Ο Πύργος - 3

Φραντς Κάφκα, εκδ. Ροές, μτφ. Βασίλης Πατέρας.

"Παντού όπου η εξουσία θεοποιείται, παράγει αυτόματα τη δική της θεολογία. Παντού όπου συμπεριφέρεται σα Θεός, εγείρει θρησκευτικά συναισθήματα προς το πρόσωπό της".

Μίλαν Κούντερα

Ο Κ., ένας χωρομέτρης, φτάνει σε ένα χωριό, ύστερα από πρόσκληση του Πύργου, που δεσπόζει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, σε όλη την περιοχή. Όλες του οι προσπάθειες να επισημοποιήσει την πρόσληψή του ή να γίνει δεκτός από τον Κόμη αποβαίνουν άκαρπες. Άλλωστε του δηλώνουν ότι δεν χρειάζονται χωρομέτρη... Ενώ η απόπειρά του να φθάσει στον Πύργο καταλήγει σε αποτυχία.

"Με το βλέμμα του καρφωμένο στον Πύργο, ο Κ. κίνησε πάλι...μα ο δρόμος ήταν μακρύς. Ο δρόμος αυτός, ο κεντρικός δρόμος του χωριού, δεν έφτανε στο λόφο του Πύργου αλλά μόνο ως ένα σημείο εκεί κοντά, κι ύστερα, λες και γινόταν σκόπιμα αυτό, έστριβε σ' άλλη κατεύθυνση, και μολονότι δεν σε απομάκρυνε από τον Πύργο, δεν σ' έφερνε και πιο κοντά του. Ο Κ. περίμενε πως από στιγμή σε στιγμή ο δρόμος θα έστριβε προς τον Πύργο και μόνο τούτη η προσδοκία τον έκανε να συνεχίζει την πορεία του, κουρασμένος καθώς ήταν, δίσταζε ν' αφήσει το δρόμο και επιπλέον απορούσε με το μάκρος του χωριού που δεν έλεγε να τελειώσει, ξανά και ξανά μικρά σπιτάκια και παράθυρα σκεπασμένα με πάγο, χιόνι παντού κι ολόγυρα ούτε ψυχή..."

"Το χωριό αρχίζει να αποκτά ρευστό μέγεθος. Όσο και να προχωρεί εξακολουθεί να βρίσκεται μέσα του, να μην μπορεί να βγει όχι γιατί έχασε το δρόμο αλλά γιατί το μέγεθος του χωριού μεταβάλλεται".Ενώ οι κάτοικοι τον αντιμετωπίζουν με εχθρότητα και καχυποψία, ο Κ. αγωνίζεται να γίνει αποδεκτός στη μικρή τους κοινωνία, να προσληφθεί ως δημόσιος υπάλληλος, να κάνει οικογένεια, να ριζώσει... Το κλειδί για την επιτυχία του φαίνεται να είναι ο Κλαμ (=πλάνη στα τσέχικα), ανώτερος υπάλληλος αλλά απρόσιτος σα θεός του Ολύμπου. Ωστόσο ο Κ. θα ερωτευθεί την σερβιτόρα Φρίντα, που ήταν ερωμένη του...

Εδώ σταματώ να αφηγούμαι την ιστορία του βιβλίου καθώς τίποτα απ' ό,τι έγραψα πιο πάνω δεν είναι βέβαιο ότι ισχύει. Δεν είναι μόνο το μέγεθος του χωριού ρευστό... αλλά και σχεδόν ο,τιδήποτε συμβαίνει σ' αυτό το μυθιστόρημα.

Έχεις την αίσθηση ότι η πραγματικότητα που μας περιγράφει αποτελείται από στρώσεις που η καθεμία τους αντί να διαφωτίζει την προηγούμενη, την αναιρεί ή την συσκοτίζει. Τα αινίγματα πληθαίνουν και όλα είναι τελικά υπό αμφισβήτηση. Ο αναγνώστης ως άλλος Κ. αγωνίζεται κι αυτός να προσεγγίσει (ξεκλειδώσει) τον "Πύργο" (Schloss=πύργος, κλειδαριά), όχι του χωριού αλλά του συγγραφέα.

"Κύριε χωρομέτρη... σας λέω ότι έχετε τρομερή άγνοια σχετικά με τις συνθήκες που επικρατούν εδώ, μου 'ρχεται τρέλα όταν σας ακούω και συγκρίνω τις ιδέες σας και τα λεγόμενά σας με την πραγματικότητα. Κι αυτή την άγνοια δεν μπορείτε να την υπερβείτε απ' τη μια στιγμή στην άλλη κι ίσως να μην την υπερβείτε ποτέ..."

Ο Κ. μπορεί να είναι ο πρωταγωνιστής αλλά σίγουρα δεν είναι ο ήρωας του "Πύργου". Ο Κ. σταδιακά αποδέχεται το καθεστώς του Πύργου κι ο στόχος του περιορίζεται στο πώς θα γίνει μέρος του. Μόνο η Αμαλία, που ζει στο περιθώριο της κοινωνίας του χωριού γιατί περιφρόνησε έναν ανώτερο υπάλληλο σχίζοντας ένα άσεμνο γράμμα του, ηρωικά εναντιώθηκε κι έστρεψε την πλάτη της σ' αυτό το καθεστώς. Η τιμωρία , που πλήττει κι ολόκληρη την οικογένειά της, δεν έρχεται από τον Πύργο αλλά από τους συγχωριανούς τους που τους απομονώνουν.

"Όλοι μας ξέραμε ότι δε μας περίμενε κάποια συγκεκριμένη τιμωρία. Απλώς οι άνθρωποι άρχισαν να αποτραβιούνται από κοντά μας. Τόσο οι άνθρωποι του χωριού όσο και ο Πύργος. Ενώ όμως βλέπαμε τους συγχωριανούς μας να απομακρύνονται, απ' τον Πύργο δε βλέπαμε το παραμικρό... Κι αυτή η σιωπή ήταν το χειρότερο".

Λένε πως όταν ο Κάφκα διάβαζε στους φίλους του κάποια κεφάλαια από τα μυθιστορήματά του, γελούσαν όλοι, μαζί κι ο ίδιος. Ενώ ο Φίλιπ Ροθ φαντάζεται ότι γυρίζεται μια ταινία με όσα γίνονται στον "Πύργο". Ο Γκράουτσο Μαρξ στο ρόλο του Κ., με τον Τσίκο και τον Χάρπο στους ρόλους των δίδυμων βοηθών του. Κι αναμφίβολα έχει δίκιο. Είναι αμέτρητες οι κωμικές σκηνές στο βιβλίο. Αλήθεια όμως, πόσοι στην εποχή μας γελάνε μ' αυτές;

"Ο χωρομέτρης βρίσκεται κλεισμένος μέσα στη φάρσα της ίδιας του της ζωής όπως ένα ψάρι στο ενυδρείο. Δεν βρίσκει πού είναι το αστείο. Πράγματι, μια φάρσα δεν είναι αστείο παρά γι' αυτούς που βρίσκονται μπροστά στο ενυδρείο. Το καφκικό αντίθετα μας εισάγει στο εσωτερικό, στα έγκατα μιας φάρσας, στη φρικαλεότητα του κωμικού".

Σημειώσεις: Ο πίνακας είναι του Τζιόρτζιο ντε Κίρικο (ο Πύργος). Τα αποσπάσματα με τους μπλε χαρακτήρες είναι του Μίλαν Κούντερα, από το βιβλίο του "Η τέχνη του μυθιστορήματος" (εκδ. Εστία). Το απόσπασμα με τους πράσινους χαρακτήρες είναι από σχόλιο που έκανε η Πόλυ Χατζημανωλάκη για το βιβλίο, στην προηγούμενη ανάρτηση μου. Αξιόλογη παρουσίαση του βιβλίου υπάρχει στο ιστολόγιο "ανάγνωση", από την Χ. Παπαγγελή.Στις φωτογραφίες: ο Κάφκα στην Πράγα και ο Κάφκα με μια από τις αδελφές του. (20/20)