Βίοι ελάσσονες

Πιερ Μισόν, εκδ. Ίνδικτος, μτφ. Κατερίνα Κολλέτ.

"Η τέχνη του βιογράφου θα ήταν να δώσει τόση αξία στη ζωή ενός φτωχού ηθοποιού όσο και στη ζωή του Σαίξπηρ".

Μαρσέλ Σβόμπ

Οκτώ μικρές βιογραφίες απαρτίζουν το πρώτο έργο (1984) του Πιερ Μισόν. Οκτώ βιογραφίες απλών ανθρώπων. Με φόντο τη γαλλική επαρχία ο Μισόν ξεδιπλώνει αυτές τις μορφές που τον έχουν, θα έλεγε κανείς, στοιχειώσει. Συγγενείς κοντινοί ή πιο μακρινοί, άνθρωποι του οικογενειακού του περιβάλλοντος ή άλλοι για τους οποίους άκουσε να μιλούν όταν αυτός ήταν παιδί, συμμαθητές από το σχολείο ή άλλοι που γνώρισε σε κάποια πρώιμη φάση της ζωής του. Προσπαθεί ν' αφηγηθεί τις επιθυμίες τους, τα όνειρά τους, τους καημούς τους... Ωστόσο δεν ακολουθεί τα χνάρια άλλων δημιουργών, που στο παρελθόν έχουν επίσης αφηγηθεί "ελάσσονες" βίους, περιγράφοντάς μας, ως παντογνώστες αφηγητές, τις σκέψεις τους ή τα συναισθήματά τους αλλά τους αφήνει κλεισμένους στο κέλυφός τους, όπως ακριβώς υπήρξαν γι' αυτόν την εποχή εκείνη. Ο ίδιος βέβαια πασχίζει να τους γνωρίσει, έστω και αναδρομικά, σε βάθος, να φανταστεί τις σκέψεις τους ή διάφορες άγνωστες πτυχές του βίου τους αλλά ό,τι καταφέρνει να μας διηγηθεί δεν είναι, τελικά, παρά εικασίες. Άλλωστε φροντίζει, με τον υπαινικτικό του τρόπο, να μας υπενθυμίζει ότι για τον καθένα μας, ο Άλλος παραμένει ένα ερωτηματικό.

"Ας τον φανταστούμε ένα πρωινό με ομίχλη να ξεκινά από το Μουριού για τη ζωοπανήγυρη των χοίρων... Τίποτα δεν θα μας φανερώσει με ποιον τρόπο υπέφερε, κάτω από ποιες συνθήκες γελοιοποιήθηκε, το όνομα του καπηλειού όπου μέθυσε".

"Των φιλόδοξων προθέσεών μου την προέλευση ας αναζητήσουμε".

Διαβάζοντας προσεκτικά και τις οκτώ βιογραφίες διαπιστώνουμε ότι ο Γάλλος συγγραφέας, στην ουσία, γράφει την αυτοβιογραφία του! Και πιο συγκεκριμένα, ξεκινά από την νηπιακή του ηλικία, τη στιγμή που πρωταντικρίζει τον Αντρέα Ντυφουρνώ, ως τη στιγμή που γίνεται συγγραφέας αποφασίζοντας να γράψει τους "ελάσσονες" βίους, αυτών που ήταν οι γεννήτορες της δημιουργικής του φλέβας. Άλλωστε κάθε έγκυρη βιογραφία δεν ξεκινά με τις σύντομες βιογραφίες των προγόνων; Και ο Ανδρέας Ντυφουρνώ, ο Αντώνιος Πελυσέ, ο Ευγένιος κι η Κλάρα, οι αδελφοί Μπακρότ, ο γέροντας Φουκώ, ο Γεώργιος Μπαντύ, η Κλωντέτ και η μικρή νεκρή είναι, σε τελευταία ανάλυση, κλάδοι του γενεαλογικού του δέντρου. Ο Μισόν γνωρίζει καλά, πως η πορεία προς τον εαυτό μας περνάει αναγκαστικά μέσα από τους άλλους και γι' αυτό μιλώντας γι' αυτούς μας μιλά για τον εαυτό του.

"Μιλώντας όμως γι' αυτόν, μιλώ για τον εαυτό μου", λέει κάπου για τον Ντυφουρνώ.
Κι έτσι ο συγγραφέας καταφέρνει να μας πει για τον τόπο που μεγάλωσε, για την οικογένειά του, τις ιστορίες που του 'λεγε η γιαγιά του Ελίζα, τις σχολικές του αναμνήσεις, τους πρώτους έρωτες, τα όνειρά του, τις απογοητεύσεις του, τους αγαπημένους νεκρούς που επανέρχονται....

Τι είναι τελικά ο εαυτός, αν όχι η επιτομή όλων αυτών;

"Ήταν εκεί, μπροστά μου. Στεκόταν τελείως φυσιολογικά, χαιρόταν τον ήλιο. Ήταν δέκα ετών σε ηλικία επίγεια, είχε μεγαλώσει πιο αργά από μένα, αλλά οι νεκροί μπορούν να καθυστερούν, καμμιά ξέφρενη επιθυμία θανάτου δεν τους τραβάει προς τα εμπρός..."

Ο Μισόν κατέχει το μυστικό της συνταγής να μετατρέπει το κοινότοπο σε μεγαλειώδες δημιουργώντας με τους "Ελάσσονες βίους" ένα μικρό αριστούργημα. Λίγες φορές η σύγχρονη γαλλική λογοτεχνία κατόρθωσε να φτάσει τόσο ψηλά.

Η γραφή του είναι πλούσια και πυκνή. Κάθε του φράση υπαινίσσεται δεκάδες άλλες. Πολλές φορές είχα την αίσθηση ότι ακόμα και τα κενά ανάμεσα στις φράσεις του γέμιζαν... Η αφήγησή του, προσκολλημένη στο ρεαλισμό του Σταντάλ, του Μπαλζάκ και του Φλωμπέρ συχνά απογειώνεται ή μάλλον γλιστράει αφήνοντας να φανούν τα, βαθιά χαραγμένα, ίχνη της.

Η διήγησή του είναι σαγηνευτική σα Σειρήνα. Σε ταξιδεύει στη γαλλική επαρχία στα μέσα του προηγούμενου αιώνα ή και παλαιότερα και σε γεμίζει επιθυμίες, όπως μπορεί, μόνον η "ωραία" γλώσσα της λογοτεχνίας να κάνει.

"Όμως η Ωραία γλώσσα δεν φέρνει μεγαλείο, αλλά τη νοσταλγία και τον πόθο του μεγαλείου"... Έτσι χάθηκε κι ο Ανδρέας Ντυφουρνώ, που η ανάγνωση των βιβλίων, του γέννησε τον πόθο να γνωρίσει τον κόσμο ενώ ο αγράμματος γέροντας Φουκώ "θα έμενε εδώ και θα πέθαινε"...

Με ύφος απαράμιλλο ο Πιερ Μισόν συνθέτει αυτή τη "νέκυια" αναζητώντας ανάμεσα στις σκιές των ηρώων του, το δικό του πεπρωμένο.

"Εάν το κατάλληλο ύφος επιβραδύνει την πτώση τους, τότε και η δική μου θα είναι ίσως πιο αργή. Εάν το χέρι μου τους επιτρέψει να κατοικήσουν μέσα στον αιθέρα μια φευγαλέα μορφή μόνο από τη δική μου ένταση πλασμένοι. Αυτοί που ελάχιστα έζησαν και τόσο λίγο ξαναζούν, εάν νικώντας με εξασφαλίσουν μια ζωή πιο ειλικρινή και εναργή από τη δική μας. Και ίσως επανεμφανιστούν, ως εκ θαύματος".

Σημειώσεις: Διαβάζοντας το βιβλίο μου ήρθαν στο νου κάποια διηγήματα του Παπαδιαμάντη, που μας χάρισε πολλούς "ελάσσονες βίους" και ιδιαίτερα "Ο ξεπεσμένος Δερβίσης" (κι εδώ ο αφηγητής δεν γνωρίζει πολλά για τον ήρωά του),και "Ο Κακόμης". Επίσης το μικρό αριστουργηματικό διήγημα "Ο βασιλές" του σχεδόν ξεχασμένου σήμερα Αθ. Γκράβαλη. Τους πίνακες που συνοδεύουν την ανάρτηση είτε τους αναφέρει ο συγγραφέας είτε τους σκέφτηκα καθώς διάβαζα το βιβλίο και πρόκειται για το "Νύχτα σε καφενείο στην Αρλ" του Βαν Γκογκ, "Κηδεία στην Ορνάν" του Κουρμπέ και ο "Ο Απόστολος Θωμάς" του Βελάσκεθ. Ο τελευταίος πίνακας είχε επιλεγεί από τον συγγραφέα για το εξώφυλλο των εκδόσεων Folio Gallimard λέγοντας χαρακτηριστικά ότι "αυτός ο Θωμάς του Βελάσκεθ είναι για μένα η ίδια η εικόνα της φωνής που μιλάει στους "ελάσσονες βίους".Το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης κοσμεί πολύ ταιριαστά ένας πίνακας του Μόραλη. Το μότο είναι από τον πρόλογο του Σβομπ στο βιβλίο του "Φανταστικοί βίοι", το οποίο πολλοί, εσφαλμένα, έσπευσαν να χαρακτηρίσουν ως πηγή έμπνευσής του.

Μερικές παρατηρήσεις, τέλος, για την εξαιρετική έκδοση της Ινδίκτου, στην οποία και οφείλουμε τη γνωριμία με αυτόν τον σημαντικό συγγραφέα: Διαβάζοντας λίγα αποσπάσματα παράλληλα με το γαλλικό κείμενο διαπίστωσα την υψηλή ποιότητα της μετάφρασης. Υπάρχουν βέβαια λίγα ορθογραφικά σφάλματα αλλά το πιο ενοχλητικό απ΄όλα ήταν η λέξη κοινότυπο (αντί κοινότοπο) που, δυστυχώς, συναντάται πολλές φορές στο κείμενο. Επίσης απουσιάζει η αφιέρωση του βιβλίου στην Andree Gayaudon, που όπως προκύπτει έμμεσα από το κείμενο (σελ. 40) δεν είναι άλλη από τη μητέρα του. Το στοιχείο αυτό είναι σημαντικό καθώς ο Μισόν, σε μερικά σημεία του κειμένου δίνει την εντύπωση ότι όλα αυτά τα αφηγείται σε κάποιον δικό του άνθρωπο ("και μόνο εγώ γλίτωσα για να έρθω να σου το διηγηθώ"). Ο Μισόν πάντως χαρακτήρισε το έργο του ως "αφήγημα" (recit), τονίζοντας έτσι τον ενιαίο χαρακτήρα των ιστοριών και του ενός μόνο προσώπου που τις αφηγείται.(18/20)