότητα ενός (και δύο, και τρεις θα έλεγα δεδομένου του όγκου του βιβλίου) επιμελητή. Απορώ πως αντέχεις να διαβάζεις ένα κείμενο με τόσα και τόσο οφθαλμοφανή λάθη...

ναυτίλος είπε...

Η μετάφραση του Καψάσκη ήταν καλή στα πρώτα 4-5 κεφάλαια, στη συνέχεια λίγο άνω του μετρίου και στις Σειρήνες κάτω του μετρίου. Είμαι περίεργος να δω πώς θα συνεχιστεί.
Η μετάφρασή του είχε βραβευτεί
(1992) και είχε εγκωμιαστεί από πολλούς κριτικούς. Μέχρι και σήμερα θεωρείται ορόσημο! Δε νομίζω όμως ότι μπήκαν πολλοί στον κόπο να την αντιπαραβάλλουν με το πρωτότυπο. Πιθανόν να το έπραξαν μόνο στα πρώτα κεφάλαια. Πάντως αν θέλεις να ελέγξεις μια μετάφραση καλό να πηγαίνεις λίγο μετά τη μέση του βιβλίου. Οι μεταφραστές, συνήθως, στην αρχή είναι κεφάτοι και ξεκούραστοι.
Ο Οδυσσέας χρειάζεται έναν καινούριο μεταφραστή κι όχι επιμελητή. Ποιος εκδότης όμως θα επένδυε σε μια τέτοια έκδοση;

Sue G. είπε...

Έχεις δίκιο, ναυτίλε, για όσα λες αλλά πιστεύω πως τόσο οι κριτικοί όσο και ο εκδοτικός οίκος θα έπρεπε να είναι πιο προσεκτικοί για ένα εμβληματικό βιβλίο τέτοιας έκτασης και προβολής. Όσον αφορά στους μεταφραστές, έπεσα πάνω στα παρακάτω λόγια του Χάρη Βλαβιανού με τα οποία συμφωνώ και τα οποία εξηγούν εν ολίγοις το ύφος και τις επιλογές του Καψάσκη. Τα "απέκοψα" από (πολύ πρόσφατη) συνέντευξή του στην LifO (http://www.lifo.gr/mag/features/3198)

"... Η άποψη παλιών μεταφραστών ότι η μετάφραση σημαίνει οικειοποίηση του ξένου κειμένου ώστε να εξαλείφονται οι πολιτισμικές και γλωσσικές του ιδιαιτερότητες με βρίσκει εντελώς αντίθετο. Η μετάφραση πρέπει να μπορεί να υποδέχεται την ξενότητα του πρωτοτύπου και όχι με προκρούστειες μεθόδους να επιχειρεί να το υποτάξει σε μια αντίληψη για την εντοπιότητα που είναι και στενή και άγονη. Ο priest του Μπλέικ δεν είναι «τραγόπαπας», ούτε το innocent stranger του Πάουντ «κουζουλός ξενομερίτης». Και το walking dully along του Ώντεν προφανώς δεν είναι «γκεζεράω», όπως θέλει ο Λορεντζάτος, για παράδειγμα, και κάποιοι επίγονοί του."

Διόλου τυχαίες λοιπόν οι ανακρίβειες και οι "εμπνευσμένες" αποδόσεις που αλιεύεις. :-)

ναυτίλος είπε...

Έχει δίκιο ο Βλαβιανός. Ωστόσο το θέμα δεν είναι το ίδιο στην περίπτωση Καψάσκη. Απλά υπάρχουν λάθη, που θα τα είχε αποφύγει αν χρησιμοποιούσε τα βοηθήματα που κυκλοφορούσαν στην εποχή του, και έκανε κακές επιλογές μέσα από τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας.
Ωστόσο, οφείλω να πω ότι τη μετάφρασή του την χαρακτηρίζει και η ανισότητα. Γιατί τώρα που έχω ξεκινήσει τους Κύκλωπες, διαπιστώνω ότι τις πρώτες σελίδες τις έχει μεταφράσει έξοχα!!!

Sue G. είπε...

Τότε, στο σύνολό του, το βιβλίο είχε βάσιμο λόγο βράβευσης. Δεν μπορώ, όμως, να το πω με σιγουριά μιας και δεν έχω διαβάσει τον "Οδυσσέα" η ίδια και βασίζομαι στις δικές σου παρατηρήσεις/αναρτήσεις. Γι' αυτό θα περιμένω με μεγάλο ενδιαφέρον (στα όρια πλέον της περιέργειας) τις αναρτήσεις των επόμενων κεφαλαίων...

Pellegrina είπε...

λογικά ο καινουργιος μεταφραστής πρέπει να είσαι εσυ.Αν σου αρέσει,θα το κάνεις χωρις εκδότη που να "επενδύσει"Δεν σας πιάνω,οτι πρέπει κάποιος να επενδύει σε αυτό που ΣΟΥ ΑΡΕΣΕΙ να κάνεις. Εγώ γραφω χρονια,και δεν εχει "επενδυσει" σε μένα κανείς (Και ουτε θα ήθελα, θα ενιωθα δεσμευμένη) Αν σε ολα οσα κάναμε στη ζωή μας ΄περιμέναμε καποιος να "επενδυσει" και δεν επενδυε κανείς, δεν θα ..κάναμε τίποτα; Από τι αποτελειται η ζωή αυτών στους οποίους οι άλλοι δεν "επενδύουν"; δεν κάνουν απολύτως ..τίποτα;
(υγ: τα παραπανω κάπως υπερβολικα επι του προκειμένου,καθοτι η μεταφραση του Οδυσσεα ειναι σιγουρα μεγάλη δουλειά-και προφανώς δεν εχεις το χρόνο,αν εργάζεσαι κάπου.(εγω εχω παρει συνταξη)Αλλα σε γενικές γραμμές τα πιστευω.

Pellegrina είπε...

το ποσταρισα στο facebook ki ekana κι ενα σχετικό σχολιο.Αν πειραζει,να τοσβησω

Ανώνυμος είπε...

"Στις Σειρήνες εγκαταλείπονται οι γραμματικοί κανόνες, οι λέξεις ακρωτηριάζονται, η σύνταξη... ποια σύνταξη; Το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό. Οι λέξεις δραπετεύουν απ' το χαρτί... δεν διαβάζονται αλλ' ακούγονται. Όλες αρμονικά πλασμένες κινούνται ρυθμικά μέσα στο κείμενο για να συναντήσουν τις αισθήσεις του ακροατή κι αναγνώστη τους."


Εκφράσατε έξοχα και τα δικά μου συναισθήματα...

Αυτό είναι το ρεζουμέ των Σειρήνων που, ξαναδιαβάζοντάς τες για να σχολιάσω, χάρηκα τη μουσικότητά τους.
Μικρές κοφτές φράσεις, σκέψεις, λέξεις, φαντασιώσεις, όλα υπό τους ήχους της μουσικής.

σ.330: Ο χρόνος είναι αυτός που δημιουργεί τη μελωδία.Έχει μεγάλη σημασία η ψυχολογική σου διάθεση.Πάντως, πάντα όμορφο ν' ακούς τη μουσική.

Εκπληκτική η προσπάθεια του Μπλουμ να γράψει ένα γράμμα στη Μάρθα μέσα στο χαμό του μπαρ.
σ.331: Ελπίζω να μη με κατασκοπεύει..............(έως) Ό,τι είναι καλό για τη μία, είναι καλό και για την άλλη.

σ.332: Υ.Υ.Γ. Λα λα λα ρε.
Νιώθω τόσο λυπημένος σήμερα.
Τόσο λα.
Τόσο μόνος.
Τόσο σολ.

σ.334:Η θάλασσα, ο άνεμος, τα φύλλα, ο κεραυνός,τα νερά, οι αγελάδεςπου μουγκανίζουν, η ζωαγορά, τα κοκόρια, οι κότες που δεν κακαρίζουν, τα φίδια που συρίζουν. Παντού υπάρχει η μουσική.

σ.337:Ο Θεός έφτιαξε τη φύση και ο άνθρωπος τη μουσική.

340:...έφυγε ο Μπλουμ, ο μαλθακός Μπλουμ, ο νιώθω τόσο μόνος Μπλουμ.

341:Πάρε παράδειγμα τους μουσικομάνείς.....................(έως)
Φλυαρία για τις νότες.

343: Μουσικά όργανα......(έως)
Μπουμ.

ΥΓ1. Μου έχουν μείνει τα 3 τελευταία κεφάλαια κι όμως έκανα πάλι απιστίες με το "Η γυναίκα της άμμου" (εκπληκτικό βιβλίο, που μου θύμιζε Κάφκα) και "Η εφεύρεση του Μορέλ" του Κασάρες (εντυπωσιακό, μου θύμιζε Χένρι Τζέιμς).
ΥΓ2. Τελικά μου αρέσουν και η ιαπωνική λογοτεχνία και ο κινηματογράφος. Τελευταία είδα την ταινία «Αναχωρήσεις» του Γιοτζίρο Τακίτα, που είναι ίσως η πλέον αισιόδοξη στο θέμα της «αναπαύσεως ψυχών». Με λίγα λόγια, δεν «μαυρίζει» η ψυχή σου παρακολουθώντας την.

ναυτίλος είπε...

Pellegrina, μακάρι να είχα το "λογοτεχνικό χάρισμα" και να μπορούσα να μεταφράσω Τζόυς... Απ' ό,τι έχω καταλάβει, μόνο για αναγνώστης κάνω.

ναυτίλος είπε...

Αγαπητή κ.κ., ενώ βρίσκομαι στη σπηλιά του Κύκλωπα και απολάμβανα την καλή (σ' αυτό το κεφάλαιο) μετάφραση του Καψάσκη, αναγκάστηκα να σταματήσω γιατί έπρεπε να αδειάσω μια αποθήκη στο πατρικό μου σπίτι και να μεταφέρω εκεί κάπου 7000 με 8000 βιβλία (τα υπόλοιπα παραμένουν σπίτι μου). Ακόμα δεν έχω τελειώσει αλλά κατά τη διάρκεια της μετακόμισης διαπίστωσα από τη μια πλευρά πόσα βιβλία παραμένουν αδιάβαστα και από την άλλη ένα σωρό βιβλία που έχω αγοράσει και για διάφορους λόγους δεν με ενδιαφέρουν πια... Αυτό τε τελευταίο με διέλυσε και εδώ και τρεις εβδομάδες δεν έχω πατήσει το πόδι μου στο αγαπημένο μου βιβλιοπωλείο.
Σπουδαία Η γυναίκα της άμμου (της είχα αφιερώσει μια ανάρτηση), όπως σπουδαία και η ομώνυμη ταινία.
Όσο για την εφεύρεση του Μορέλ την είχα διαβάσει σε ένα κυκλαδονήσι πριν από πολλά χρόνια. Ένα βιβλίο που το έχω αγαπήσει πολύ. Η ταινία βέβαια του Ρενέ (Πέρυσι στο Μαρίενμπαντ) είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.

Ανώνυμος είπε...

Έχω δει την ανάρτηση για τη "Γυναίκα της άμμου" και εξαιτίας της διάβασα το βιβλίο.
Θα προσπαθήσω να δω και την ταινία.

Ξέρω καλά τι λέτε...
Έχω κι εγώ μαζέψει πολλά βιβλία, ων ουκ εστιν αριθμός, που κάποτε τα ήθελα πολύ -ή, τουλάχιστον, έτσι νόμιζα- και δεν μ' ενδιαφέρουν πια, ακόμα κι αυτά που έχω διαβάσει.
Άλλα πάλι δεν τα θυμάμαι καθόλου, σα να μην τα διάβασα ποτέ.
Ας μη μιλήσω για τα αδιάβαστα, γιατί μου φαίνεται ότι κάνω συλλογή...


κ.κ.