Σάββατο 29 Ιουνίου 2013

Μπερλίν Αλεξάντερπλατς - 1

Άλφρεντ Ντέμπλιν, εκδ. Οδυσσέας, μτφ. Μηνάς Παράσχης.
Alfred Döblin, εκδ. S. Fischer.
Alfred Döblin, εκδ. Gallimard, μτφ. Olivier Le Lay. 
 
 
 
 
 
Η αδυναμία μου για τη γερμανόφωνη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα είναι φαντάζομαι γνωστή. Μετά από δεκαετίες γαλλόφωνης και αγγλόφωνης κυριαρχίας, χαίρομαι που βλέπω τα τελευταία χρόνια να μεταφράζονται, έστω και καθυστερημένα, έργα-σταθμοί στην παγκόσμια λογοτεχνία. Καθώς λατρεύω τις λίστες, δεν θα αντισταθώ στον πειρασμό να σας παραθέσω μία με αγαπημένους "Γερμανούς": Τόμας Μαν, Φραντς Κάφκα, Ρόμπερτ Βάλζερ, Χέρμαν Μπροχ, Ρόμπερτ Μούζιλ, Γιόζεφ Ροτ, Χανς Γιένι Γιαν, Ούβε Γιόνζον, Βόλφγκανγκ Κέπεν, Ζίγκφριντ Λεντς, Μαξ Φρις, Αϊμίτο φον Ντόντερερ, Άρνο Σμιτ, Χάινριχ Μπελ, Τόμας Μπέρνχαρντ, Γκίντερ Γκρας, Πέτερ Χάντκε, Ελφρίντε Γέλινεκ, Μαξ Ζέμπαλντ και... Άλφρεντ Ντέμπλιν. Ο Ντέμπλιν βέβαια δεν ανακαλύφτηκε πρόσφατα από τους εκδότες. Τα πρώτα του (αλλά δυστυχώς και τα τελευταία του) βιβλία που εκδόθηκαν, είναι από τη δεκαετία του '80:
 
 
Το λογοτεχνικό έργο του Ντέμπλιν στην Ελλάδα
(ακόμα μια λίστα)
 
 
1. Το 1982 το "Μπερλίν Αλεξάντερπλατς", από τις εκδόσεις Οδυσσέα σε ένα πυκνογραμμένο τομίδιο με το γνωστό φτηνό χαρτί, ήδη κιτρινισμένο, αλλά με ένα υπέροχο βερολινέζικο κολάζ στο εξώφυλλο (θυμίζει αυτό της γερμανικής έκδοσης dtv του 1980). Με λιτές σημειώσεις, επίμετρο του ίδιου του Ντέμπλιν και του Μπένγιαμιν και με φωτογραφίες εποχής. Μεταφρασμένο από τον Μηνά Παράσχη, που μου είναι άγνωστος και με επιμέλεια (κατά τη γνώμη μου ανύπαρκτη) της Τούλας Σιέτη. Το βιβλίο ξανακυκλοφόρησε το 2004 σε μια στιβαρή και δεμένη έκδοση (φτιαγμένη για να διαρκέσει) χωρίς όμως τις φωτογραφίες εποχής στις τελευταίες σελίδες. Επίσης, σ' αυτή την έκδοση έχει απαλειφθεί στο εσώφυλλο (πράγμα απαράδεκτο) ο υπότιτλος του έργου: "Η ιστορία του Φραντς Μπίμπερκοπφ".
 
 
2. Μία συλλογή διηγημάτων με τον έξοχο τίτλο: "Η δολοφονία μιας ανεμώνας" (αν και πρόκειται μάλλον για νεραγκούλα), το 1983 από τις εκδόσεις Γράμματα σε μετάφραση Κ. Σκαλίδη. Στη Γερμανία εκδόθηκε το 1912 και ήταν από τα πρώτα του έργα. 
 
3. Το 1988 το μυθιστόρημα: "Δεν υπάρχει συγγνώμη", από τις σπουδαίες αλλά ξεχασμένες πια εκδόσεις Άγρωστις. Μια υποδειγματική έκδοση με την απαράμιλλη καλλιτεχνική επιμέλεια του Αλέξανδρου Ίσαρη, που υπογράφει και την διαφωτιστικότατη εισαγωγή. Ο Ίσαρης το θεωρεί ως το αριστούργημα του Ντέμπλιν. Η μετάφραση είναι της Μαρίας Αγγελίδου. Το μυθιστόρημα το έγραψε εξόριστος στο Παρίσι και πρωτοκυκλοφόρησε το 1935 στο Άμστερνταμ. 
 
 

 
Λίγα βιογραφικά
 
 
  
 
Ο Άλφρεντ Ντέμπλιν ήταν Εβραίος γεννημένος το 1878 στο γερμανικό λιμάνι Στετίν (σήμερα πολωνικό). Μετά από δέκα χρόνια ο πατέρας εγκατέλειψε την οικογένεια του με τα πέντε παιδιά και φεύγει με την ερωμένη του για Αμερική. Η μητέρα μετακομίζει στο Βερολίνο, στις αδελφές της. Ο Άλφρεντ θα σπουδάσει Νευρολογία και Ψυχιατρική. Το 1911 ανοίγει ιατρείο, που θα το διατηρήσει έως το 1933, οπότε και καταφεύγει στην Ελβετία και στη συνέχεια στο Παρίσι. Το 1936 παίρνει τη γαλλική υπηκοότητα αλλά το 1940 εγκαταλείπει τη Γαλλία και με το πλοίο "Νέα Ελλάς" φεύγει για Νέα Υόρκη. Το 1941, στο Χόλιγουντ, βαφτίζεται καθολικός και το 1945 επιστρέφει στην κατεστραμμένη πατρίδα του. Απογοητευμένος θα επιστρέψει στο Παρίσι το 1953 για να ξαναεπιστρέψει στο Βερολίνο το 1956. Το 1957 πεθαίνει σε ηλικία 79 ετών. Λίγους μήνες μετά η γυναίκα του Έρνα θα αυτοκτονήσει στο Παρίσι.
 
 
 
 
 
 
Παράκληση-προτροπή προς φιλόδοξους εκδότες
 
Μην πτοείστε που η τηλεοπτική ταινία του Φασμπίντερ (14 ωρών) του 1980, "Μπερλίν Αλεξάντερπλατς", με τον Γκύντερ Λάμπρεχτ στον ρόλο του Μπίμπερκοπφ, την Μπάρμπαρα Σούκοβα (αχ αυτή η Μίτσε!), την Χάνα Συγκούλα και τον Γκότφριντ Γιον, έχει σχεδόν πια ξεχαστεί. Μην πτοείστε που το αριστούργημα του Ντέμπλιν έριξε στη σκιά το υπόλοιπο έργο του και κάποιοι πιστεύουν ότι δεν αξίζει να εκδοθεί (κατά Αμερική μεριά). Πάρτε για παράδειγμα του Γάλλους εκδότες που τελευταία χρόνια κάνουν αγώνα (εκδόσεις Agone Μασσαλίας) για να μεταφράσουν όλα του τα έργα. Ξεκινήστε με "Τα τρία πηδήματα του Βανγκ-Λουν" (1915), το κατεξοχήν εξπρεσιονιστικό του μυθιστόρημα. Για τη συνέχεια θα σας πρότεινα την τετραλογία "Νοέμβριος 1918" για την γερμανική επανάσταση, το δίτομο "Βαλενστάιν" για τον τριακονταετή πόλεμο (το μόνο βιβλίο του που δεν έκαψαν οι ναζιστές), και τη "Βαβυλωνιακή περιπλάνηση", όλα τους αδιαμφισβήτητα μπεστ-σέλερ! Με τα έσοδα από τις αλλεπάλληλες εκδόσεις τους, θα μπορέσετε να γράψετε ιστορία στα εκδοτικά χρονικά  κυκλοφορώντας τη δυστοπία: "Όρη, Πελάγη και Γίγαντες" και την τριλογία "Αμαζόνες" (περί αποικιοκρατίας), έργα που ούτε οι Γάλλοι δεν έχουν ακόμα τολμήσει να εκδώσουν! Θα ολοκληρώσετε το μυθιστορηματικό του έργο με το τελευταίο του βιβλίο: "Άμλετ ή Η μεγάλη νύχτα τελειώνει" (τίτλος πιασάρικος!). Τέλος, για επιδόρπιο, μια μικρή καλλιτεχνική έκδοση (θα συνοδεύεται οπωσδήποτε από φωτογραφίες εποχής) με τίτλο: "Το μοιραίο ταξίδι". Ένα έργο ιδιαίτερης σημασίας για μας τους Έλληνες αφού ο Ντέμπλιν περιγράφει σ' αυτό την περιπέτεια της οικογενειακής φυγής του από την Ευρώπη, ταξιδεύοντας με ελληνικό πλοίο από τη Λισσαβώνα στην Αμερική. 
 
 
Ένα μικρό ντεμπλινικό δείγμα
 


"Και τότε πήρε φόρα και βρέθηκε στο τραμ. Ανάμεσα στους ανθρώπους. Φύγαμε... Το τραμ έστριψε δέντρα μπήκαν ανάμεσα στα σπίτια. Δρόμοι γεμάτοι κίνηση αναδύθηκαν, η Ζέεστρασε, κόσμος ανέβαινε και κατέβαινε. Μέσα του ένα τρομακτικό ουρλιαχτό: Πρόσεξε, πρόσεξε, τώρα αρχίζει. Η άκρη της μύτης του πάγωσε, ο αέρας του έγδαρε το μάγουλο... Κατέβηκε πάλι απαρατήρητος απ' το τραμ, βρέθηκε ανάμεσα σε κόσμο. Τι 'ταν αυτό; Τίποτα. Κουράγιο ψοφίμι, βάλε τα δυνατά σου, θα σου σπάσω τα μούτρα. Συνωστισμός, τι συνωστισμός! Τι κίνηση είναι τούτη! Πάει το μυαλό μου δεν παίρνει πια στροφές, θέλει λάδωμα, λίγο ακόμα και θα σκουριάσει τελείως. Για δες πράγματα! Παπουτσάδικα, καπελάδικα, ηλεκτρικές λάμπες, μπαρ. Και βέβαια πρέπει να φορούν παπούτσια οι άνθρωποι αφού τριγυρνούν συνέχεια..."
 
 
Ντέμπλιν ο ντεμπλινιστής 

Εβραίος και καθολικός, Γερμανός και Γάλλος, κομμουνιστής και θαυμαστής του Λάο Τσε, μυστικιστής και θετικιστής, αναρχικός και βαθιά θρησκευόμενος... Τι απ' όλα αυτά είναι ο Ντέμπλιν; Μία απάντηση υπάρχει (αν είναι απαραίτητο να υπάρξει απάντηση) κι αυτή βρίσκεται στο έργο του. Ο ίδιος ωστόσο, αν ζούσε, είμαι βέβαιος τι απάντηση θα 'δινε: "Είμαι ντεμπλινιστής!"
Ο Ντέμπλιν αποκαλούσε τη λογοτεχνική του εργασία "ένα ψηλάφισμα σε μορφή μυθιστορήματος". Το έργο του υπήρξε μία συνεχής αναζήτηση και φόρμας και περιεχομένου! Γράφοντας τα μυθιστορήματά του γνώριζε καλύτερα τον κόσμο του και τον εαυτό του. Ο ίδιος υποστήριζε ότι σε κάθε βιβλίο του ριχνόταν σε μια περιπέτεια που δεν ήξερε πού θα τον οδηγήσει. Προσέγγιζε το θέμα του καθώς έγραφε, με αποτέλεσμα να δίνει και στον αναγνώστη την εντύπωση ότι συμμετέχει στη διαδικασία της γραφής μαζί με τον συγγραφέα. Διαβάζοντας την ιστορία του Μπίμπερκοπφ είχα έντονη την αίσθηση ότι κάθε τόσο η ιστορία έπαιρνε μια αναπάντεχη τροπή, μη προκαθορισμένη, που δεν υπάκουγε σε κάποιο είδος ντετερμινισμού.
"Κάθε βιβλίο τελειώνει για μένα με ένα ερωτηματικό. Κάθε βιβλίο δίνει στο τέλος τη σκυτάλη σε ένα άλλο... Το επικό δημιούργημα είναι μια δοκιμή, είναι η συνέχιση, η υλοποίηση, αλλά και η δοκιμασία μιας θέσης που αποτελεί καρπό μιας διανοητικής εργασίας που προηγήθηκε. Τόσο που, κατά κανόνα, στο τέλος του έργου η θέση να έχει ήδη κλονιστεί και ξεπεραστεί. Κάθε έργο μου αρχίζει με μια βεβαιότητα και ολοκληρώνεται με ένα νέο ερώτημα".





 
 
 
 
 
 
Σημειώσεις: Το πορτρέτο του Ντέμπλιν, όπως και ο πίνακας στην πέμπτη εικόνα (η πλατεία Nollendorfplatz στο Βερολίνο), είναι του, Γερμανού ζωγράφου και φίλου του συγγραφέα, Ernst Kirchner (1880-1938). Στην τρίτη εικόνα, ο συγγραφέας με τη γυναίκα του Έρνα και τον γιο του Στέφαν το 1932. Στην επόμενη φωτογραφία πάλι με την Έρνα, λίγο μετά το γάμο τους, το 1912. Τη δεκαετία του '80 είχα δει από την κρατική τηλεόραση τα 14 επεισόδια του έργου του Φασμπίντερ. Τότε ήταν που, εντυπωσιασμένος, έτρεξα να πάρω το βιβλίο. Ωστόσο δοκιμάζοντας να το δω ξανά σε dvd, μετά την ανάγνωση του μυθιστορήματος, δεν κατάφερα να δω όλα τα επεισόδια.Το δημιούργημα του Φασμπίντερ (όσο εξαιρετικό κι αν είναι) ωχριά μπροστά στο αριστούργημα του Ντέμπλιν.
  

5 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Είχα δει κι εγώ την τηλεοπτική εκδοχή του "Μπερλίν Αλεξάντερπλατς" και μου άρεσε. Όμως έτυχε και να έχω διαβάσει πρώτα το βιβλίο, που ήταν εξαιρετικό.
Σκέφτομαι ότι θα ήθελα κάποια στιγμή να το ξαναδιαβάσω -ΚΑΙ αυτό.

(Δεν φταίω εγώ που μεγαλώνω.
Φταίει η ζωή που είναι μικρή.)


κ.κ.

ναυτίλος είπε...

Αυτό συμβαίνει και σε μένα. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσα βιβλία θέλω να ξαναδιαβάσω! Βιβλία που τα διάβασα σχετικά νέος και πιθανόν να μην τα εκτίμησα όσο έπρεπε. Τώρα έχω αρχίσει να ξαναδιαβάζω τη Μεταμόρφωση, 27 χρόνια μετά την πρώτη ανάγνωση!

Ανώνυμος είπε...

Κι εγώ φέτος ξαναδιάβασα τη "Μεταμόρφωση". Τελικά, άλλα μου είχαν κάνει εντύπωση τότε.

Προς το παρόν, έχω πέσει με τα μούτρα στο "Αλεξανδρινό κουαρτέτο" (Μέρος 4ο) του Ντάρελ, που πάντα ήθελα να διαβάσω.
Εκπληκτικό βιβλίο!
Δεν είναι τυχαίο που θεωρείται (λίγο ή πολύ) αριστούργημα.


κ.κ.

Ανώνυμος είπε...

Ο Ερμαν Έσσε απουσιάζει από τη λίστα σου :(

ναυτίλος είπε...

Δεν έχεις άδικο. Απλά δεν τον ανέφερα γιατί δεν θα τον έλεγα ακόμα "αγαπημένο" μου... Έχω διαβάσει βέβαια μόνο 2 βιβλία του. Ίσως στο μέλλον να διαβάσω κι άλλα του και να τον επανεκτιμήσω.