Λισαβόνα : Ημερολόγιο καταστρώματος

Ζοζέ Καρδόζο Πίρες,εκδ. Καστανιώτης , μτφ. Αθηνά Ψύλλια

"Όταν ανοίγεσαι μπρος μου , προβάλλεις ακουμπισμένη πάνω στον Τάγο , μια πόλη εν πλω . Δεν παραξενεύομαι : κάθε φορά που έχω τη διάθεση να περικλείσω τον κόσμο με τα μάτια μου , από την κορυφή κάποιου πανοράματος ή καθισμένος σ' ένα σύννεφο , σε βλέπω σαν μια πόλη-καράβι , ένα πλεούμενο με δρόμους και κήπους μέσα του , κι ακόμα κι η αύρα που φυσάει έχει τη γεύση αλμύρας".

Ο Ζοζέ Καρδόζο Πίρες είναι ο οδηγός μας σε μια ιδιότυπη ξενάγηση στην αγαπημένη του πόλη-καράβι . Ιδιότυπη ξενάγηση γιατί αυτό για το οποίο μας μιλάει δεν είναι τα μουσεία ή τα τουριστικά αξιοθέατα αλλά οι μυρωδιές , οι ήχοι , τα χρώματα , οι άνθρωποι της Λισαβόνας ...

"Υπάρχουν διερχόμενοι πανδαήμονες αποφασισμένοι να περάσουν τα άγια πάθη στα μνημεία προκειμένου να τα έχουν καλά με την πολιτιστική τους συνείδηση , είδα τέτοιους με τη σέσουλα , υπάρχουν οι προσκυνητές του χορού της ταραντέλας που ανεβοκατεβαίνουν Αλφάμα και Μοραρία από αγάπη για τις λαβυρινθώδεις διαδρομές , έχει και επισκέπτες μουσείων , γι' αυτούς ο κόσμος πρέπει να είναι πάντα χρονολογημένος και τακτοποιημένος , απ' όλα έχει . Κανείς όμως δε θα καταφέρει να γνωρίσει μια πόλη αν δε μάθει να της θέτει ερωτήματα διερωτώμενος ο ίδιος. Ή μάλλον, αν δε δοκιμάσει για λογαριασμό του όλα εκείνα τα τυχερά που την κάνουν απρόβλεπτη και της δίνουν το μυστήριο της μοναδικότητάς της . Κι αυτή δεν περιορίζεται μονάχα στο φως και στο ποτάμι , το ξέρεις καλά . Δεν είναι μόνο η γεωγραφία , οι εκμυστηρεύσεις ή οι αναμνήσεις και η σχετική φλυαρία των εγχειριδίων και των διαψευσμένων ρητόρων . Είναι φωνές και μυρωδιές που περιμένουν να τις αναγνωρίσουμε ..."

Ο Πίρες , συγγραφέας ενός εξαιρετικού μυθιστορήματος , "Ο Δελφίνος"(18/20), όπου είχε επινοήσει μια ολόκληρη περιοχή της Πορτογαλίας ,την Γκαφέιρα , τόσο πειστικά , που την έψαχνα μετά μανίας σε όλους τους χάρτες , στο βιβλίο αυτό δε χρειάζεται να επινοήσει τίποτα . Όλα είναι υπαρκτά αλλά ειδωμένα μέσα από τη δική του ματιά . Όπως οι γέροντες της παραπάνω φωτογραφίας που τράβηξα στον Κήπο της Εστρέλα ή το ανάποδο ρολόι , της επόμενης , στο British bar στο Cais do Sodre.

"Εμφανίζονται σαν γάτοι όταν βγαίνει ο ήλιος ... Επτασφράγιστοι μέσα στη σύνταξη ή τη χηρεία τους όταν τους κρατάει σε καραντίνα η κακοκαιρία , πετάγονται στο δρόμο αμέσως μόλις βγει ο ήλιος και σκορπίζουν στους κήπους για να παίξουν χαρτιά . Μαζεύονται ομαδόν στα παγκάκια που πριν κάθονταν ερωτευμένοι, στήνουν χαρτί και κουβέντα και , γεμάτοι πεποίθηση και αρθριτικά , παίζουν κούπες με τη σύνεση που τους δίδαξε η ηλικία τους . Στον Κήπο Εστρέλα , που είναι χώρος για παιδιά , μεταμορφώνονται σε πελάγη συνομωσίας από τραπουλόχαρτα , αποξενωμένοι από τη χαρά που τους τριγυρίζει και σκοτώνοντας τον καιρό που τους απομένει να ζήσουν με μπαλαντέρ και ατού .Έτσι είναι κι έτσι ας τους αφήσουμε ".

"Σκοτώνω την ώρα μου , λέμε όταν δεν έχουμε τίποτα να κάνουμε . Για μια αναμενόμενη παύση ή ένα απρόβλεπτο κενό υπάρχουν μέρη αναψυχής , έτσι λένε οι θαμώνες των μπαρ τουλάχιστον , εκεί όμως ο νεκρός χρόνος πολλές φορές εξελίσσεται σε ζωντανό χρόνο και ίσως παύει να είναι χρόνος αναμονής . Στην πραγματικότητα , μονάχα ο ανυποψίαστος πότης πιστεύει πως ξεγελά την ώρα , γιατί πολλές φορές είναι οι ώρες που ξεγελούν εμάς , μετρώντας με το σίγουρο και τετριμμένο βήμα τους ένα χρόνο πέρα από αριθμούς . Για κάποιο λόγο στη δυσνόητη γλώσσα της Λισαβόνας το ρολόι ονομάζεται "καβούρι" , που είναι ζώο με βήμα στρεβλό , κάνει πως πάει μπροστά αλλά προχωρεί προς το πλάι , έτσι που να μην καταλάβουμε τον προσανατολισμό του ... όπως το ρολόι του Μπρίτις Μπαρ στο Κάις ντου Σουδρέ , που γυρίζει με φορά αντίστροφη . Αυτό μάλιστα , αυτό , έτσι όπως προχωρά προς τα πίσω είναι "καβούρι" με την πραγματική σημασία του λισαβόνιου λεξιλογίου.Για τους πελάτες του μπαρ αυτή η παραξενιά δεν είναι παρά μια χειρονομία υποδοχής ... κι εγώ , όταν τύχει , μ' ένα ποτήρι μπίρα από βαρέλι , κοιτάζω εκείνους τους δείκτες που πηγαίνουν προς τα πίσω και προχωρούν στο χρόνο.Έτσι είναι . Στο Μπρίτις μπαρ τα χρόνια περνούν , οι γενιές εναλάσσονται , περνούν λόγιοι , περνούν λαθρέμποροι , περνούν λιμενεργάτες ανάκατα με δεσποινίδες της καλής κοινωνίας , αλλά το πνεύμα και το τοπικό χρώμα διατηρούνται απαρέγκλιτα . Έχει μια γεύση αποβάθρας , κι ας μην έχει θέα στη θάλασσα αυτό το μέρος".