Ταξίδι στην άκρη της νύχτας - 2

Σελίν , εκδ. Εστία , μτφ. Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου .

We are the hollow men / we are the stuffed men

Leaning together / Headpiece filled with straw.Alas!

our dried voices , when / we whisper together / are quiet and meaningless

As wind in dry grass / Or rats' feet over broken glass / In our dry cellar

Shape without form, shade without colour,

Paralysed force , gesture without motion.



Το "Ταξίδι στην άκρη της νύχτας" του Σελίν δεν είναι παρά μια Οδύσσεια του εικοστού αιώνα . Το τέρμα όμως της περιπέτειας του Οδυσσέα - Μπαρνταμού δεν είναι η Ιθάκη αλλά η άκρη της νύχτας . Τι είναι αυτό που αναζητά 0 ήρωας σε αυτό το ταξίδι ; Γιατί δε σταματά όταν κατορθώνει να εξασφαλίσει τον επιούσιο και την ανιδιοτελή αγάπη της Μόλλυ ; Τι είναι αυτό που τον τραβάει στην Άβυσσο ;

"Βυθίζεσαι , τρομάζεις στην αρχή μες στη νύχτα , μα θες παρ' όλα αυτά να καταλάβεις , και τότε δεν εγκαταλείπεις πια τα βάθη . Είναι όμως πολλά τα πράγματα που πρέπει να καταλάβεις ταυτόχρονα . Κι είναι πολύ σύντομη η ζωή . Δεν θες ν' αδικήσεις κανέναν . Έχεις ενδοιασμούς , διστάζεις να τα κρίνεις όλα μονομιάς και προπαντός φοβάσαι μην τυχόν αναγκαστείς να πεθάνεις ενόσω διστάζεις , γιατί τότε θα 'χεις έρθει τζάμπα στη γη . Ό,τι χειρότερο... Γυρεύεις να καταλάβεις τι συμβαίνει γύρω μας στη ζωή".

1. Ο καλός στρατιώτης Μπαρνταμού

Ο Σελίν χειρίζεται την πραγματικότητα σαν ένα κρεμμύδι . Πρέπει να την ξεφλουδίσει απ' όλα τα περιττά - παραπλανητικά φλούδια προκειμένου να φτάσει στον πυρήνα... στην απόλυτη νύχτα . Ίσως έτσι συλλάβει το νόημα της . Ξεκινώντας από τον παραλογισμό του Μεγάλου Πολέμου αποκαθηλώνει μεθοδικά και ανελέητα μία - μία , όλες τις Αξίες του πολιτισμού μας : Ηρωισμός , πατριωτισμός , θρησκεία , εργασία , επιστήμη , πρόοδος , οικογένεια , έρωτας.... Όλα αυτά δεν είναι παρά φανταχτερά ενδύματα που κρύβουν τον εγωισμό , την πλεονεξία και την ευτέλεια των ανθρώπων .

"Η μεγάλη ήττα , σ' όλα τα πράγματα , είναι να ξεχνάς προπαντός τι σ' έκανε να ψοφήσεις , και να ψοφήσεις δίχως ποτέ να καταλάβεις πόσο γομάρια είναι οι άνθρωποι . Άμα βρεθούμε στο χείλος της τρύπας , δεν πρέπει ούτε να κάνουμε τους καμπόσους ούτε όμως να ξεχάσουμε , πρέπει να τα διηγηθούμε όλα κατά λέξη , ό,τι πιο φαύλο είδαμε στους ανθρώπους , κι έπειτα να τα τινάξουμε και να χωθούμε μέσα . Είναι αρκετή δουλειά αυτό για μια ζωή ολόκληρη".

Από τη μια οι σκηνές φρίκης του πολέμου κι από την άλλη οι κωμικές προσπάθειες του ήρωα να πιαστεί αιχμάλωτος για να γλιτώσει . Προσπάθειες που φέρνουν στο νου το διήγημα του Μωπασάν "Η περιπέτεια του Βάλτερ Σναφς". Τελικά ο Μπαρνταμού επιστρέφοντας τραυματίας στα μετόπισθεν , στο Παρίσι , διαπιστώνει ότι ο πόλεμος συνεχίζεται κι εκεί , μόνο που ο θάνατος δεν επέρχεται άμεσα , από σφαίρα ή θραύσμα οβίδας αλλά έμμεσα από την απληστία και την αδιαφορία κάποιων "συνανθρώπων".

2. Ο Μπαρνταμού στην καρδιά του σκότους

He cried in a whisper at some image , at some vision -

he cried out twice , a cry that was no more than a breath -

"The horror ! The horror !"

Μετά τον παραλογισμό του πολέμου οι θλιβεροί τροπικοί της αποικιοκρατούμενης Αφρικής . Ο Σελίν θα συνεχίσει να γδέρνει το ζωντανό πτώμα του πολιτισμού . Θα συνεχίσει να "χώνεται στην αλήθεια ίσαμε τα μπούνια". Εκεί στους τροπικούς , όπου "βράζουν τα χρώματα και τα πράγματα " , όπου "το ταμ ταμ του κοντινού χωριού σου τσιγάριζε , ψιλοκιμαδιασμένα , τα κομματάκια της υπομονής σου" , όπου "το να τη γλιτώσεις σε τέτοιες συνθήκες καταντάει αυθεντικό έργο αυτοσυντήρησης" , ο Μπαρνταμού θα συνειδητοποιήσει ότι Λευκοί και Μαύροι είναι στην ίδια σχεδόν άθλια μοίρα κινούμενοι στις τροχιές του Παραλόγου ενώ αυτοί που επωφελούνται βρίσκονται πολύ μακρύτερα .

Οι εναλλαγές δραματικού και κωμικού , έντονες στο πρώτο μέρος , εδώ είναι συνεχείς . Οι πιο δραματικές στιγμές εμποτίζονται όχι τόσο από ειρωνεία όσο από γέλιο παράλογο . Ένα γέλιο που μερικές φορές θυμίζει τους αδελφούς Μαρξ .

"Κινδυνεύαμε να χαθούμε μες στη λάσπη ύστερα από κάθε μπόρα , όλο και πιο γλοιώδη ,όλο και πιο πηχτή . Ό,τι έμοιαζε χθες ακόμη με βράχο σήμερα δεν ήταν πια παρά πλαδαρή μελάσα. Απ' τα κρεμαστά κλαριά , το χλιαρό νερό ορμούσε καταπάνω σου σαν καταρράκτης , σε κυνηγούσε , απλωνόταν μες στην καλύβα και παντού ολόγυρα σαν στην κοίτη ενός αρχαίου , ξεχασμένου ποταμού . Τα πάντα μετατρέπονταν σε χυλό συμπράγκαλων, ελπίδων και λογαριασμών , συν ο πυρετός , υγρός κι αυτός . Κι η βροχή , τόσο πυκνή που σου βούλωνε το στόμα όταν σου χυμούσε , σαν χλιαρό φίμωτρο . Ο κατακλυσμός δεν εμπόδιζε τα ζώα να κυνηγιούνται , τ' αηδόνια βαλθήκαν να κάνουν το ίδιο σαματά με τα τσακάλια . Αναρχία παντού , και στην Κιβωτό εγώ , ο Νώε , ξεκουτιάρης ".

Σημειώσεις:Οι εικόνες είναι με τη σειρά : Tardi από εικονογράφηση του μυθιστορήματος , φωτογραφία από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο , πίνακας του Henri Rousseau "Τα φλαμίγκος" , φωτογραφία του Σελίν το 1960.

Το πρώτο κείμενο στα αγγλικά είναι από το ποίημα του Τ.Σ.Έλιοτ "Οι κούφιοι άνθρωποι" (1925) ενώ το δεύτερο του Τ.Κόνραντ "Στην καρδιά του σκότους" (1899).
Χώρισα το βιβλίο σε 4 μεγάλες ενότητες . Στις δύο , που αναπτύσσω στην ανάρτηση αυτή , έδωσα τίτλους που αντιστοιχούν στο βιβλίο του Γ. Χάσεκ "Ο καλός στρατιώτης Σβέικ" (1923) και στο παραπάνω βιβλίο του Κόνραντ καθώς μέσα στο κείμενο του Σελίν διακρίνεται ο απόηχός τους.