Η νοσταλγία του πιθανού - γραπτά για τον Πεσσόα

Αντόνιο Ταμπούκι , εκδ. Άγρα , μτφ. Α. Χρυσοστομίδης .

"Το χαρακτηριστικό του έργου του Πεσσόα είναι η νοσταλγία σε υποθετικό επίπεδο . Όχι μια νοσταλγία αυτού που κάποτε είχαμε και δεν έχουμε πλέον αλλά αυτού που θα μπορούσαμε να έχουμε . Η νοσταλγία του πιθανού".

Το εξαιρετικό βιβλίο του Ταμπούκι συγκεντρώνει τα δοκίμια που αφιέρωσε στον Πορτογάλο λογοτέχνη Φερνάντο Πεσσόα και χωρίζεται σε τρία μέρη :

Α. ¨Ένα μπαούλο γεμάτο κόσμο".

Για το περίφημο μπαούλο του Πεσσόα με τα 27500 χειρόγραφα , που έχουν γράψει οι 72 (για άλλους 84) ετερώνυμοί του και βρέθηκε μετά το θάνατό του .

Β. Παράρτημα με ποιήματα κι επιστολές του Πεσσόα .

Γ. "Η νοσταλγία του πιθανού".

Έχει εκδοθεί μόνο στα γαλλικά με τίτλο : La nostalgie , l'automobile et l' infini . Συμπεριλαμβάνει διαλέξεις του συγγραφέα σε γαλλικό πανεπιστήμιο .


Ο Ταμπούκι προσεγγίζει τον Πεσσόα με πολλή αγάπη κι ευαισθησία και προπάντων χωρίς την έπαρση κάποιου ειδήμονα , που πιστεύει ότι κατέχει απόλυτα το αντικείμενο της μελέτης του . Το αντίθετο μάλιστα, θέτει ερωτήματα , προτείνει πολύ σεμνά πιθανές ερμηνείες και θίγει διάφορα θέματα με ευφάνταστο τρόπο .

Ο Πεσσόα από πολύ μικρός δημιουργεί με τη φαντασία του πολλαπλές προσωπικότητες (τα ετερώνυμά του) , οι οποίες αυτονομούνται , ζουν τη δική τους ζωή και συνθέτουν τα δικά τους έργα , ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία τους . Δεν πρέπει να συγχέουμε την ετερωνυμία του με τις λογοτεχνικές κατασκευές του Μπόρχες . Για τον Πεσσόα η μεταγραφή σε λογοτεχνία όλων εκείνων των ανθρώπων , που ένας ευφυής και με καθαρό μυαλό άνθρωπος υποψιάζεται ότι είναι , λειτουργεί ως αντίδοτο στη μοναξιά και είναι ένας τρόπος επιβίωσης . Χάνοντας την ταυτότητά του περιτριγυρισμένος από ετερώνυμους, είναι σα να προσπαθεί να πολλαπλασιάσει τους καθρέφτες γύρω του έτσι ώστε τελικά να καταφέρει να διακρίνει μια αντανάκλαση που θα γίνει η δική του . Αντίθετα όμως κάθε μέρα όλο και πιο πολύ χάνει τον εαυτό του . Θα φτάσει μάλιστα στο σημείο να γράψει στους παλιούς καθηγητές του στο Ντέρμπαν προσποιούμενος ότι είναι ένας ψυχίατρος , επιφορτισμένος με τη φροντίδα του Φερνάντο Πεσσόα , για να τους ζητήσει τη γνώμη τους για τη διανοητική κατάσταση του έφηβου που ήταν άλλοτε .

"Από τον καιρό που γνωρίζω τον εαυτό μου ως τον άνθρωπο που χαρακτηρίζω "εγώ" , θυμάμαι ότι στο μυαλό μου σχεδίαζα την όψη , τις κινήσεις , τον χαρακτήρα και την ιστορία διαφόρων μη πραγματικών προσώπων που για μένα ήταν τόσο ορατά και δικά μου , όπως αυτό που αποκαλούμε , ίσως καταχρηστικά , αληθινή ζωή ... Θυμάμαι , λοιπόν , εκείνον που υπήρξε ο πρώτος ετερώνυμός μου ή , καλύτερα , ο πρώτος ανύπαρκτος γνωστός μου : κάποιος Σεβαλιέ ντε Πα , όταν ήμουν έξι χρόνων , μέσω του οποίου έγραφα δικά του γράμματα στον εαυτό μου , και του οποίου η μορφή , όχι εντελώς θολή , ακόμα συγκινεί εκείνο το κομμάτι της αγάπης μου που συνορεύει με τη νοσταλγία ".

Κι αν ο Πεσσόα περιβάλλεται από φανταστικά πρόσωπα είναι γιατί αυτά ανταποκρίνονται σε αναπότρεπτη προσωπική του ανάγκη .

"Η τάση μου αυτή να δημιουργώ γύρω μου έναν άλλον κόσμο , ίδιο με αυτόν εδώ αλλά με διαφορετικούς ανθρώπους , δεν εγκατέλειψε ποτέ τη φαντασία μου . Πέρασε διάφορες φάσεις , ανάμεσα στις οποίες και αυτή που ζω τώρα , ήδη σε ώριμη ηλικία . Μου ερχόταν στο νου κάποιο ευφυολόγημα , εντελώς ξένο , για τον έναν ή τον άλλον λόγο , από αυτό που είμαι ή από αυτό που νομίζω ότι είμαι . Το έλεγα αμέσως , αυθορμήτως , σαν να επρόκειτο για κάποιον φίλο μου , του οποίου επινοούσα το όνομα ,του οποίου συναρμολογούσα την ιστορία και του οποίου την όψη - πρόσωπο , ύψος , ρούχα και κινήσεις - έβλεπα αμέσως μπροστά μου . Με αυτόν τον τρόπο δημιούργησα και διεύρυνα τον αριθμό φίλων και γνωστών οι οποίοι δεν υπήρξαν ποτέ και τους οποίους ακόμα και σήμερα , σχεδόν τριάντα χρόνια μετά , ακούω , νιώθω , βλέπω . Επαναλαμβάνω : ακούω , νιώθω , βλέπω ... Και νοσταλγώ".


Υπάρχουν στιγμές που το βιβλίο του Αντόνιο Ταμπούκι διαβάζεται σαν λογοτεχνικό έργο και η δοκιμιακή γραφή του συγχέεται τόσο με την ετερωνυμική γραφή του Πεσσόα που ψάχνεις να βρεις πού αρχίζουν και πού τελειώνουν τα εισαγωγικά .

"Γιατί έχει καταλάβει ότι σε κάθε ναι , ακόμα και στο πιο πλήρες και ολοκληρωμένο , υπάρχει ένα μικροσκοπικό όχι , ένα σωματίδιο που έχει το αντίθετο πρόσημο και το οποίο γυρίζει σε μια σκοτεινή τροχιά για να δημιουργήσει ακριβώς εκείνο το ναι που τελικά θα κυριαρχήσει".

Ο Ιταλός συγγραφέας βυθίζεται μέσα στο μπαούλο του Πορτογάλου , ανασκαλεύει χειρόγραφα και αντικείμενα ... Συνομιλεί περπατώντας με τον ημιετερώνυμο Μπερνάντο Σοάρες στην Ρούα ντος Ντουραδόρες ... Πάει βόλτα με τη Σεβρολέ του ετερώνυμου Άλβαρο ντε Κάμπος φορώντας το μονόκλ του... Κάθεται στην καρέκλα ενός καφέ , όπως το Μπραζιλέιρα , στο Μπάιρο Άλτο της Λισαβόνας , παρέα τους , για να "ξηλώσουν" όλοι μαζί τη φιλοσοφία :

"Και οι μεταφυσικές χαμένες στις γωνιές των καφενείων ανά τον κόσμο ,

οι μοναχικές φιλοσοφίες τόσων αποτυχημένων στις σοφίτες τους ,

οι τυχαίες ιδέες ενός τυχαίου , οι διαισθήσεις τόσων τιποτένιων

μια μέρα ίσως , αφηρημένο ρευστό , και ουσία ασύλληπτη ,

θα φτιάξουν έναν Θεό και θα κυριεύσουν τον κόσμο".

Η αντίληψη του Θεού ως πήξης των μεταφυσικών των καφενείων και όλων των αποτυχημένων , καθισμένων στις γωνιές όλων των Brasileiras αυτού του κόσμου , είναι μία από τις καλύτερες μεταφορές στην ποίηση του Πεσσόα - ντε Κάμπος .

Βρίσκομαι καθισμένος στο γραφείο μου με το βιβλίο στα χέρια και αναρωτιέμαι ,πώς είναι δυνατόν να απολαμβάνεις ένα έργο για τον Πεσσόα το ίδιο μ' ένα έργο του Πεσσόα ... Ίσως επειδή ο Ταμπούκι είναι ένας ακόμα ετερώνυμός του ,που προσπαθεί να ερμηνεύσει το έργο του .

Ποιος είναι τελικά ο Αντόνιο Ταμπούκι ; Είναι Ιταλός ή Πορτογάλος ;

Σημείωση:Τα κείμενα με τους μπλε χαρακτήρες είναι του Πεσσόα από το Παράρτημα ,ενώ αυτά με τους κόκκινους είναι του Ταμπούκι .