"Βιέννη, η πόλη της μουσικής! Μόνο ό,τι έχει καταξιωθεί μέχρι τώρα θα καταξιωθεί και μελλοντικά σε αυτή την πόλη. Τα κουμπιά πετάγονται από την παχιά κοιλιά της κουλτούρας, που, όπως κάθε πτώμα που παραμένει στο νερό χωρίς να ανασυρθεί, φουσκώνει χρόνο με το χρόνο ακόμα περισσότερο... Βιέννη, απλώς ανοίγεις τα παράθυρα και ίσως τις πόρτες, κι αμέσως εισβάλλει η αρμονία και απλώνεται σαν δηλητηριώδες αέριο μέχρι τις τελευταίες γωνίες και σημεία... Βιέννη, όπου αργοπορημένοι οικογενειάρχες χώνονται κλεφτά στην πόρτα του σπιτιού για να πέσουν σαν φριχτές σφυριές πάνω στις οικογένειές τους... Οι γυναίκες εξαφανίστηκαν ως δια μαγείας στις τρύπες, που εδώ τις λένε διαμερίσματα... Οι προσόψεις γίνονται επίπεδα σκηνικά, πίσω από τα οποία δεν υπάρχει τίποτα να υποθέσεις, όλα είναι όμοια και συντροφεύουν τα όμοιά τους. Μόνο οι ήχοι από τις τηλεοράσεις είναι αληθινοί, είναι εκείνο που συμβαίνει στην πραγματικότητα. Τριγύρω ζουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια στιγμή τα ίδια..."
Η Γέλινεκ μας παρουσιάζει στην εξαιρετική "Πιανίστρια" μια Βιέννη εντελώς διαφορετική από αυτή που φανταζόμαστε, επηρεασμένοι ίσως απ' τους τουριστικούς οδηγούς. Η αυστριακή πρωτεύουσα είναι η μία από τις τέσσερεις φωνές, που αποτελούν το κουαρτέτο του μυθιστορήματος της. Η Έρικα, η αξιοσέβαστη σαραντάρα καθηγήτρια πιάνου, η καταπιεστική μητέρα της και ο πολυτάλαντος νεαρός μαθητής της, Κλέμμερ, είναι οι υπόλοιπες τρεις.
"Ο χρόνος περνάει κι εμείς περνάμε μαζί του. Κάτω από ένα γυάλινο καπάκι τυριών είναι κλεισμένες μαζί, η Έρικα με το λεπτό προστατευτικό κουκούλι της και η μαμά της. Το καπάκι σηκώνεται μόνο αν κάποιος από έξω πιάσει το γυάλινο χερούλι και το τραβήξει. Η Έρικα είναι ένα έντομο κλεισμένο μέσα σε κεχριμπάρι. Άχρονο, χωρίς ηλικία. Η Έρικα δεν έχει ιστορία και δεν δημιουργεί ιστορίες. Αυτό το έντομο έχει χάσει από καιρό την ικανότητα να σκαρφαλώνει και να σέρνεται. Η Έρικα είναι ψημένη μέσα στο ταψί του απείρου".
Η Γέλινεκ χρησιμοποιώντας μια περίτεχνη τριτοπρόσωπη αφήγηση μας ξετυλίγει την προσωπικότητα της Έρικας. Καταπιεσμένη ήδη από την παιδική της ηλικία καθώς προοριζόταν να κατακτήσει το μουσικό στερέωμα, έχει πια διαμορφώσει έναν πολύπλοκο χαρακτήρα. Ζώντας σχεδόν φυλακισμένη δέχεται παθητικά όλη την μητρική καταπίεση. Φέρεται σαδιστικά απέναντι στους μαθητές της αλλά κι απέναντι στο σώμα της. Όποτε κατορθώνει να ξεφύγει από την επιτήρηση της μητέρας της, τριγυρνά ως ηδονοβλεψίας σε κακόφημες περιοχές της Βιέννης, όπου απολαμβάνει λείψανα ερωτικών περιπτύξεων. Μια γυναίκα ευνουχισμένη κι ανίκανη να βρει την ευτυχία. Ακόμα κι όταν ο μαθητής της, Κλέμμερ, της δίνει ενδεχομένως αυτή τη δυνατότητα, η κυρία καθηγήτρια του υποβάλει έναν "κατάλογο μορφών πόνου"...
Η Γέλινεκ χρησιμοποιώντας μια περίτεχνη τριτοπρόσωπη αφήγηση μας ξετυλίγει την προσωπικότητα της Έρικας. Καταπιεσμένη ήδη από την παιδική της ηλικία καθώς προοριζόταν να κατακτήσει το μουσικό στερέωμα, έχει πια διαμορφώσει έναν πολύπλοκο χαρακτήρα. Ζώντας σχεδόν φυλακισμένη δέχεται παθητικά όλη την μητρική καταπίεση. Φέρεται σαδιστικά απέναντι στους μαθητές της αλλά κι απέναντι στο σώμα της. Όποτε κατορθώνει να ξεφύγει από την επιτήρηση της μητέρας της, τριγυρνά ως ηδονοβλεψίας σε κακόφημες περιοχές της Βιέννης, όπου απολαμβάνει λείψανα ερωτικών περιπτύξεων. Μια γυναίκα ευνουχισμένη κι ανίκανη να βρει την ευτυχία. Ακόμα κι όταν ο μαθητής της, Κλέμμερ, της δίνει ενδεχομένως αυτή τη δυνατότητα, η κυρία καθηγήτρια του υποβάλει έναν "κατάλογο μορφών πόνου"...
Διαβάζοντας αυτό τό σπαρακτικό μυθιστόρημα προσπαθούσα να καταλάβω τις αιτίες αυτής της απίστευτα παράδοξης συμπεριφοράς. Η αυταρχική μητέρα, ο απών και ψυχασθενής πατέρας κι ο στείρος κοινωνικός περίγυρος της Βιέννης δείχνουν να οδηγούν αναπόφευκτα την Έρικα στην αυτοκαταστροφή.
Το κείμενο είναι πυκνό, δύσκολο και συχνά γίνεται εξίσου εσωστρεφές με την πρωταγωνίστριά του. Η βία είναι παρούσα ακόμα και στις πιο ανυποψίαστες στιγμές ενώ πολλές φορές είχα την αίσθηση ότι η συγγραφέας είχε σκαλίσει τις φράσεις της με μαχαίρι!
"Η πιανίστρια είναι ένα πολύ αυτοβιογραφικό κείμενο που αφενός επιτρέπει σ' αυτόν που το διαβάζει να λειτουργεί εν είδει ηδονοβλεψία, αφετέρου του δίνει τη δυνατότητα να διεισδύσει στη γυνακεία οδύνη που δεν είναι δική του αλλά εξαιρετικά φοβερή".
Η Γέλινεκ με το ειρωνικό και δηκτικό της χιούμορ συνθέτει ένα σχεδόν μουσικό κείμενο. Ένα κουαρτέτο για τέσσερα όργανα. Ο ρόλος του καθενός είναι διακριτός καθώς εναλάσσονται κατά τη διάρκεια της αφήγησης και στο τέλος όλα μαζί οδηγούν το έργο σε ένα μοναδικό κρεσέντο βίας και σπαραγμού.
Σημειώσεις: Στην πρώτη φωτογραφία η Βιέννη. Οι δύο επόμενες από την ομώνυμη ταινία του Χάνεκε, στην οποία πρωταγωνιστούσε η Ιζαμπέλ Υπέρ (η απόλυτη ενσάρκωση της Έρικας). Ωστόσο, νομίζω ότι ο Χάνεκε, που συνήθως στις ταινίες του συνηθίζει να μας αποκαλύπτει τον ελλοχεύοντα φασισμό (είτε αυτός φρίσκεται στους έφηβους του χωριού της "Λευκής κορδέλας" είτε στον προοδευτικό διανοούμενο του "Κρυμμένου") δεν διάβασε σωστά την ταινία. Ο Κλέμμερ, που στην ταινία είναι απλώς "ένα ερωτιάρικο παιδαρέλι που μολύνεται από το ηθικό απόστημα, Έρικα" στο βιβλίο παρουσιάζεται, πολύ έντεχνα, ως το "αυγό του φιδιού" της σύγχρονης Αυστρίας. Ενώ η Έρικα, παρόλο που προκαλεί απέχθεια με τη νοσηρότητα της και παρόλο που λειτουργεί κι αυτή ως θύτης για τους μαθητές της, δεν παύει να είναι το θύμα.
Στην τελευταία φωτογραφία, η συγγραφέας στο εκκλησιαστικό όργανο. Η Γέλινεκ που σε νεαρή ηλικία διδάχτηκε πιάνο, όργανο, κιθάρα, βιολί, βιόλα και φλογέρα, τελικά έγινε διπλωματούχος του Ωδείου Βιέννης στο εκκλησιαστικό όργανο. Το απόσπασμα με τους μπλε χαρακτήρες είναι από συνέντευξή της.(17/20)
27 σχόλια:
Ναυτίλε, πολύ ωραία ανάρτηση! Πράγματι πρόκειται για ένα μουσικό κουαρτέτο, ενορχηστρωμένο από την πανοπτική αφήγηση της Γέλινεκ. Μια αφήγηση που δοκιμάζει τα όρια του αφηγείσθαι, καθώς άλλοτε διαστέλλεται σε μακροπερίοδο αναλυτικό λόγο κι άλλοτε συμπυκνώνεται κρυπτογραφικά σε περίπλοκα λεκτικά σχήματα και μεταφορές.Εδώ η γραφίδα δε γλιστράει ανάλαφρα κι αθόρυβα όπως ένα παγοπέδιλο,αλλά δύσκολα και με πόνο,σαν ένα τραχύ ξύσιμο σε επιφάνεια δέρματος.
Ο ιδιότυπος ρυθμός του κειμένου προωθείται και μέσω συνεχών επαναλήψεων των υποκειμένων. Π.χ. το όνομα "Έρικα" μπορεί να απαντά-πέρα από κάθε συντακτική λογική-πάνω από δέκα φορές σε μια παράγραφο! Συχνά μάλιστα σε αντιπαραβολή με το όνομα "Κλέμμερ" ή με το μη όνομα "μητέρα"(ποτέ δε μαθαίνουμε το όνομα της τρομερής μητέρας: η ατομικότητα αντικαθίσταται από την ιδιότητα ή καλύτερα απ’ το αξίωμα),αποδίδοντας και ηχητικά(αλλά και οπτικά ακόμα) μια διαρκή σύγκρουση ανάμεσα σε αντιτιθέμενα «Εγώ». Ακόμη: Πουθενά διάλογος! Η αφηγηματική φωνή επεμβαίνει στην σε κάθε συν-ομιλία,αποσπώντας τα λόγια των προσώπων και μεταφέροντάς τα μέσω ελεύθερου πλαγίου λόγου,ενίοτε και υποκαθιστώντας την προσωπική,τετριμμένη τους γλώσσα με το δικό της γλωσσικό ιδίωμα(μάλιστα στο περίφημο γράμμα υπάρχουν κάποια σημεία όπου δεν καταλαβαίνεις-ή τουλάχιστον εγώ δεν κατάλαβα-ποιος μιλάει).Ο ευθύς λόγος,ακόμα κι όταν υπάρχει, υφίσταται ξέχωρα,μονάχος,δίχως άμεση απόκριση.Θεωρώ πως ο Λόγος στην «Πιανίστρια» νοείται είτε ως άσκοπος μονόλογος είτε ως λόγος εξουσιαστικός,λόγος προσάρτησης, κατοχής,ταπείνωσης,αφανισμού του Άλλου, αλλά ποτέ σαν γέφυρα επικοινωνίας μ’ αυτόν. Εξουσιαστικός άλλωστε είναι και ο λόγος του αφηγηματικού υποκειμένου που σαν βιτριόλι πέφτει πάνω στους ήρωες και στις κοινωνικές δομές της Βιέννης,προκαλώντας βρασμό και τσιτσιρίσματα! Ένας λόγος όμως που κάποτε-σε κρίσιμες κυρίως στιγμές- σκίζει τις ραφές του και ξεχαρβαλώνεται. ("Ο Κλέμμερ γελάει.Η μητέρα γρατζουνάει.Η τηλεόραση τσιρίζει. Η πόρτα είναι κλειστή.Η Έρικα είναι σιωπηλή.Η μητέρα γελάει.Ο Κλέμμερ γρατζουνάει.Η πόρτα φωνάζει.Η τηλεόραση είναι κλειστή.Η Έρικα είναι.")
Ασπάζομαι το ερώτημά σου,Ναυτίλε. Ποιες είναι οι αιτίες για τη διαστροφή της Έρικας; Το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος δομείται με εναλλαγή του "τότε" και του "τώρα".Στην κατατετμημένη αναδρομική αφήγηση λοιπόν παρακολουθούμε την παιδική και εφηβική ηλικία της Έρικας (;)Το όνομα δε δηλώνεται παρά μέσω της αντωνυμίας ΑΥΤΗ(με κεφαλαία),η λειτουργία της οποίας με προβλημάτισε. Σημάδι του πρώιμου-καλλιεργημένου κοινωνικά και οικογενειακά-ατομικισμού της Έρικας( το άτομο στο μυθιστόρημα βρίσκεται μόνο ενάντια στη μάζα,μια μάζα που εικονίζεται με τα πιο ζοφερά χρώματα) ή υπαινιγμός ότι το πλαίσιο μένει ίδιο και αλλάζουν μόνο τα ονόματα; Να τολμήσουμε να φανταστούμε ότι το βιεννέζικο εκκολαπτήριο βγάζει κι άλλες... Έρικες; Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση λοιπόν αρκεί για να δαμάσει αιτιοκρατικά τον ψυχισμό αυτής της γυναίκας; Αυτής που αποξενωμένη από τη σωματικότητά της πραγμοποιεί το ίδιο της το κορμί εκτελώντας πάνω του αιματηρές τομές. Αυτής από μια σκοτεινή παρόρμηση δε διστάζει να προκαλέσει τον βάναυσο τραυματσιμό μιας μαθήτριάς της, να θηρεύσει την ΕΙΚΟΝΑ της ηδονής στα πιο επικίνδυνα μέρη,να ζητάει από τον εραστή να της ασκήσει απερίγραπτες μορφές βίας(που ωστόσο, όταν τελικά εκτελούνται, την απογοητεύουν),να ορμήσει στο σώμα της μητέρας της,με πόθο,μίσος και ανείπωτη απόγνωση! Ποια είναι αυτή η άπιαστη Έρικα με τα τόσα προσωνύμια; («Το αστέρι Έρικα…το καραβάνι Έρικα…το θωρηκτό Έρικα…το έντομο Έρικα,…πεταλούδα…δελφίνι…άλογο…πουλί…ψοφίμι»). Πώς αυτή η ίδια ψυχή πάλλεται στις πιο λεπταίσθητες διαβαθμίσεις της κλασικής μουσικής;
Ω, η Μουσική! «Έγραψα την πιανίστρια για να απομυθοποιήσω τη μουσική». Το λαμπρό (επ)οικοδόμημα της Τέχνης ως ένα κολαστήριο! Η μουσική ασθμαίνει εγκλωβισμένη σε ένα άτεγκτο σύστημα εξουσίας .Εξουσία πάνω στη μουσική και ΔΙΑ της μουσικής. Η Τέχνη ως μέσο κοινωνικής ανέλιξης,η Τέχνη ως καταφύγιο,ως αμφίβολη αυτοπραγμάτωση αλλά και ως εθελούσια(;) φυλακή.
«Τα δάχτυλα του αριστερού χεριού πιέζουν τις ατσάλινες χορδές που πονούν πάνω στο μπράτσο του βιολιού. Το βασανιζόμενο πνεύμα του Μότσαρτ βγαίνει με τη βία από το σώμα του οργάνου στενάζοντας και σαν να πνίγεται. Το πνεύμα του Μότσαρτ κραυγάζει μέσα από μια κόλαση, γιατί η οργανοπαίκτρια δεν νιώθει τίποτε, αλλά πρέπει να παράγει συνεχώς ήχους. Τσιρίζοντας και γογγύζοντας ξεφεύγουν οι ήχοι από το όργανο. Δεν χρειάζεται να φοβάται την κριτική, το κυριότερο είναι ότι κάτι ακούγεται, γιατί αυτό είναι σημάδι ότι το παιδί έχει ανέβει από τη μουσική κλίμακα σε ανώτερες σφαίρες και το σώμα έχει μείνει πίσω σαν νεκρό περίβλημα.»
Γεια.
Πιστεύω πως το σύστημα ενισχύει τέτοιες γραφές γιατί επιτείνουν τη σύγχυση του σύγχρονου μέσου ανθρώπου και δεν το θίγουν το ίδιο, παρά το φαινομενικόν του αντιθέτου. Η Έρικα δεν είχε παρά να ανοίξει την πόρτα και να αφησει πίσω τη "μητέρα"
Γενικότερη απορία που είχα πάντα: γιατι η "καλή" μουσική (που μου αρέσει πολύ)συνδέεται με τοση αυστηρότητα, χώρους-νεκροταφεία, παιδιά-ρομπότ και άρρωστημένο συντηρητισμό; Κάποτε είχα παέι σε ένα κοντσέρτο μαθήτριάς μου σε ωδείο και κόντεψα να τρελαθώ στο περιβάλλον Ήμουν τριαντατόσο και απορούσα πώς άντεχαν τα δεκαοχτάχρονα παιδιά εκεί μέσα!
Χαίρε,Pellegrina!
Κάπως συνωμοσιολογικό μου ακούγεται αυτό που λες.Πως ακριβώς έγινε δηλαδή,μαζεύτηκαν τα "κεφάλια" γύρω από το οβάλ τραπέζι ενός σκοτεινού γραφείου και συναποφάσισαν να προωθήσουν τη Γέλινεκ προς ενίσχυση του συστήματος;
Αν η Γέλινεκ δεν έθιγε ουσιαστικά το Σύστημα,δεν θα είχε υποστεί,φαντάζομαι,τέτοια λυσσώδη επίθεση.Τόσο το κυβερνόν κόμμα όσο και ο μικροαστός αυστριακός πολίτης θα ήθελαν πολύ να τη δούνε κρεμασμένη και θαρρώ πως αυτό κάτι λέει για την καταλυτική καυστικότητα της γραφής της....
Δεν είχε παρά να ανοίξει την πόρτα και ν'αφήσει πίσω τη μητέρα; Αχ,μακάρι να ήταν τόσο απλό. Ακούγεται εύκολο βέβαια,αφού το σπίτι είναι η κόλαση,γιατί δεν το αφήνεις; Η απάντηση σ'αυτό είναι ολόκληρο το βιβλίο,που μεταξύ άλλων εξετάζει ακριβώς αυτό το "φαινόμενο της καθήλωσης",το οποίο αναφέρει και ο Ναυτίλος την ανάρτηση.
Όσο για το τελευταίο ερώτημά σου,δεν είμαι ο αρμόδιος ν'απαντήσω,καθώς,αν και αγαπώ την κλασική μουσική,δεν την έχω διδαχτεί,δεν έχω επομένως δεθεί σαν γαλοπούλα με τις κλωστές του πενταγράμμου,ώστε να γνωρίζω από πρώτο χέρι τους καταστροφικούς μηχανισμούς για τους οποίους κάνει λόγο η συγγραφέας(Ο αείμνηστος Χατζιδάκις πάντως θα συμφωνούσε ένθερμα μαζί της,κρίμα που πέθανε πολύ πριν βγει το βιβλίο στα ελληνικά...).Πάντως είναι μάλλον σίγουρο ότι ένα πολύ παράξενο νόσημα συχνά αναπτύσσεται σ'αυτούς τους χώρους της Δομής,της Τελειομανίας,της Αρμονίας,της Τάξης("όπου ακούς τάξη,ανθρώπινο κρέας μυρίζει",που 'λεγε κι ο Ελύτης).
Και μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα...
Κάθε τρία χρόνια ο μαθητής του πιάνου πρέπει να ανεβεί στην επόμενη βαθμίδα,γι'αυτό το σκοπό περνάει μια εξέταση προβιβασμού.Την περισσότερη δουλειά σε αυτή την εξέταση την έχει η Έρικα,που πρέπει να ζωντανέψει τη νωθρή μηχανή του μαθητή με ισχυρή δόση γκαζιού για να πιάσει υψηλότερο αριθμό στροφών.......................................για πολλούς από τους μαθητές της η μουσική είναι το σκαλοπάτι από τα βάθη της εργατικής τάξης στα ύψη της καλλιτεχνικής καθαρότητας.Θα γίνουν κι αυτοί αργότερα καθηγητές και καθηγήτριες πιάνου.Φοβούνται ότι κατά τις εξετάσεις τα δάχτυλά τους,ντοπαρισμένα από το άγχος και μουσκεμένα από τον ιδρώτα,σπρωγμένα από τον γρήγορο σφυγμό,θα γλιστρήσουν σε λάθος πλήκτρα.
Αυτοί οι άνθρωποι αγαπούν τη μουσική και θέλουν να οδηγήσουν κι άλλους σε αυτή.Με υπομονή και αγάπη,αν χρειαστεί και με τη βία.Θέλουν να κάνουν τη μουσική προσιτή ακόμα και στα μικρά παιδιά,γιατί δεν προκαλεί ευχαρίστηση να βόσκεις μόνος σου σε αυτά τα λιβάδια.Σαν αλκοολικοί ή τοξικομανείς,αισθάνονται την ανάγκη να μοιραστούν αυτό που αγαπούν με όσο το δυνατόν περισσότερους.
Η Έρικα Κ. επιδιορθώνει τον Μπαχ,όλο και κάτι μπαλώνει.Ο μαθητής κοιτάζει με απλανές βλέμμα τα κουβαριασμένα του χέρια.Η καθηγήτρια τον διαπερνά με το βλέμμα,όμως πέρα από αυτόν βλέπει μόνο έναν τοίχο,όπου κρέμεται η νεκρική μάσκα του Σούμαν.Μια φευγαλέα στιγμή αισθάνεται την ανάγκη να πιάσει το κεφάλι του μαθητή από τα μαλλιά και να το πετάξει μέσα στα σπλάχνα του πιάνου,μέχρι να πεταχτούν τα ματωμένα εντόσθια των χορδών τσιρίζοντας κάτω από το καπάκι.Το Μπόζενντόρφερ δεν θα μπορεί να βγάλει πια καμιά νότα.
χαιρε και σε ευχαριστώ για τον Ρολάν Μπαρτ (το κείμενό του μου γέννησε αυθόρμητα την ερώτηση: τι θα εγραφε για τις "αναγνώσεις των αρχαίων τραγωδιών πχ από τον Ροντήρη; Το "γράμμα" δηλαδή; Σημειολόγος είναι, δίκιο εχει από την πλευρά του. Το "γράμμα" εχει τις δικές του συνέπειες και υπαινιγμούς. Τεσπά..
Όχι συνωμοσιολογικά, αυθόρμητα νομίζω το κάνει το σύστημα. Νιώθει ότι στην ουσία δεν είναι απειλή όλα αυτά. Κι ο μικροαστός που σοκάρεται και αντιδρά, στην ουσία νομίζω αποπροσανατολίζεται. Πάρα πολλά βιβλία στρέφονται "εναντίον του κατεστημένου" με τροπο που τελικά δεν κα΄νει τίποτα στο κατεστημένο, απλώς επιβεβαιώνει τη δύναμή (;) του. Το κατεστημένο το "ξέρει". "Αυτόματα", από πείρα, όχι επίτηδες. Ετσι τουλάχιστον εγώ νιώθω, ίσως επειδή τέτοια βιβλία δεν με "σοκάρουν" (Επισης το κατεστημένο εχει όπως όλοι ξερουμε τον καταπληκτικότερο τροπο αφομοίωσης των πάντων, την αγορά).
Απλό; Όχι, αλλά ποιος μας είπε ότι ήρθαμε στη ζωή για τα "απλά";
Εχω την υποψία ότι στη σύγχρονη εποχή οι καταπιεσμένοι (που δεν είναι μόνο γυναίκες βεβαια) δεν φεύγουν από την οικογένεια όχι τόσο από φόβο ή καθήλωση, όσο από ..συμφέρον! ναι μεν θέλουμε να γλιτώσουμε παό τη μαμά, αλλά και το διαμέρισμα (κτήμα, επιχείρηση, περιουσία) δεν μας κακοπέφτει! Πού να τρέχουμε τώρα out there in the jungle με τόση ανεργία!
οκ, αυτά, ας μην επανέλθουμε! καθείς τις ψευδαισθησεις του! τα πράγματ πιθανόν είναι πιο πολύπλοκα (ή πιο ασήμαντα)!
Σε πολλά απ'όσα λες έχεις δίκιο,ιδιαίτερα για την αφομοιωτική δύναμη της αγοράς.
Χώρια το Νόμπελ,άλλο ένα σχιζοφρενικό οξύμωρο: Η Γέλινεκ,που επέλεξε-με προσωπικό κόστος,επιμένω!-να σταθεί ΕΝΑΝΤΙΑ στην αυστριακή κοινωνία,εν μία νυκτί μετατράπηκε σ'ένα "λουλούδι στην μπουτονιέρα της Αυστρίας"...Όπως ομολογεί και η ίδια στη συνέντευξή της(youtube),αυτό είναι κάτι που δεν μπορείς να ελέγξεις....
Ετερώνυμε, σ' ευχαριστώ που μπήκες στον κόπο να γράψεις όλα αυτά τα σχόλια! Πολλά απ' αυτά μου είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά όσον αφορά στο βιβλίο.
Όντως η μουσική αίσθηση μου ήταν πολύ έντονη. Και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με τις συχνές επαναλήψεις λέξεων και φράσεων, που επιτείνουν τη μουσικότητα του κειμένου, ούτε με την αντιστικτική χρήση των αναδρομών στο παρελθόν αλλά πολύ περισσότερο με την επαναφορά θεμάτων, με τον εμπλουτισμό τους με παραλλαγές, με τις εναλλαγές της εστίασης (θάλεγε κανείς ότι κάθε όργανο έμπαινε σε πρώτο πλάνο κι έκανε το σόλο του),και οι εκπληκτικές σκηνές που και οι τρεις βρίσκονται στο διαμέρισμα και η μάνα με τις ενέργειές της έξω απ' το χώρο του ζευγαριού, λειτουργεί αντιστικτικά προς αυτούς.
Όσο για το "Αυτή" εγώ το είδα με τον τρόπο που αναφέρεις στο σχόλιό σου: ότι το πλαίσιο μένει ίδιο και αλλάζουν μόνο τα ονόματα δηλ. σαν και την Έρικα μικρή χιλιάδες άλλες.
Πελεγκρίνα, στ' αλήθεια πιστεύεις ότι υπάρχουν βιβλία που μπορούν να πλήξουν ουσιαστικά το κατεστημένο;
Αμφιβάλλω αν υπήρξε έστω κι ένα, τουλάχιστον στο 20ό αιώνα.
"Κανένας στίχος σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες
Κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα"
Καλησπέρα Ναυτίλε!Πολύ καλή η ανάρτηση σου για την Γέλινεκ.Τη συγγραφέα τη γνωρίζω μόνο από αποσπάσματα έργων της.Η αλήθεια είναι οτι διστάζω να επιχειρήσω να τη διαβασω..πολύ καυστική και κυνική η γραφή της..Έχω δει και την ταινία του Χάνεκε και μου άφησε μια γεύση κάπως πικρή..
Ακριβώς έτσι,Ναυτίλε! Τα πλήκτρα του πιάνου έδωσαν τη θέση τους στα πλήκτρα του υπολογιστή,όπου η Γέλινεκ συνθέτει τα μουσικά της κείμενα.
Επίσης,πολύ εύστοχη η παρατήρηση για τα "σόλο",αν και πιστεύω ότι ηγεμονικό ρόλο παίζει το όργανο-Έρικα.Ωστόσο,έμεινα έκπληκτος από το καθαρό,δυνατό σόλο του Κλέμμερ-κυνηγού στο δημοτικό πάρκο!
Ήθελα να σε ρωτήσω και το εξής(αυτή την ερώτηση την απευθύνω σχεδόν πάντα στους αναγνώστες της "Πιανίστριας")...Πώς σου φάνηκε ο Βάλτερ; Σου είναι συμπαθής;
Επίσης: Πώς να κινητοποιήσει τις μάζες μια συγγραφέας που ΠΕΡΙΦΡΟΝΕΙ τις μάζες;
Γλαύκη, στην συστήνω ανεπιφύλακτα. Η γραφή της είναι πολύ ιδιαίτερη. Όσο για την ταινία είναι αρκετά διαφορετική απ' το βιβλίο.Το βιβλίο, όπως γίνεται συνήθως, είναι πολύ πιο "πλούσιο"...
Ετερώνυμε, ο Βάλτερ, τυπικός εκπρόσωπος της Αρίας φυλής, θα έκανε αναμφίβολα την Ρίφενσταλ ευτυχή. Είναι εκπληκτικός ο τρόπος που η Γέλινεκ χτίζει το πορτραίτο του. Θα ήταν πολύ εύκολο να τον παρουσιάσει εξαρχής ως αρνητικό χαρακτήρα. Αλλά όχι,οι μαύρες πινελιές μπαίνουν σιγά σιγά και σε σοφές δόσεις και σε σημεία που δεν είναι εμφανή. Για μένα ο ρόλος του είναι εξίσου σημαντικός με της Έρικας. Ο Βάλτερ είναι το "αυγό του φιδιού" της σύγχρονης Αυστρίας! Εδώ βρίσκεται και μια μεγάλη διαφορά με την ταινία του Χάνεκε καθώς κάτι τέτοιο (αν δεν απατώμαι γιατι την έχω δει πριν από αρκετά χρόνια) δεν διαφαίνεται σ' αυτήν.
Τελικά απ' ό,τι φαίνεται έγραψα πολύ λίγα στην ανάρτησή μου σε σχέση με αυτά που θα ήθελα να γράψω. Αλλά έτσι είναι, στις αναρτήσεις δεν μπορείς να επεκταθείς. Εκεί προσπαθώ να δώσω μια συνολική εικόνα, το στίγμα του έργου και τον τρόπο με τον οποίο επέδρασε σε μένα...
Πάντως καθώς συζητάμε για το έργο νιώθω την ανάγκη να το επανεκτιμήσω (πράγμα εύκολο σ' ένα μπλογκ). Εξάλλου υπάρχει και αυτό που λέμε εμείς οι λάτρεις του κρασιού: η επίγευση, που όσο περισσότερο διαρκεί, τόσο καλύτερο το κρασί!
Συμπλέουμε απόλυτα,Ναυτίλε! Αυτό το ξανθό παλικαράκι είναι πράγματι ο ιδανικός Άριος! Στην ταινία,μοιάζει απλώς με ένα ερωτιάρικο παιδαρέλι που μολύνεται από το ηθικό απόστημα Έρικα.Όμως τίποτα δεν μπορεί να μολυνθεί αν δεν έχει την προδιάθεση της μόλυνσης.Οι μαύρες χορδές του Κλέμμερ που κοιμούνται κάτω από την ξύλινη επιφάνεια της καλλιέργειας κρούονται απ'την Έρικα και-οποία έκπληξις!- λαλούνε ηχηρότατα,τρίζουν εκκωφαντικά! Αυτός ο γυναικοκατακτητής που επιθυμεί να καρπωθεί την απρόσιτη δασκάλα του μέχρι να την εξαντλήσει για να προχωρήσει σίγουρος στην επόμενη υποψήφια,αυτός ο άψογος,γοητευτικός Βιενέζος με τα δήθεν ευγενικά αισθήματα,μόλις μυρίζει το αίμα,αποθρασύνεται και χυμάει με λύσσα! Και όπως πολύ σωστά επισήμανες,είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το ότι δεν παρουσιάζεται εξ αρχής αρνητικά(αντίθετα με τον άνδρα-δυνάστη της Λαγνείας).Η Γέλινεκ αρχικά τον ζωγραφίζει με απαλές πινελιές,σε γλυκά παλ χρώματα.Και σιγά σιγά μπαίνουν οι σκούρες αποχρώσεις και μάλιστα απ'την ανάποδη του μουσαμά,όπως έκανε ο Μπέικον στους τρομερούς του πίνακες! Γι'αυτό και η σκηνή του πάρκου είναι τόσο σημαντική! Εκεί ο Κλέμμερ συνειδητοποιεί την τρομακτική του δύναμη,εκεί μεγεθύνεται και γίνεται γίγαντας,ένα νιτσεϊκό τερατούρημα,ένας άνθρωπος ικανός για ΤΑ ΠΑΝΤΑ! Την επόμενη μέρα τον βλέπουμε να χαριεντίζεται με την παρέα του γελώντας λαμπρά κάτω από το απατηλό ηλιακό φως,σαν να μη συνέβη τίποτα!!! Αυτή κι αν είναι μια βαθύτατα τρομακτική εικόνα...!!!
ΥΓ: εφτά-εφτά!!!
Ετερώνυμε, μου έχει συμβεί αρκετές φορές να διαβάσω ένα βιβλίο και να επανέρχομαι είτε νοερά είτε, στη μεταμπλογκική εποχή, στην πράξη και να το επανεκτιμώ (κι όχι απαραίτητα προς τα πάνω).
α)Γεια. Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν βιβλία που "κινητοποιούν τις μάζες και ανατρέπουν καθεστώτα". Πιστέυω όμως ότι υπάρχουν πολλά βιβλία που, σε συνδυασμό και με την ποιότητα των αναγνωστών, προβληματίζουν, πλουτίζουν τη συνείδηση και κάνουν ανθεκτικό το μυαλό στη μονομερή, απλοϊκή, τηλεοπτικού τύπου προπαγάνδα του κάθε -και κυρίως του σύγχρονου- συστήματος. Πιστεύω πραγματικά πως η καλή λογοτεχνία (και η συζήτηση, ο στοχασμός, αλλά και η εμπλοκή του συναισθήματος με αυτήν) μπορουν πχ να κάνουν πολύ ανθεκτική τη συνείδηση απέναντι στο χαζοχαρούμενο, μελό και ψέυτικο μήνυμα της Κοπεγχαγης, όπου βάζουν σε σποτ τα παιδάκια να κλαψουρίζουν! (ΤΟΣΟ ΚΑΚΟ ΓΟΥΣΤΟ), ενώ ταυτόχρονα μοιράζουν την πίτα των "ρύπων", του νερού(!) και των "εναλλακτικών πηγών ενέργειας", όπως τους συμφέρει. Δεν χρειάζεται να διαβάσεις "οικολογική λογοτεχνία" γι αυτό. Ο εθισμός σε βιβλία που σου ανέπτυξαν αντιστάσεις στο μελό αρκεί! είναι μεγάλη αντίσταση κατά του συστήματος!
β)Στην ταινία δεν κατάλαβα αυτή την πλευρά του νεαορύ, τον θεωρησα περίπου θύμα. Μάλλον ο σκηνοθέτης δεν άντεξε τόση ..Έρικα κι είπε αντί για το νεαρό αρσενικό της αντίστοιχο (ο μικρός βρυκόλακας που δαγκώθηκε από τον μεγάλο) να βάλει κατι πιο ..υγιές ως αντίστιξη!
Αν μη τι άλλο η Γέλινεκ έχει μεγάλο ενδιαφέρον και χαίρομαι που υπάρχει.
Έστω και αν διαφωνούν κάποιοι δημιουργείται διάλογος, αρκεί να μην απαγορεύουμε μια δημιουργία η οποία είναι καλλιτεχνική, γιατί δε νομίζω η ίδια η συγγραφέας να τα γράφει αυτά μην έχοντας πειστεί η ίδια για την σημαντικότητά τους. Νιώθω σχεδόν την συνταρακτική της ανάγκη να εκφραστεί κάτω από αυτή τη γλώσσα. Είναι μια έκφραση ενός ανθρώπου στον οποίον πολλοί συνάνθρωποί μας έχουν βρει μια θαυμαστή συγγραφέα και άλλοι ένα τέρας σχεδόν.
Θέλω επίσης να σχολιάσω το σχόλιό σου Pellegrina για το κλασικό ωδείο στο οποίο παίζουν παιδιά-ρομπότ όπως λες. Είναι ένας χώρος όντως αυστηρός. Και η αυστηρότητά του μεγαλώνει όσο μεγαλώνει το δεξιοτεχνικό σου επίπεδο.
Αυτό συμβαίνει συνήθως σε χώρους όπου οι άνθρωποι προσπαθούν επίμονα να γυμνάσουν και να δείξουν τις ικανότητές τους.
Επειδή προέρχομαι από έναν τέτοιο χώρο θέλω να σου πω ότι το ίδιο θα "τρελαινόσουν" αν έβλεπες χορευτές να προσπαθούν μάταια να συγχρονιστούν σε ένα ζέσταμα, αν έβλεπες φοιτητές της Καλών Τεχνών να σχεδιάζουν προσεκτικά μια μπάλα και μια ομπρέλα επί 5 ώρες και αν έβλεπες ηθοποιούς να δουλεύουν επί 3 ώρες μια μονόλεπτη σκηνή κάτω από τις διαταγές του σκηνοθέτη.
Όλοι οι καλλιτέχνες που θαυμάζεις έχουν περάσει από αυτούς τους χώρους. Υπάρχουν βέβαια και χαρισματικές εξαιρέσεις που μια έμφυτη ορμή τους απάλλασσε από αυτή την επίπονη διαδικασία της μάθησης. Επίσης το ότι θα μπεις σε τέτοιους χώρους δε σε κάνει αυτόματα καλλιτέχνη.
Το: "Η τέχνη θέλει θυσίες" είναι πολύ πιο κυριολεκτικό από ότι φαίνεται κάποιες φορές.
Πελεγκρίνα δεν έχεις άδικο με τα περί "κινητοποίησης". Κάπως έτσι είναι.
Το βιβλίο βέβαια δεν το έχεις διαβάσει γι' αυτό δεν μπορείς να καταλάβεις τον χαρακτήρα της Έρικα. Ο Κλέμμερ δεν είναι το αρσενικό αντίστοιχο! Ο Κλέμμερ είναι ο καθ'όλα "υγιής". Είναι ο νεαρός υπόδειγμα για τους συμπατριώτες του, κι όχι μόνο γι' αυτούς. Είναι ο γιος που κάθε "οικογένεια" θα ήθελε να έχει! Ακόμα και η βία στην οποία κάποια στιγμή καταφεύγει για πολλούς θα ήταν δικαιολογημένη. Η Έρικα όμως είναι το θύμα μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. Ίσως να προκαλεί απέχθεια με τη νοσηρότητά της, ίσως κι αυτή να γίνεται θύτης για τους μαθητές της αλλά δεν παύει να είναι το θύμα.
Αναρωτιέμαι, δεν διάβασε ο δημιουργός της συγκλονιστικής "Λευκής κορδέλας" προς αυτή την κατεύθυνση το έργο ή δε θέλησε να δώσει αυτές τις διαστάσεις για κάποιους λόγους. Κι όμως θα έλεγε κανείς ότι αυτός ακριβώς είναι ο προβληματισμός του στις περισσότερες ταινίες του. Να εξαναγκάζει τον ελλοχεύοντα φασισμό (και μάλιστα εκεί που δεν τον περιμένεις: στους έφηβους ενός χωριού ή στον προοδευτικό διανοούμενο του "Κρυμμένου")να αποκαλύπτεται!
Μαριάνα, ίσως αυτοί οι διάλογοι μέσω των σχολίων να είναι πιο σημαντικοί κάποιες φορές κι από τις αναρτήσεις, που δεν δίνουν παρά το έναυσμα.
Πραγματικά πιστεύω ότι έτσι είναι, ειδικά στο χώρο της κλασικής μουσικής, όπου η πειθαρχία και η δεξιοτεχνία πρέπει να δέσουν προκειμένου να παραχθούν θαυμαστά αποτελέσματα. Παρόλο που είμαι λάτρης αυτής της μουσικής, δεν παύω κατά καιρούς να απολαμβάνω την τζαζ που, τουλάχιστον έτσι δείχνει, ξεφεύγει απ' αυτά τα πλαίσια.
Συμφωνώ με τον Ναυτίλο,ο κ.Κλέμμερ δεν θυματοποιείται,βγαίνει αλώβητος και μάλλον κερδισμένος.Είναι άλλωστε ένας νέος,όμορφος,αθηλητικός άνδρας με καλλιτεχνικό ταλέντο,όλα αυτά για κείνον ήταν σαν την εκτέλεση μιας δύσκολης παρτιτούρας,την οποία έφερε εις πέρας και πλέον προχωρεί στη ζωή,έχοντας αυξήσει το κεφάλαιό του με μια νέα εμπειρία,ακόμα πιο ισχυρός,αδίστακτος κι ακάθεκτος! Η Έρικα όμως τα παίζει όλα για όλα!Στο τέλος μάλιστα σπάει τα σίδερα και βγαίνει απ'το σπίτι(η μητέρα για πρώτη φορά δεν κάνει παρατήρηση,έχει συρρικνωθεί μπαγιάτικη στην γωνιά της),έχοντας στην τσάντα της ένα μαχαίρι.(τυχαίο το φαλλικό σύμβολο;) Κι όμως,αποτυγχάνει ακόμα και στην τελική έξοδο.Η Έρικα δεν μπορεί να ζήσει,δεν μπορεί να σκοτώσει,δεν μπορεί ούτε και να σκοτωθεί! Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να επιστρέψει στο σπίτι.Εδώ η Γέλινεκ παίζει έξυπνα με τους κοινούς(και ηρωικούς)τόπους του φόνου και της αυτοκτονίας,για να μας αφήσει με την αντιηρωική εικόνα της παράλυσης...
Μαριάνα,πολύ ενδιαφέροντα αυτά που λες.Η Έρικα ανήκει στην θλιβερή κατηγορία των "αποτυχημένων".Θυσίασε τη ζωή της,χωρίς να λάβει κανένα αντίτιμο από τον Ναο-χρηματιστήριο της Τέχνης.
"Δεν της έμεινε τίποτε άλλο παρά να περάσει στον τομέα της διδασκαλίας.Ένα σκληρό βήμα για την αριστοτέχνισσα πιανίστρια,που ξαφνικά ξαναβρίσκεται μπροστά σε αρχάριους που τραυλίζουν και άψυχους προχωρημένους.Τα ωδεία και οι μουσικές σχολές,ακόμα και ο τομέας των ιδιαίτερων μαθημάτων,δέχονται με μεγάλη υπομονή και αυτούς που κατά βάθος αξίζουν μόνο για ένα σκουπιδότοπο ή στην καλύτερη περίπτωση για ένα γήπεδο ποδοσφαίρου.Πολλοί νέοι προσελκύονται ακόμα όπως τον παλιό καιρό απ'την τέχνη,οι περισσότεροι σέρνονται εκεί από τους γονείς τους,γιατί οι γονείς δεν καταλαβαίνουν τίποταε από την τέχνη.Ξέρουν απλώς ότι υπάρχει.Και γι'αυτό χαίρονται τόσο πολύ! Πολλούς βέβαια τους ξαναδιώχνει η τέχνη,γιατί πρέπει να υπάρχουν και όρια."
Ετερώνυμε, τελικά εμπλούτισα την ανάρτηση χρησιμοποιώντας κάποια πράγματα που γράφτηκαν με αφορμή τα σχόλια. Χρησιμοποίησα, σε εισαγωγικά, και κάποια δική σου φράση...
Ναυτίλε,ευχαριστώ για την τιμή,αν και δε νομίζω ότι η ανάρτηση χρειαζόταν εμπλουτισμό.Μια ανάρτηση πρέπει να δίνει κάποιες πληροφορίες και ει δυνατόν να μεταφέρει το κλίμα ενός βιβλίου κι αυτό το είχες πετύχει εξ αρχής.
Όσο για τον Χάνεκε,πράγματι περιορίστηκε στην περιγραφή των σχέσεων εξουσίας στο στενό πλαίσιο της σεξουαλικότητας.Ωστόσο,και μόνο που έδωσε την ευκαιρία στην Υπέρ να ερμηνεύσει αυτό τον ρόλο,του αξίζουν εύσημα! ΤΙ ΗΘΟΠΟΙΟΣ,η άτιμη!!!!!!
Γεια (και τελευταίο) Αυτά που λες Μαριάνα είναι (μάλλον)γνωστά. Εγώ μίλησα (δεν θα έγινε σαφές, συγνώμη) για το κλίμα που μεταφέρεται στο ..κοινό!
Εκείνη η άιθουσα του Ωδείου που είχα πάει ήταν 'διακοσμημένη" με καμιά εικοσαριά ακαδημαϊκά πορτρέτα αυστηρών γέρων! Δεν ξέρω αν ήταν συνθέτες (δεν ειμαι σιγουρη πως ήταν, κατι ευεργρέτες νομίζω ήταν) αλλά μιλάμε για την απόλυτη κηδεία, για κατάθλιψη! Δεν 'τρελάθηκα' ως μαθήτρια, "τρελάθηκα" ως κοινό!
(επίσης νομίζω από τη λίγη πείρα μου από "εξωτερικό" ότι αυτό ισχύει στην Ελλάδα κυρίως την βλαχο-σοβαροφανή, γιατι σε κάτι συναυλίες που ειχα πάει σε Λονδίνο και ντύσσελντορφ τα πράγματα στο κοινό ήταν πολύ πιο χαλαρά και φυσιολογικά. Ίσως δηλαδή να οφείλεται στον κόσμο.(ελληνικη δηθενιά)
Λοιπόν αυτά. Συμφωνω ότι αν τη διαβάσω θα αλλάξω γνώμη. Πάντως ούτε θα τη λατρέψω ούτε θα τη θεωρήσω τέρας. Κανένα συγγραφέα δεν κανω τίποτα από τα δύο. Είμαι των ήρεμων συναιθσηματων. Και, όπως μάλλον είπα, τα θεωρώ (τα ήρεμα συναισθήματα) επί της ουσίας πολύ πιο "επαναστατικά"
Διαβάζοντας την εξαιρετικά προσεγμένη παρουσίαση και, κυρίως, ακολουθώντας τα μονοπάτια της συζήτησης, δεν είχα άλλη επιλογή, έψαξα και διάβασα το βιβλίο. Ισως ένα από τα πιο δυνατά και καθηλωτικά που έχω διαβάσει. Συμφωνώ απόλυτα με τις απόψεις τις δικές σου και του Ετερώνυμου.
Δημοσίευση σχολίου