Η αναζήτηση

Πίο Μπαρόχα, εκδ. Ζαχαρόπουλος, μτφ. Μαρία Χατζηγιάννη.

"Πατρίδα μου είναι το τοπίο, το χρώμα των χωραφιών κι ο ουρανός", γράφει κάπου ο Πίο Μπαρόχα. Αν κρίνω από το μόνο μυθιστόρημά του που διάβασα, θα έλεγα πως αναφέρεται σε κάποιον άλλον συγγραφέα. Πατρίδα του είναι φτωχικές συνοικίες της λαμπερής Μαδρίτης, τα βρώμικα σοκάκια, οι εξαθλιωμένες κοράλες, τα σκοτεινά κουτούκια, τα καταγώγια και οι όχθες του λασποπόταμου Μανθανάρες... Εκεί όπου ο αγώνας για την επιβίωση είναι καθημερινός κι εκεί απ' όπου δεν υπάρχει τρόπος να ξεφύγεις! Το βιβλίο το διάβασα στη Μαδρίτη και στις αμέτρητες περιπλανήσεις μου έψαχνα τα ίχνη των περιοχών που περιγράφει ο Μπαρόχα. Πέρα από μια κοράλα στο Λαβαπιές, τίποτα άλλο δεν βρήκα. Τα πάντα έχουν καλυφτεί. Η Μαδρίτη του 2013 έχει φροντίσει να μην αφήσει και πολλά από τη Μαδρίτη του 1903. Τα παλάτια υπάρχουν και οι μεγαλοπρεπείς γέφυρες το ίδιο... Έλειπε όμως ο Μανουέλ, ο σενιόρ Κουστόδιο, ο Ρομπέρτο, ο μπάρμπα Ρίλο, ο Λεάντρο. Έλειπαν, ή απλά εγώ δεν τους είδα;

Ο Πίο Μπαρόχα (1872- 1956) είναι ένας πολυγραφότατος Ισπανός συγγραφέας της περίφημης γενιάς του 1898  ("desastre del 98"). Κρίνοντας από την "Αναζήτηση" θα έλεγα ότι πρόκειται για τον Ισπανό Ντίκενς. Ο Μπαρόχα, γόνος μιας αστικής οικογένειας, ξεκίνησε από τη Χώρα των Βάσκων, σπούδασε γιατρός στη Μαδρίτη για να καταλήξει, μετά από λίγα χρόνια εξάσκησης του επαγγέλματος, να γίνει φούρναρης. Ζώντας σε μια διεφθαρμένη Μαδρίτη, προτίμησε να ασχοληθεί με το περιθώριο, τους κοινωνικά απόβλητους και να απαθανατίσει τους αλήτες, τους πεινασμένους, τους ρακοσυλλέκτες, τους χιμαιροκυνηγούς, τους πότες και τους ακαμάτηδες. Πολλοί από τους χαρακτήρες του, έξοχα σκιαγραφημένοι, μου 'φεραν στο νου τα "Μαύρα" του Γκόγια, που είδα στο μουσείο του Πράδο. "Η Αναζήτηση" είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας ("Η πάλη για τη ζωή"). Δυστυχώς ο Ζαχαρόπουλος δεν την ολοκλήρωσε στα ελληνικά. Εκτός από το πρώτο μέρος εκδόθηκε και το δεύτερο, "Το κακό χορτάρι". Το τρίτο έχει τίτλο "Κόκκινη αυγή" και ποιος ξέρει αν θα μεταφραστεί κάποτε. Ίσως κάποια στιγμή κάνω μια ανάρτηση για τα ανολοκλήρωτα σχέδια των εκδοτών στη χώρα μας...

Στην "Αναζήτηση" δεν θα συναντήσει κανείς πρωτοποριακά συγγραφικά τεχνάσματα ή πολυσύνθετη δομή. Θα μπορούσε να είναι ένα πικαρέσκο μυθιστόρημα. Κάτι που υποδηλώνουν και οι τίτλοι των κεφαλαίων. Πρόκειται όμως για ένα σκληρό ρεαλιστικό μυθιστόρημα γεμάτο "μαύρη" απαισιοδοξία. Οι ήρωές του κινούνται χωρίς σχέδια ή προοπτικές για να συναντήσουν αδιέξοδα. Με τον ίδιο τρόπο κινείται και ο δημιουργός τους. Αλλάζει κάθε τόσο γειτονιά μαζί με τον κύριο πρωταγωνιστή του, τον Μανουέλ. Αλλάζει τον περίγυρο και την κατεύθυνση αλλά παντού μαυρίλα. Μέσα από τις σελίδες του έργου περνάει μια μακριά λιτανεία ανθρώπων που ζουν στις παρυφές του κέντρου της πόλης, που ζουν στις "φαβέλες" της Μαδρίτης των αρχών του εικοστού αιώνα. Οι χαρακτήρες που παλεύουν στην "Αναζήτηση" βρίσκονται σε απόλυτη και διαρκή κατάσταση εγκατάλειψης και ζουν μέσα σε ένα είδος ανομίας που παράγει η ίδια η πόλη. Κι αυτό το τελευταίο είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα του Μπαρόχα σ' αυτό το αξιόλογο μυθιστόρημα, όπου ο κατεργάρης, ο αλήτης, ο μικροκλέφτης αλλά και ο μεροκαματιάρης αγωνίζονται για να επιβιώσουν όπως μπορούν. Η απεικόνιση της "πόλης" ως ενός όντος που διευθύνει, κατευθύνει και διαμορφώνει χαρακτήρες. Αντίστοιχο ήταν και το επίτευγμα του Ντέμπλιν στο "Μπερλίν Αλεξάντερπλατς".

Σημαντικό επίσης επίτευγμα του Μπαρόχα η σκιαγράφηση του νεαρού πρωταγωνιστή του, Μανουέλ. Ούτε ήρωας, ούτε αντιήρωας. Ο Μανουέλ δεν έχει πολλή θέληση ή πολλή ευφυία. Μερικές φορές γίνεται ακόμα και μικροεγκληματίας. Κύριο χαρακτηριστικό του η συνεχής αναζήτηση... Κατά βάθος υπάρχει στο χαρακτήρα του μια ηθική βάση, που τον κάνει να απομακρυνθεί σταδιακά από τα αποβράσματα και να προσκολληθεί σε άτομα ιδιόμορφα, πιθανόν και σαλεμένα, αλλά με ηθικές αξίες. Ο Μανουέλ μέσα σε έναν κόσμο αναισθησίας, κυνισμού και απόλυτης κατάρρευσης, καταφέρνει να παραμείνει ευπρεπής, ευαίσθητος και προπάντων άνθρωπος.

Σημειώσεις: Η πρώτη εικόνα είναι έργο του ζωγράφου Ρικάρντο Μπαρόχα, αδελφού του συγγραφέα και απεικονίζει τον συγγραφέα. Η δεύτερη είναι φωτογραφία των αρχών του εικοστού αιώνα. Στις παρυφές τις Μαδρίτης και στις βρώμικες όχθες του Μανθανάρες με το Παλάτι στο βάθος. Η τρίτη εικόνα ένα μέρος από τον "μαύρο" πίνακα του Γκόγια: "Aquelarre" ή "El gran cabrón". Αν πατήσετε πάνω στην εικόνα θα δείτε ολόκληρο τον πίνακα. Στην τέταρτη, μια φωτογραφία εποχής της κεντρικής πλατείας της Μαδρίτης "Puerta del sol" ενώ στην επόμενη  ένας πίνακας του Ισπανού ζωγράφου και φίλου του Μπαρόχα, Εντουάρντο Βιθέντε. Το 1898 μια χρονιά σημαδιακή ("η καταστροφή του 98"), με τις ήττες του ισπανικού στόλου στη Κούβα και στις Φιλιππίνες από τον αμερικάνικο, ολοκληρώθηκε η κατάρρευση της ισπανικής αυτοκρατορίας. (15/20)