Σάββατο 14 Νοεμβρίου 2009

Η Λέσχη

Στρατής Τσίρκας, εκδ. Κέδρος (2005), επιμ. Χ. Προκοπάκη.


"Ιερουσαλήμ, ακυβέρνητη πολιτεία,
Ιερουσαλήμ, πολιτεία της προσφυγιάς".

Γ. Σεφέρης











Οι "Ακυβέρνητες πολιτείες" βρίσκονταν για χρόνια στα τυφλά ράφια της βιβλιοθήκης μου. Θεωρώντας ότι πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα της λογοτεχνίας μας, δίσταζα ν' αρχίσω την ανάγνωσή τους. Η τελευταία όμως έκδοση του Κέδρου με τα διαφωτιστικότατα και αναμφίβολα απαραίτητα σημειώματα της Χρύσας Προκοπάκη υπήρξε καταλυτική. Επί ένα μήνα είχα μόνιμα στο πλάι μου τους τρεις τόμους... και τους τρεις!
Η ανάγνωσή τους είναι μια πορεία μύησης. Ο αναγνώστης βυθίζεται μέσα τους αργά, βασανιστικά και περνώντας από τις δοκιμασίες της Ιστορίας, των Τόπων και κυρίως του Χρόνου μυείται στα μυστήρια της ανθρώπινης ύπαρξης. Διαβάζοντας την Τριλογία είχα την αίσθηση μιας κίνησης σε ανοδική κλίμακα. Φτάνοντας τελικά στην κορφή είχα την εποπτεία μιας συγκλονιστικής παράστασης, όπου τα ιστορικά συμβάντα και τα ατομικά πεπρωμένα, ο έρωτας και η ιδιοτέλεια, το παρόν και το παρελθόν... τα πάντα δένονταν σε μια ενότητα σπάνιας συνοχής.


"Το βιβλίο το έγραψα γιατί εμένα με καίει -ακόμα και τώρα που έχει εκδοθεί η τριλογία- η υπόθεση του Απρίλη του '44. Τον έχω ζήσει τον Απρίλη πάρα πολύ έντονα και η αδικία που έχει γίνει στους ανθρώπους που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν -ίσαμε σήμερα να μην έχει αναγνωριστεί επίσημα η συμβολή του κινήματος του Απριλίου για την εθνική ενότητα- αυτό με έκανε να γράψω, για να δικαιωθεί ο Απρίλης".






Πρόκειται για το αντιφασιστικό κίνημα στο στρατό και στο στόλο, που είχε στόχο το σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας στην Αίγυπτο, όπου είχαν καταφύγει οι μάχιμες μονάδες του ελληνικού στρατού. Οι Άγγλοι σε συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση φρόντισαν για την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης δίνοντας μια πρώτη γεύση γι' αυτά που θα ακολουθούσαν αργότερα επί ελληνικού εδάφους.
Τα γεγονότα του μυθιστορήματος λαμβάνουν χώρα στη Μέση Ανατολή και καλύπτουν χρονικό διάστημα 23 μηνών. Από τον Ιούνιο του 1942 έως το Μάιο του 1944. Ενώ ο επίλογος επεκτείνει την Τριλογία έως τον Ιούνιο του 1954 και μας πληροφορεί για τις τύχες των πρωταγωνιστών μετά τον Εμφύλιο.


___________________

"Η Λέσχη" εκτυλίσσεται στην Ιερουσαλήμ, όπου προ της επέλασης του Ρόμμελ προς την Αλεξάνδρεια έχει καταφύγει κάθε καρυδιάς καρύδι:

"Ιδού η Άγια Πόλη, ο αφαλός της γης, με τους κατοίκους της -μια επιτομή της ανθρωπότητας και των παθών της, χωρισμένη σε έθνη, χωρισμένη σε φυλές, χωρισμένη σε τάξεις και σε κάστες, χωρισμένη σε συνοικίες, σε φύλα, σε γένη, σε ηλικίες. Ένα φριχτά κομματιασμένο μπακλαβαδωτό".



Η "ακυβέρνητη πολιτεία" της Ιερουσαλήμ των προσφύγων, των κατασκόπων, των τυχοδιωκτών και των πατριωτών μπορεί να μην είναι το κέντρο του πολέμου αλλά οι απόηχοί του επηρεάζουν τις συμπεριφορές, διαμορφώνουν τις συνειδήσεις κι οδηγούν ανθρώπους στα άκρα... Ο Μάνος Σιμωνίδης, η Έμμη Μπρόμπρετσμπεργκ, η φράου Άννα Φέλντμαν και οι υπόλοιποι πρωταγωνιστές βρίσκονται μέσα στον μικρόκοσμο της πανσιόν Κόλλερ και προσπαθούν να συμφιλιώσουν το παρόν με το παρελθόν τους ενώ ο έρωτας και τα πάθη, καταπιεσμένα ως τότε, τους κινούν σα μαριονέτες έως ότου τους μπλέξουν σε ένα αξεδιάλυτο κουβάρι σχέσεων.

"Κι ο κόσμος, ώρες ώρες, είναι σαν ένα πανέρι γιομάτο ζωντανά καβούρια. Δαγκώνουμε τον πλησίον μας, μας δαγκώνει κι αυτός και , πάνω στο μαλλιοκουβάριασμα, δαγκώνουμε τον εαυτό μας".
Έξοχη ατμόσφαιρα, θαυμάσιοι δευτερεύοντες χαρακτήρες, εξαιρετική η επιλογή της πολυφωνικής αφήγησης (αν κι ο εσωτερικός μονόλογος της φράου Άννα δεν ταιριάζει στη γραφή του Τσίρκα)... αλλά δυστυχώς κι ένα σωρό προβλήματα. Είπαμε, η κλίμακα είναι ανοδική κι ακόμα είμαστε στη βάση της... Όλα δείχνουν πολύ εγκεφαλικά, πολύ σχηματικά. Οι κύριοι χαρακτήρες σα να σχεδιάστηκαν in vitro. Το κακό Ανθρωπάκι με όλα τα αρνητικά πάνω του, ο ουμανιστής και αξιέραστος Μάνος, η πανέμορφη και νυμφομανής Έμμη... Οι καλοί και ωραίοι, οι κακοί και άσχημοι και στο τέλος, το εύρημα της λέσχης εντελώς ψεύτικο.








Σημειώσεις: Η νέα έκδοση πιστεύω είναι απαραίτητη σε όποιον θέλει να διαβάσει με πληρότητα το μυθιστόρημα του Τσίρκα. Η εργασία της Χρύσας Προκοπάκη είναι εξαιρετική. Το εκτενές ιστορικό σημείωμα, οι σχολαστικές σημειώσεις και το γλωσσάρι ήταν πολύτιμα. Ως συμπληρωματικά αναγνώσματα θα πρότεινα επίσης το βιβλίο της, "Οι Ακυβέρνητες πολιτείες του Στρατή Τσίρκα και η Κριτική 1960-1966", του Ντανιέλ Μπλο "Χρονικές δομές στις Ακυβέρνητες πολιτείες" και τα "Ημερολόγια της Τριλογίας" του ίδιου του Τσίρκα. (14/20)

8 σχόλια:

Eva Stamou είπε...

Πολύ θετικό το γεγονός της επανέκδοσης της τριλογίας του Τσίρκα. Κρίμα μόνο που δεν περιλαμβάνει τις γκραβούρες του Μαγκανάρη που κοσμούσαν την πρώτη έκδοση. Καλό σαββατοκύριακο Αλέξη και Χρυσάνθη.

Johnny Panic είπε...

Ναυτίλε,δεν ξέρεις πόσο χάρηκα με την καταληκτική παράγραφο της καταπληκτικής ανάρτησής σου γι'αυτό το πληκτικό μυθιστόρημα! Επιτέλους! Είχα βαρεθεί ν'ακούω πως η Λέσχη είναι ένα αριστούργημα! Το διάβαζα και σκεφτόμουν:"Τι το τόσο σπουδαίο έχει,που μόνο εγώ δεν το καταλαβαίνω,ρε γαμώτο;"

Κατερίνα Μαλακατέ είπε...

Εγώ πάλι έχοντας διαβάσει τις Ακυβέρνητες Πολιτείες σε χρόνια πιο αθώα, έχω μόνο γλυκειά γεύση στο στομα. Σε μια εποχή που η αναγνωστική μου κρίση ήταν ακόμα στα σπάργανα, είχα ενθουσιαστεί. Κι ίσως αυτό είναι το ζητούμενο, ο ακατέργαστος, αυθόρμητος ενθουσιασμός.

ναυτίλος είπε...

Αγαπητή Εύα... κρίμα που δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα. Καλή βδομάδα νάχεις!

ναυτίλος είπε...

Ετερώνυμε, κι εγώ απογοητεύτηκα διαβάζοντας τη Λέσχη. Σκέψου ότι έφτασα στη μέση και την ξανάπιασα από την αρχή. Πιστεύω ότι ο Τσίρκας πειραματίστηκε ή μάλλον ψαχνόταν ακόμη στη νέα φόρμα, τη μυθιστορηματική, επηρεασμένος από διάφορους συγγραφείς όπως ο Φώκνερ. Ευτυχώς στα δύο επόμενα καταστάλαξε και μπόρεσε να δώσει σπουδαία βιβλία.

ναυτίλος είπε...

Κατερίνα, συνήθως, τα φημισμένα έργα τα διαβάζω όψιμα. Κι αν κάποιο το διάβασα νέος συχνά επιχειρώ να το ξαναδιαβάσω, γιατί κάθε φορά που διαβάζω ένα βιβλίο μου φαίνεται διαφορετικό.

ΥΓ. Η "κάπως" δυσμενής κρίση μου αφορά μόνο στη Λέσχη κι όχι στα άλλα δύο.

Pellegrina είπε...

Γεια. Την εχω την έκδοση αυτή (και το εχω διαβασει, ψιλοδιαγωνίως). Τα σχόλια, τα ιστορικά δηλαδή (γιατί τα "φιλολογικά" δεν καταλαβαίνω τι προσφέρουν για το κοινό, τι μας νοιάζει τι διορθώθηκε από το δακτυλόγραφο κλπ)είναι πράγματι πολύ κατατοπιστικά και προσφέρουν γνώσεις για ένα σημαντικότατο κεφάλαιο της πρόσφατης ιστορίας, που η μελέτη του κάπως παραμερίστηκε με ό,τι επακολούθησε (εμφύλιος). Ο Τσίρκας μου αρέσει για τις περιγραφές των πόλεων (μικρό όμως μέρος των κειμένων του), μου αρέσει όταν ξεκολλάει από το προσωπικό μουρμουρητό και εκφράζει γενικότερες κρίσεις (στα πλάισια του μουρμουρητού, αλλά πάντως κρίσεις με κάποιο ουσιαστικό νόημα, από αυτές που ο μοντερνισμός απαξίωνε ως "διδακτικές", αλλά εγώ η παλιομοδίτισσα θεωρώ σημαντικές) κι επίσης μου αρέσουν οι αναφορές του σε έργα της λογοτεχνίας, που δείχνουν υψηλή μόρφωση και αναδεύουν για λίγο έναν άλλο ορίζοντα. Κατά τα άλλα -το σχόλιο ισχύει και για τη Χαμένη Άνοιξη, στο ίδιο στυλ γραμμένη- πολύ βαρετός, κ α ι γλωσσικά (αυτοί οι μονόλογοι, οι μικρές προτάσεις στην αφήγηση)κ α ι σαν στόρι, γιατί αν αφαιρέσεις -συγνώμη- τα ..πηδήματα, τι μένει; πέστε μου, αν αφαιρέσεις από τη Λέσχη (Λέσχη για ...σεξ!) τα σεξουαλικά, τι μένει από την υπόθεση, που να είναι υπόθεση μυθιστορήματος;
Και μπορεί να υποβόσκει η άποψη ότι στον πόλεμο ξεσπάνε τα πάθη μπροστά στον κίνδυνο και το θάνατο, αλλά η επίπεδη, κουραστική γραφή (και γεμάτη αχρηστα υπονοούμενα, σαν να απευθυνεται σε συνωμότες) δεν μου ξυπνάει καμια΄σχετική συγκίνηση και προβληματισμό. Αφήστε που αδυνατώ η φτωχή να καταλάβω πώς γίνετάι απλώς να φυσάει πχ το αεράκι κι εσυ η λάγνα να ..καυλώνεις! Θέλει μάλλον ειδικά προσόντα να διαβάσεις τον Τσίρκα!

ναυτίλος είπε...

Πελλεγκρίνα θα συμφωνήσω εν μέρει όσον αφορά στη Λέσχη, όπου πιστεύω ότι ο Τσίρκας πασχίζει να εξοικειωθεί με τη μυθιστορηματική φόρμα. Αυτό φαίνεται και στα ημερολόγιά του. Τα επόμενα (δε μιλάω για την Χαμένη Ανοιξη γιατί δεν την έχω διαβάσει) είναι αρκετά διαφορετικά.