Η Ωραία του Κυρίου - 1

Η Ωραία του Κυρίου, εκδ. Χατζηνικολή, μτφ: Ι. Χατζηνικολή.

Belle du Seigneur, εκδ. Pleiade.

Ο Αλμπέρ Κοέν (1895-1981) γεννήθηκε στην Κέρκυρα από εβραίους γονείς. Ο παππούς του ήταν ραβίνος, πρόεδρος της εβραϊκής κοινότητας και ιδιοκτήτης μιας σαπωνοποιίας του νησιού. Το 1900 οι γονείς αποφασίζουν για κοινωνικούς, πολιτικούς και οικονομικούς λόγους, να μεταναστεύσουν στη Γαλλία. Ο Αλμπέρ θα περάσει τα νεανικά του χρόνια στη Μασσαλία. Το καλοκαίρι του 1908 θα επισκεφτεί τη γενέτειρά του για την τελετουργία του μπαρ-μιτσβά. Η κήρυξη του πολέμου το 1914 θα τον βρει να σπουδάζει νομικά στη Γενεύη. Το 1919 καταφέρνει να αποκτήσει την ελβετική υπηκοότητα. Έως τότε ήταν οθωμανός υπήκοος.

Το 1930 εκδίδεται το πρώτο του μυθιστόρημα, "Σολάλ" και το 1938 το δεύτερο, "Ο Καρφοχάφτης". Το 1939 διορίζεται ως προσωπικός αντιπρόσωπος του σιωνιστή H. Weizmann στο Παρίσι. Ο Weizmann αγωνίζεται για να βρουν πατρίδα οι Εβραίοι στην Παλαιστίνη και να γλιτώσουν τον ναζιστικό διωγμό. Το 1946 διορίζεται υποδιευθυντής του Τμήματος Προστασίας Προσφύγων του Διεθνούς Οργανισμού για τους πρόσφυγες. Συντάσσει ένα επίσημο έγγραφο για τους πρόσφυγες και τους απάτριδες, που έχει την αξία διαβατηρίου («προσωρινό διαβατήριο») και αυτό είναι που τελικά υιοθετείται. Αργότερα θα πει πώς το έγγραφο αυτό ήταν το καλύτερο έργο της ζωής του. Το 1954 εκδίδεται το αφήγημά του: "Το βιβλίο της μητέρας μου". Το 1968 είναι η χρονιά σταθμός στη ζωή του Κοέν: έκδοση της "Belle du Seigneur" (Η ωραία του Κυρίου) και βράβευσή της από την Γαλλική Ακαδημία με το Μεγάλο Βραβείο Μυθιστορήματος. Μετά την έκδοση αυτού του βιβλίου, καταξιώθηκε και βρήκε τη θέση που του άρμοζε στο χάρτη της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το 1969 κυκλοφορεί και το τελευταίο του μυθιστόρημα: "Οι Γενναίοι", το οποίο αρχικά ήταν μέρος του προηγούμενου βιβλίου του. Τα τελευταία έργα του ήταν το "Ô, vous frères humains" (Ω, σεις άνθρωποι αδέρφια μου, 1972) και το "Carnets 1978" (Ημερολόγια 1978). Ο Albert Cohen πέθανε το 1981 στη Γενεύη, αφού επί χρόνια βασανίστηκε από την υγεία του. Κηδεύτηκε στις 19 Οκτωβρίου στο εβραϊκό νεκροταφείο του Veyrier. Η συγκεντρωτική έκδοση του έργου του θα γίνει στη δεκαετία του ’90 από τη σειρά Pléiade του Gallimard, γεγονός που τον κατατάσσει στους μεγάλους κλασικούς του 20ού αιώνα.

Αν και δεν το συνηθίζω, κάνω μια μικρή βιογραφική εισαγωγή στο έργο του Κοέν γιατί πιστεύω ότι είναι αδικαιολόγητα αγνοημένος στη χώρα μας. Παρόλο που κυκλοφορούν τρία από τα τέσσερα μυθιστορήματα που έγραψε και ένα αφήγημά του, ελάχιστες αναφορές γίνονται στο έργο του. Αναμφίβολα το μεγάλο του έργο είναι "Η Ωραία του Κυρίου": Ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα 800 πυκνογραμμένων σελίδων, που τον αναδεικνύει σε άξιο συνεχιστή της λογοτεχνικής παράδοσης του Μπαλζάκ, του Σταντάλ και του Προυστ. Πολλοί το χαρακτηρίζουν ως ένα από τα ωραιότερα ερωτικά μυθιστορήματα όλων των εποχών. Προσωπικά το θεωρώ ως ένα κατεξοχήν "αντιερωτικό" μυθιστόρημα! Ένα μυθιστόρημα γραμμένο ενάντια στον έρωτα! Ο ίδιος ο συγγραφέας το χαρακτηρίζει ως "μια τοιχογραφία της αιώνιας περιπέτειας του άνδρα και της γυναίκας".

Στα ελληνικά έχει μεταφραστεί ο "Σολάλ" (εκδ. Χατζηνικολή) και "Ο Καρφοχάφτης" (εκδ. Ηριδανός), σε μετάφραση της Οντέτ Βαρών και βέβαια, "Η Ωραία του Κυρίου" σε μετάφραση Ιωάννας Χατζηνικολή. Επίσης, από τις εκδόσεις Καστανιώτη έχει κυκλοφορήσει "Το βιβλίο της μητέρας μου" σε μετάφραση Πόλλας Ζαχοπούλου-Βλάχου.

Το βιβλίο το διάβασα παράλληλα με το γαλλικό πρωτότυπο από τη σειρά Pléiade.  Η μετάφραση της Χατζηνικολή είναι σε γενικές γραμμές άνιση. Έχοντας διαβάσει παλαιότερα μέτριες (Ανδριανού απομνημονεύματα) ή κακές (Ο μεγάλος Γκάτσμπυ) μεταφράσεις της, ξεκίνησα το βιβλίο με πολλές επιφυλάξεις, εστιάζοντας κυρίως στα εξαίσια γαλλικά του πρωτοτύπου. Ωστόσο, σε αρκετά κεφάλαια η μετάφραση είναι αξιοπρεπής και κάποια δύσκολα σημεία τα μεταφράζει θαυμάσια αποδίδοντας το ιδιαίτερο ύφος του Κοέν. Σε άλλα πάλι κεφάλαια (δυστυχώς τα περισσότερα) επικρατεί η γνωστή προχειρότητα με την οποία συνηθίζει να μεταφράζει: παραλείψεις φράσεων ή και ολόκληρων προτάσεων, λανθασμένες ή άστοχες επιλογές λέξεων, "ελληνικά" που δεν έχουν θέση σε λογοτεχνικό έργο (π.χ "του δουλακιού", "χαμερπότητα", "άγγιχτη παρθένα") και ανεπίτρεπτοι γαλλισμοί (να χρησιμοποιεί τη λέξη σεξ αντί για φύλο ή αιδοίο). Για μια ακόμα φορά είναι κρίμα που ένα τόσο σπουδαίο έργο δεν βρήκε το μεταφραστή που του άξιζε.

Θα τελειώσω το πρώτο μέρος της ανάρτησης με μια γεύση από κοέν...

"Ενθουσιασμένος που θα την έβλεπε σύντομα, δεν μπορούσε ωστόσο να μην αισθανθεί τη γελοιότητα αυτών των δύο ταλαίπωρων θνητών, που, την ίδια στιγμή και σε τρία χιλιόμετρα απόσταση ο ένας από τον άλλο, τρίβονταν, μπουγαδιάζονταν σαν πιατικά, ο καθένας για ν' αρέσει στον άλλο, ηθοποιοί που ετοιμάζονται πριν βγουν στη σκηνή..."

Σημειώσεις: Αναζητώντας την αιτία για την οποία οι Κοέν έφυγαν από την Κέρκυρα, ανακάλυψα ένα από τα τελευταία διηγήματα του Παπαδιαμάντη (4ος τόμος των Απάντων του): "Ο αντίκτυπος του νου", στο οποίο γίνεται αναφορά στο πογκρόμ κατά των εβραίων, αρχικά στην Κέρκυρα και στη συνέχεια σε όλα τα Επτάνησα, το 1891, με αφορμή τη βίαιη δολοφονία ενός κοριτσιού της εβραϊκής κοινότητας. Περισσότερες λεπτομέρειες μπορεί να βρει κανείς στο εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Μαργαρίτη: "Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες". Το αιματηρό πογκρόμ ενάντια στους Ρωμανιώτες εβραίους της Κέρκυρας μείωσε τον πληθυσμό τους από 6.000 σε 2.000, καθώς οι περισσότεροι αναγκάστηκαν σταδιακά να εκπατριστούν. Το 1944 από τους 2.000 Εβραίους της Κέρκυρας οι 1.800 κατέληξαν στο Άουσβιτς. Οι υπόλοιποι βρήκαν καταφύγιο σε γείτονές τους. Ο δήμαρχος Κόλλας με τη βοήθεια του μητροπολίτη Μεθοδίου μάζεψε τους εβραίους και τους παρέδωσε στους Γερμανούς. Την προηγουμένη των απελάσεων, είχε βγάλει ανακοίνωση προς τους “Κερκυραίους Πατριώτας”, πως οι Εβραίοι είχαν συλληφθεί και η οικονομία του νησιού θα επέστρεφε στα χέρια των “δικαιωματικών” κατόχων της. Το αξιοσημείωτο είναι ότι ο δήμαρχος αυτός επανεκλέγη και μετά την Απελευθέρωση! Να αναφέρω, για την ιστορία, πως στη Ζάκυνθο  ολόκληρη η μικρή Εβραϊκή κοινότητα γλίτωσε χάρη στην ηρωική στάση του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου και του δημάρχου Καρρέρ: Οι Γερμανοί διέταξαν τον δήμαρχο να τους παραδώσει μια λίστα με τα ονόματα όλων των Εβραίων του νησιού.  Η λίστα που παρέδωσε ο Χρυσόστομος περιείχε μόνο δύο ονόματα: του δημάρχου και του μητροπολίτη!

Αν τώρα αναρωτηθεί κανείς (ευλόγως ίσως) τι σχέση έχουν όλα αυτά με τη λογοτεχνία, θα του απαντήσω ευθέως: Καμίαν απολύτως...