Φέρτε μου το κεφάλι της Μαρίας Κένσορα

Πάνος Τσίρος, εκδ. Γαβριηλίδης. 

 

 

 

 

"Το φανταστικό δεν διαρκεί παρά όσο κρατά ένας δισταγμός"

(Τσβετάν Τοντόροφ)

 

 

 

"Φέρτε μου το κεφάλι της Μαρίας Κένσορα" είναι ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων του Πάνου Τσίρου. Το ανακάλυψα πριν μερικά χρόνια στα ράφια ενός βιβλιοπωλείου. Ο συγγραφέας μού ήταν άγνωστος, ο εκδότης κάθε άλλο παρά εγγύηση για την ποιότητα της συλλογής (αφού ανάμεσα στα βιβλία του υπάρχουν λίγα διαμάντια και πολλοί άνθρακες), αλλά ο τίτλος και το εξώφυλλο με την καλοκάγαθη γριούλα, μου κίνησαν το ενδιαφέρον... Εκεί που περίμενα έναν τύπο σαν τον αφηνιασμένο Ουώρεν Όουτς (από την ταινία "Φέρτε μου το κεφάλι του Αλφρέντο Γκαρσία") να κρατάει ένα κεφάλι, έστω τυλιγμένο και σε βρώμικο πανί, βλέπω μια γλυκιά και χαμογελαστή γιαγιούλα. Ναι, κάποια βιβλία τα διαλέγω για το εξώφυλλο, όπως και για τον τίτλο τους! 

 

 

 

 

 

 

 Τελικά η Μαρία Κένσορα δεν είναι η γιαγιά του εξώφυλλου αλλά η "άψογη" μαθήτρια (το σπασικλάκι) του αινιγματικού ομώνυμου διηγήματος. Και ποιος να θέλει το κεφαλάκι της δεκάχρονης; Ο δάσκαλός της, που δεν τον αφήνει σε ησυχία, οι Ναϊτες ιππότες, που τελικά εξακολουθούν να βρίσκονται κάπου γύρω μας και η Μαρία το κατάλαβε, ή ο συγγραφέας; Το διήγημα το διάβασα δύο φορές χωρίς να μπορέσω να αποφασίσω αν μου αρέσει ή όχι. Ωστόσο και μόνο που αναγκάστηκα να επανέλθω και να το διαβάζω σαν κάτι αξιοπερίεργο, δείχνει ότι είναι αξιόλογο. Ίσως αναρωτηθεί κανείς: Καλά, πρώτη φορά είναι που διαβάζει κανείς κάτι αινιγματικό και αρκεί αυτό για να το αξιολογήσουμε ως αξιόλογο; Η απάντησή μου είναι ναι, αν αυτός που το γράφει, έχει το χάρισμα του δημιουργού! Από το πρώτο κιόλας διήγημα, τις πρώτες-πρώτες παραγράφους, καταλαβαίνει κανείς ότι ο Πάνος Τσίρος το 'χει. Με λιτή αφήγηση, με μικρές και ανεπιτήδευτες προτάσεις, δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα μες την οποία κινούνται οι απροσάρμοστοι ήρωές του.

 

"Ονομάζομαι Εμμανουήλ Κ. και είμαι δημόσιος υπάλληλος. Οικογένεια δεν έκανα. Αν με ρωτήσεις γιατί, δεν ξέρω τι να απαντήσω. Θα μπορούσα να σου πω ότι ποτέ δεν το προγραμμάτισα. Το είχα κατά νου, αλλά ποτέ δεν το προγραμμάτισα. Και ο γάμος χρειάζεται προγραμματισμό. Μένω ακόμα με τον πατέρα μου. Στο διώροφο. Αυτός πάνω, εγώ κάτω. Τη μάνα μου την έχασα πριν από δέκα χρόνια".  

 

 

 

Η συλλογή είναι άνιση. Από τα οκτώ ολιγοσέλιδα διηγήματα ξεχώρισα  δύο διηγήματα ως αξιόλογα ("Φέρτε μου το κεφάλι της Μαρίας Κένσορα" και "Ο Κουμαριώτης"), ένα καλό ("Ο άλλος Γιάννης Συμπαλίδης") και δύο εξαιρετικά. Αυτά είναι τα δύο πρώτα: "Χωρίς στόμα" και "Το μάτι της Ελένης". Είχα πολύ καιρό να διαβάσω από σύγχρονο Έλληνα συγγραφέα κάτι τόσο καλό! Και στα δύο (όπως και στον "άλλο Συμπαλίδη") o Τσίρος εισάγει το φανταστικό στην απόλυτα ρεαλιστική καθημερινότητα των ηρώων του με μια επιδεξιότητα που θα ζήλευαν και οι σπουδαιότεροι συγγραφείς. Στο "Μάτι της Ελένης", ένα μικρό αριστούργημα, ο Βαγγέλης στα εβδομήντα του και μετά από τριάντα χρόνια γάμου ανακαλύπτει ότι το ένα μάτι της γυναίκας του, της Ελένης, έγινε μεγαλύτερο από το άλλο. Πρόκειται για όνειρο, για παραίσθηση ή για πραγματικότητα; Ο Βαγγέλης ντρέπεται και κάνει τα πάντα για να μην το ανακαλύψουν και οι άλλοι... Η αγάπη, η οικειότητα, η φθορά του χρόνου, ο φόβος της απώλειας και ο θάνατος είναι τα θέματα πάνω στα οποία ο συγγραφέας κεντάει το διήγημά του. Το φανταστικό εισχωρεί στον πραγματικό κόσμο ως εξίσου πραγματικό, δίνοντάς του μια ακόμα διάσταση, αυτή για την οποία αξίζει να διαβάσει κανείς τον Πάνο Τσίρο. Δυστυχώς αυτό συμβαίνει μόνο στα τρία διηγήματα, που για μένα αποτελούν μια ξεχωριστή ενότητα. Ωστόσο δικαιώνουν και με το παραπάνω την επιλογή μου. Όπως προανέφερα ο Τσίρος έχει το χάρισμα... και ήδη στη βιβλιοθήκη μου βρίσκεται και η επόμενη ολιγοσέλιδη συλλογή του: "Δεν ειν' έτσι;"

Σημειώσεις: "Φέρτε μου το κεφάλι του Αλφρέντο Γκαρσία" (1973) είναι ο τίτλος μιας μνημειώδους ταινίας του Σαμ Πέκινπα, όπου ένας Μεξικανός μεγαλοκτηματίας, του οποίου η κόρη έμεινε έγκυος, διατάζει να του φέρουν το κεφάλι του υπαίτιου. Ένας πιανίστας υπόσχεται σε δυο μπράβους να βρει τον Αλφρέντο Γκαρσία. Μαθαίνει ότι είναι νεκρός και με τη φίλη του ξεκινούν να βρουν τον τάφο, να αποσπάσουν το κεφάλι και να πάρουν την αμοιβή. Όμως καθώς ταξιδεύουν στα ερημικά μεξικανικά σύνορα η ένταση ανεβαίνει και το τοπίο γίνεται όλο και πιο ανατριχιαστικό, αιματηρό και σκληρό με τα θύματα που αφήνουν στο πέρασμά τους... Η φωτογραφία είναι από την ταινία. Στην επόμενη εικόνα ένα έργο του Φράνσις Μπέικον και στην τελευταία φωτογραφία ο συγγραφέας. Το μότο είναι από το βιβλίο του Τσβετάν Τοντόροφ: Εισαγωγή στη Φανταστική Λογοτεχνία (εκδ. Οδυσσέας, μτφ. Αριστέα Παρίση).(16/20)