Κοντά στην άγρια καρδιά

Κλαρίσε Λισπέκτορ, εκδ. τυπωθήτω, μτφ. Αμαλία Ρούβαλη.

"Το να γράφω σημαίνει να καταλαβαίνω καλύτερα..., γράφοντας έρχομαι αντιμέτωπη με τις πιο ανέλπιστες εκπλήξεις, συνειδητοποιώ πράγματα, αντιλαμβανόμενη ότι τα γνωρίζω ενώ πριν δεν ήξερα ότι τα γνωρίζω... Είμαι τόσο μυστηριώδης που δεν με καταλαβαίνω ούτε γω η ίδια. Προχωράω σιγά σιγά, για πού δεν το ξέρω, σε γενικές γραμμές προς περισσότερη αγάπη για όλα, προς το πιο ανθρώπινο".

Υπάρχουν φορές που τα κριτήρια επιλογής βιβλίων δεν λειτουργούν και τόσο ορθολογικά. Συνήθως επιλέγω βιβλία γιατί το όνομα του συγγραφέα ή ο τίτλος του έργου αποτελεί για μένα εγγύηση. Άλλες πάλι φορές γιατί εμπιστεύομαι την κρίση κάποιου κριτικού ή την επιλογή ενός εκδότη. Ωστόσο, μου έχει συμβεί αρκετές φορές να πάρω ένα βιβλίο γιατί μου άρεσε το εξώφυλλο ή γιατί ξεφυλλίζοντας το επίμετρο ένιωσα το πάθος της μεταφράστριας για το πόνημά της! Αυτό ακριβώς μου συνέβη και με το μυθιστόρημα της Βραζιλιάνας Κλαρίσε Λισπέκτορ (1920-1977), που πρωτοεκδόθηκε στη χώρα της, το 1944. Βέβαια, ψάχνοντας στη συνέχεια στο διαδίκτυο διαπίστωσα ότι είναι μια διάσημη και πολυμεταφρασμένη δημιουργός, που απλά δεν είχε την τύχη να μεταφραστεί στη χώρα μας. Άλλωστε, πέρα από τον Ζόρζε Αμάντου και τον Ματσάντου ντε Ασσίς (μόνο δυο βιβλία του) δεν γνωρίζω άλλον αξιόλογο Βραζιλιάνο λογοτέχνη που να έχει μεταφραστεί στα ελληνικά.

"Τώρα είμαι τρομερά κουρασμένη! Ας κλάψουμε μαζί, σιγανά. Για το ότι έχω υποφέρει και συνεχίζω να υποφέρω τόσο γλυκά. Ο πόνος κουρασμένος σ' ένα δάκρυ, απλουστευμένος. Τώρα όμως έχω επιθυμία για ποίηση, τ' ομολογώ, Θεέ μου. Ας κοιμηθούμε μαζί χέρι-χέρι. Ο κόσμος γυρίζει και κάπου υπάρχουν πράγματα που δεν γνωρίζω. Ας κοιμηθούμε επί του Θεού και του μυστηρίου, βάρκα ήσυχη κι εύθραυστη, κυματίζει επί της θαλάσσης, ο ύπνος είναι εδώ".

Το μυθιστόρημα της Λισπέκτορ μπορεί να διαβαστεί και σαν ένα πολυσέλιδο ποίημα. Τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά της πρόζας εδώ καταστρατηγούνται. Ενώ οποιαδήποτε απόπειρα αναλυτικής περιγραφής του θα σκόνταφτε σε πλήθος εμποδίων. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές μπορώ να πω ότι πρόκειται για στιγμιότυπα από τη ζωή της Ζουάνας, μιας ατίθασης κοπέλας, παντρεμένης με τον Οτάβιου, είτε αυτά λαμβάνουν χώρα στο παρόν της νεαρής γυναίκας είτε στο παρελθόν της παιδικής της ηλικίας. Για την ακρίβεια, πρόκειται για "στιγμές" που, συχνά, διαστέλλονται τόσο, ώστε να χωρέσουν ένα ολόκληρο σύμπαν από τον εσωτερικό της κόσμο. Έναν κόσμο που δεν θεωρεί τίποτα δεδομένο και προσπαθεί συνεχώς να αναδημιουργείται.

"Συνεχίζω πάντα να εγκαινιάζω, ανοίγοντας και κλείνοντας κύκλους ζωής, πετώντας τους σε μιαν άκρη, μαραμένους, γεμάτους παρελθόν... Στιγμές τόσο έντονες, άλικες, συμπυκνωμένες σ' αυτές τις ίδιες που δεν είχαν ανάγκη ούτε το παρελθόν ούτε το μέλλον για να υπάρξουν".

Γραφή αποσπασματική, ελλειπτική, που καταργεί τη συνέχεια του χωροχρόνου και τους συντακτικούς κανόνες. Μεταφορές εκπληκτικά πρωτότυπες και ολόκληρες παράγραφοι που θα μπορούσαν κάλλιστα να ανήκουν σε φιλοσοφικό δοκίμιο. Όμως, το πιο καίριο στοιχείο στο μυθιστόρημά της είναι οι εξαιρετικοί εσωτερικοί της μονόλογοι.

"Η αφήγησή της λες και κατασκευάζει τεχνητά παλλιροϊκά κύματα όπου οι μονόλογοι που στήνουν μέσα τους οι χαρακτήρες εναλλάσσονται διαρκώς με τη συνέχιση της ιστορίας που διηγείται η συγγραφέας".
Ξεκινώντας την ανάγνωση του βιβλίου ένιωσα σιγά σιγά να εγκλωβίζομαι στο "θάλαμο πιέσεως" της γραφής της, που συνεχώς δοκίμαζε τα όριά μου για να φτάσω τελικά στην εκτόνωση του τελευταίου κεφαλαίου, με τίτλο, "το ταξίδι"...

Αναμφίβολα η Κλαρίσε Λισπέκτορ γράφει με τρόπο μοναδικό. Όποιος μπει στη διαδικασία μύησης στους τρόπους της αφήγησής της θα γνωρίσει μια δημιουργό από τις σπουδαιότερες του προηγούμενου αιώνα. Δυστυχώς έφυγε από τη ζωή σε ηλικία μόλις 57 χρόνων έχοντας όμως αφήσει πίσω της πάνω από 12 βιβλία.




"Μια ωραία ζωή όφειλε να ακολουθήσει ένας ωραίος θάνατος. Σήμερα έχει μετατραπεί με κάθε βεβαιότητα σε κόκκους άμμου. Ατενίζει κατά πάνω, κατά τον ουρανό, ολοχρονίς. Πότε-πότε βρέχει, εκείνη παραμένει πλήρης και ολοστρόγγυλη στον κόκκο της. Μετά στεγνώνει σιγά-σιγά με το καλοκαιράκι και το παραμικρό αεράκι τη σκορπίζει. Είναι αιώνια τώρα..."

Σημειώσεις: Το πολυσέλιδο επίμετρο της Αμαλίας Ρούβαλη είναι διαφωτιστικότατο όχι μόνο για τη ζωή και το έργο της Λισπέκτορ αλλά και για τη βραζιλιάνικη λογοτεχνία γενικότερα. Χάρη σ' αυτό είχα την ευκαιρία να γνωρίσω, εκτός απ' την Κλαρίσε, τον Γκρασιλιάνο Ράμος (1892-1953) και τον Ζουάου Γκιμαράες Ρόζα (1908-1967), που σημαίνει: γλυκά πακέτα με, ήδη διαβασμένα από άλλους, βιβλία από διάφορα παλαιοβιβλιοπωλεία του κόσμου μέσω abebooks ή καινούρια από το amazon. Εύχομαι πάντως να δούμε στο μέλλον και άλλα έργα της Λισπέκτορ στη γλώσσα μας. Επίσης, σε ένα αφιέρωμα του περιοδικού "Νέα Συντέλεια" στη σύγχρονη βραζιλιάνικη λογοτεχνία, ο Ανδρέας Παγουλάτος έχει μεταφράσει τρία διηγήματά της. Τα αποσπάσματα με μπορντό χαρακτήρες είναι από το βιβλίο της, με μπλε απ' το επίμετρο της μεταφράστριας και με καφέ από συνέντευξη της Λισπέκτορ.(18/20)