Ο Πύργος - 1

Franz Kafka, Fischer Verlag, 1981, herausgegeben von M. Pasley
Φραντς Κάφκα, εκδ. Ροές, μτφ. Βασίλης Πατέρας
Φραντς Κάφκα, εκδ. Ηριδανός, μτφ. Τέα Ανεμογιάννη
Φραντς Κάφκα, εκδ. Κέδρος, μτφ. Αλέξανδρος Κοτζιάς

Η περιπέτεια του Πύργου

"Ήταν αργά το βράδυ όταν έφθασε ο Κ. Το χωριό ήταν βυθισμένο στο χιόνι. Ο λόφος του Πύργου δε φαινόταν, καταχνιά και σκοτάδι τον τύλιγαν από παντού, κι ούτε ένα αμυδρό φωτάκι δεν έδειχνε ότι εκεί υπήρχε ο μεγάλος Πύργος. Ο Κ. στάθηκε κάμποση ώρα στην ξύλινη γέφυρα, που οδηγεί απ' τη δημοσιά στο χωριό, με το βλέμμα του ψηλά, στο απατηλό κενό".

Ο Φραντς Κάφκα πεθαίνει το 1924, σαράντα χρονών, από φυματίωση ζητώντας από τον επιστήθιο φίλο του Μαξ Μπροντ, με ένα σημείωμα στη διαθήκη του, να καταστρέψει ό,τι υπήρχε "σε ημερολόγια, χειρόγραφα, επιστολές άλλων και δικές μου, σχεδιάσματα και τα λοιπά, να καούν ανελλιπώς και χωρίς να διαβαστούν, καθώς επίσης και όλα όσα έχω γράψει ή σχεδιάσει...". Ο Μπροντ αγνόησε το αίτημα του, χρησιμοποιώντας ως βασικό επιχείρημα, το γεγονός πως όταν του ζητούσε κάτι τέτοιο, γνώριζε κατά βάθος ότι δεν θα μπορούσε να ικανοποιήσει μία τέτοια απαίτηση. Μετά το θάνατο του Κάφκα, ετοίμασε την έκδοση των μυθιστορημάτων "Η Δίκη" (1925), "Ο Πύργος" (1926), και "Ο Αγνοούμενος (Αμερική)" (1927), έργα που θεωρούνται ουσιαστικά ημιτελή. Ο Μπροντ όμως προέβη σε ορισμένες τροποποιήσεις των χειρογράφων του (μεταφορά κεφαλαίων, προσθήκη σημείων στίξης κ.λπ.).


Το 1926 πρωτοκυκλοφόρησε λοιπόν "ο Πύργος" από τον εκδότη Kurt Wolff. Ο Μπροντ εκτός από τις παραπάνω τροποποιήσεις παρέλειψε καθετί που έδινε στο έργο την όψη του ημιτελούς καθώς η εποχή δεν ευνοούσε τα ιδιόρρυθμα κι αποσπασματικά έργα και για να του προσδώσει ένα πιστευτό τέλος, δημοσίευσε το κείμενο μέχρι ένα σημείο παραλείποντας το ένα πέμπτο του έργου. Δεν πουλήθηκαν παραπάνω από 1500 αντίτυπα.

Το 1935 ακολουθεί μια δεύτερη έκδοση, που συμπεριλάβανε και τα υπόλοιπα αποσπάσματα, από το βερολινέζικο εκδοτικό οίκο Schocken. Λίγο αργότερα οι εθνικοσοσιαλιστές κατέταξαν το βιβλίο στη λίστα "των βλαβερών και ανεπιθύμητων βιβλίων" και για τα επόμενα 10 χρόνια παρέμεινε απαγορευμένο στο σύνολο των γερμανόφωνων χωρών. Το 1939 με την είσοδο των ναζιστών στην Πράγα ο Μπροντ προλαβαίνει και φεύγει για το Ισραήλ παίρνοντας μαζί του όλα τα χειρόγραφα σε μια βαλίτσα ενώ οι τρεις αδελφές του Κάφκα, οδηγούνται σε γκέτο ή σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, απ' όπου δε θα επιστρέψουν ποτέ.

Μόλις το 1951, όταν κυκλοφόρησε η τρίτη έκδοση του Μπροντ από τις εκδόσεις S. Fischer, άρχισε να γίνεται γνωστός "ο Πύργος" στην πλήρη του μορφή. Οι τρεις ανηψιές του Κάφκα, κόρες των αδελφών του, ήταν οι μόνες που είχαν γλιτώσει από τη ναζιστική λαίλαπα κι ως κληρονόμοι του Κάφκα διεκδικούσαν τα χειρόγραφά του. Το 1956 ο Μπροντ τρομοκρατημένος από την κρίση στο Σουέζ, τα δίνει για φύλαξη σε Θησαυροφυλάκιο της Ελβετίας και το 1961 οι ανηψιές του Κάφκα καταφέρνουν να τ' αποκτήσουν όλα εκτός της "Δίκης", που ο Μπροντ θεωρούσε ως προσωπικό δώρο του. Η Μαριάννα Στάινερ η μόνη ανηψιά που ζούσε στη Δύση, στο Λονδίνο, αναθέτει σε ένα γνωστό της, καθηγητή γερμανικής λογοτεχνίας στην Οξφόρδη, την επιμέλεια των χειρογράφων. Ο Σερ Μάλκολμ Πάσλεϊ έκτοτε και μέχρι το θάνατό του,το 2004, αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στο έργο του Κάφκα. Το 1961 μετά από πολύπλοκες διαπραγματεύσεις παραλαμβάνει τα χειρόγραφα στη Ζυρίχη και με πολύ άγχος τα μεταφέρει οδικώς στην Οξφόρδη, όπου δόθηκαν για φύλαξη στη Bodleian Library. Αμέσως ξεκίνησε, με τη βοήθεια κι άλλων μελετητών, την κριτική έκδοση των έργων του.


Το 1981 εκδόθηκε "ο Πύργος", από τον S. Fischer, σε δύο τόμους: ο πρώτος είχε το κυρίως κείμενο μέχρι εκεί που το εγκατέλειψε ο συγγραφέας, στο εικοστό πέμπτο κεφάλαιο και στη μέση μιας πρότασης ενώ ο δεύτερος είχε στοιχεία για τη δημιουργία του έργου και διάφορες παραλλαγές του κειμένου.

Στο αποκαταστημένο πια κείμενο εκτός από κάποιες μικροδιορθώσεις, είχαν δοθεί τίτλοι σε πολλά κεφάλαια και είχε αλλάξει ο χωρισμός τους. Επίσης υπήρχαν σημαντικές διαφορές στη στίξη του κειμένου. Μια στίξη ασυνήθιστη και καθόλου τυχαία, όπως ίσως πίστευε ο Μπροντ, και που ο Κάφκα χρησιμοποιούσε ως συνειδητό ρητορικό μέσο έκφρασης.





Σημείωση: Στην πρώτη φωτογραφία ο ναός του Αγ. Βίτου, στο Χρατσάνι στην Πράγα ενώ πιο κάτω ο Κάφκα και οι τρεις αδελφές του: Έλλι, Βάλλι και Ότλα. Η Μαριάννα Στάινερ κόρη της Βάλλι διέφυγε τη σύλληψη το 1939 καθώς έφυγε έγκαιρα με το σύζυγό της για το Λονδίνο. Έκανε τα πάντα προκειμένου να διαφυλάξει την κληρονομιά του θείου της και κληροδότησε αφιλοκερδώς το 1/3 των χειρογράφων που της αναλογούσαν στη Bodleian Βιβλιοθήκη της Οξφόρδης. Το χειρόγραφο της Δίκης πουλήθηκε τελικά το 1988 σε δημοπρασία για 1,1 εκατομμύρια αγγλικές λίρες από την Ίλζε Εσθήρ Χόφφε, γραμματέα και συμβία του Μαξ Μπροντ. Ευτυχώς, ο πλειοδότης ήταν το Γερμανικό κράτος.