Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϋ

Πατρίτσια Χάισμιθ, εκδ. Άγρα, μτφ. Ανδρέας Αποστολίδης.

"Βρίσκω το δημόσιο αίσθημα περί δικαιοσύνης αρκετά βαρετό και τεχνητό, γιατί ούτε η ζωή ούτε η φύση ενδιαφέρονται αν η δικαιοσύνη απονέμεται ή όχι".

Σε ένα από τα ωραιότερα μυθιστορήματα του Χένρυ Τζέημς, τους "Πρεσβευτές" (The Ambassadors, 1903), μια πλούσια χήρα ζητά από τον αρραβωνιαστικό της να πάει στο Παρίσι και να φέρει πίσω το γιο της. Ο αρραβωνιαστικός όμως, γοητευμένος από τις χάρες της Γηραιάς Ηπείρου και τον τρόπο ζωής του "άσωτου υιού", όχι μόνο δεν τον πείθει να γυρίσει πίσω αλλά παραμένει κι ο ίδιος εκεί...

Την ίδια εποχή που χιλιάδες Ευρωπαίοι ταξίδευαν στην Αμερική κάνοντας πραγματικότητα το όνειρο μιας ζωής (America, America του Ηλία Καζάν) πολλοί Αμερικανοί διανοούμενοι ακολουθούσαν ακριβώς την αντίθετη πορεία. Ο πειρασμός της Ευρώπης και μάλιστα της μεσογειακής παρέμεινε αμείωτος για πολλές δεκαετίες. Η Πατρίτσια Χάισμιθ (1921-1995) υπέκυψε σ' αυτόν το 1952, στο δεύτερο ταξίδι της, ακολουθώντας τα ίχνη του λογοτεχνικού της προτύπου, του Χένρυ Τζέημς. Στο Ποζιτάνο της Νότιας Ιταλίας θα νοικιάσει ένα σπίτι κι εκεί θα συλλάβει την ιδέα του πρώτου μυθιστορήματος με ήρωα τον Ρίπλεϋ: Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϋ (1955).

Όταν ένας πλούσιος Αμερικανός ζητά από τον Τομ Ρίπλεϋ να φέρει πίσω τον γιο του, ο οποίος έχει εγκατασταθεί στην Ιταλία, αυτός θα καταστρώσει ένα διαβολικό σχέδιο: να πάρει τη θέση του άσωτου υιού και να ζήσει με την ταυτότητα εκείνου μια ζωή ονειρεμένη... Χάρη στο ταλέντο του στην υποκριτική και στην πλαστογραφία το απίθανο αυτό σχέδιο μπορεί να γίνει εφικτό!

Αναμφίβολα η ιδέα της Χάισμιθ είναι ενδιαφέρουσα αλλά αν μείνουμε μόνο σ' αυτήν ή αν απλά παρακολουθήσουμε τις δύο ταινίες που έχουν γυριστεί πάνω στο βιβλίο δεν θα καταλάβουμε τίποτα από την τέχνη της. Είναι αδύνατον να περιγράψεις τον τρόπο με τον οποίο ο Ρίπλεϋ σιγά σιγά μαγεύεται όχι μόνο από την Ιταλία αλλά κι από τον "άσωτο" Γκρήνλιφ και τον τρόπο ζωής του. Όπως επίσης είναι αδύνατον να περιγράψεις τον τρόπο με τον οποίο η Χάισμιθ υπνωτίζει με την αργή και περίτεχνη αφήγησή της τον αναγνώστη για να τον οδηγήσει στο Μοντζιμπέλο, στη Νάπολη, στη Ρώμη, στο Σαν Ρέμο, στο Παλέρμο, στη Βενετία... χωρίς να συνειδητοποιεί ότι έχει πέσει κι αυτός θύμα της γοητείας του Ρίπλεϋ-Γκρήνλιφ.

"Τριγύρισε τη Μασσαλία, που τη βρήκε μονότονη, εκτός από την Κανεμπιέρ, και τράβηξε ανατολικά με το τρένο, σταματώντας μια μέρα στο Σαιν Τροπέ, στις Κάννες, τη Νίκαια, το Μόντε Κάρλο, όλα τα μέρη για τα οποία είχε ακούσει πράγματα, και ένιωσε τέτοια έλξη όταν τα είδε, παρότι τον Δεκέμβριο ήταν σκεπασμένα με σκούρα σύννεφα και τα χαρούμενα πλήθη απουσίαζαν, ακόμα και την παραμονή Πρωτοχρονιάς στο Μεντόν. Ο Τομ πρόσθεσε τον κόσμο με τη φαντασία του, άντρες και γυναίκες με βραδινή ενδυμασία να κατεβαίνουν από τα φαρδιά σκαλοπάτια του πριγκιπικού καζίνου του Μόντε Κάρλο, κόσμος με φανταχτερά μαγιώ, ανάλαφροι και φωτεινοί, σαν υδατογραφία του Ντουφύ, να βαδίζουν στις Κάννες κάτω από τους φοίνικες της Λεωφόρου των Άγγλων. Κόσμος -Αμερικανοί, Άγγλοι, Γάλλοι, Γερμανοί, Σουηδοί, Ιταλοί. Ειδύλλια, απογοητεύσεις, καβγάδες, συμφιλιώσεις, φόνοι. Η Κυανή Ακτή τον διέγειρε όσο κανένα άλλο μέρος στον κόσμο. Και ήταν στ' αλήθεια τόσο μικροσκοπική αυτή η καμπύλη της μεσογειακής ακτής με τα πανέμορφα ονόματα που ακούγονταν σαν προσευχή -Τουλόν, Φρεζύ, Σαιν Ραφαέλ, Κάννες, Νίκαια, Μεντόν, κι έπειτα Σαν Ρέμο".

Το θράσος του Ρίπλεϋ και η ηθική που αναπτύσσει (πέραν του Καλού και του Κακού) κατά την εξέλιξη της ιστορίας είναι αξιοσημείωτα. Το πιο εντυπωσιακό όμως, είναι η άποψη περί ηθικής του αστυνομικού μυθιστορήματος της Χάισμιθ, η οποία θα μπορούσε κάλλιστα να έχει πει την φράση: "Ο κύριος Ρίπλεϋ είμαι εγώ", όπως είχε κάνει κι ο Φλωμπέρ με τη διάσημη φράση του: "Η μαντάμ Μποβαρύ είμαι εγώ"!

"Δεν αρέσει στο κοινό γενικά να ξεφεύγουν οι εγκληματίες στο τέλος... Αυτό είναι αντίθετο στα γούστα μου, καθώς μάλλον μου αρέσουν οι εκληματίες και τους βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέροντες, εκτός αν είναι μονότονοι και βλακωδώς βίαιοι".

Και έτσι ο ταλαντούχος και κάθε άλλο παρά μονότονος και βλάκας Ρίπλεϋ, θα ξεγλιστράει από το νόμο καταφέρνοντας, ως άλλος "Υπηρέτης δύο αφεντάδων" του Γκολντόνι, να παρουσιάζεται στην ίδια πόλη άλλοτε σαν τον αθώο και φτωχό Ρίπλεϋ κι άλλοτε σαν τον εκκεντρικό πλούσιο και ύποπτο Γκρήνλιφ δίνοντας την ευκαιρία στην Χάισμιθ να δώσει κωμικό τόνο σε σελίδες όπου η αγωνία για την τύχη του ήρωά της κορυφώνεται.

Σημειώσεις: Η πρώτη ταινία για τον "Ταλαντούχο κύριο Ρίπλεϋ" γυρίστηκε το 1959 από τον Ρενέ Κλεμάν και ήταν το εξαιρετικό "Γυμνοί στον ήλιο" (Plein soleil) με έναν υπέροχο Αλαίν Ντελόν στο ρόλο του Ρίπλεϋ και τον Μωρίς Ρονέ ως Γκρήνλιφ. Η δεύτερη ήταν η ενδιαφέρουσα και πιο πιστή στο βιβλίο ταινία και με τον ομώνυμο τίτλο, του Άντονι Μινγκέλα, το 1999, με τον Ματ Ντέιμον και τον Τζουντ Λο. Οι φωτογραφίες είναι από την πρώτη ταινία. Η υδατογραφία είναι του Raoul Dufy και απεικονίζει τη Νίκαια. Η Χάισμιθ θα εγκατασταθεί τελικά μόνιμα στην Ευρώπη το 1968 και θα γράψει συνολικά πέντε βιβλία με ήρωα τον Ρίπλεϋ, τα οποία έχουν εκδοθεί στα ελληνικά από την Άγρα σε μετάφραση Α. Αποστολίδη. Τα αποσπάσματα σε χρώμα γαλάζιο προέρχονται απ' το βιβλίο της: Plotting and writing suspense fiction. "Οι Πρεσβευτές" του Χ. Τζέημς, όπως και τα άλλα δύο από τα τρία τελευταία μυθιστορήματα που έγραψε, παραμένουν, αδικαιολόγητα, αμετάφραστα στη γλώσσα μας.(16/20)