Τα σταφύλια της οργής - 1

Τζων Στάινμπεκ, εκδ. Γράμματα, μτφ. Κοσμάς Πολίτης.
John Steinbeck, εκδ. Folio Society, 1998.





"...και γενηθήτω κονιορτός επί πάσαν την γην της Αιγύπτου.... και υετός ουκ έσταξεν έτι επί την γην".

(Παλαιά Διαθήκη: Έξοδος)

Η δεκαετία του '30 (1929-1939) ήταν μια από τις πιο δύσκολες για τους Αμερικανούς. Από τη μία, η Μεγάλη Ύφεση, που ξεκίνησε με το κραχ του 1929 και έφτασε την ανεργία στο 25% το 1933 κι από την άλλη το Dust Bowl ή Dirty Thirties. Έτσι ονομάστηκε η περίοδος από το 1930 έως το 1936 κατά την οποία τρομερές αμμοθύελλες έπληξαν τις Μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ προκαλώντας ασύλληπτες καταστροφές. Περίπου τρία εκατομμύρια άνθρωποι, που είδαν τις διαδοχικές σοδειές και τις περιουσίες τους να καταστρέφονται, άρχισαν, υπό την απειλή της πείνας, να μεταναστεύουν μαζικά προς την Καλιφόρνια πιστεύοντας ότι εκεί θα βρουν τη γη της Επαγγελίας.

"και γενηθήτω σκότος επί γης Αιγύπτου, ψηλαφητόν σκότος... σκότος γνόφος, θύελλα επί πάσαν γην τρεις ημέρας, και ουκ είδεν ουδείς τον αδελφόν αυτού τρεις ημέρας..."

"Στην πολιτεία της Οκλαχόμας, στην περιοχή με το κόκκινο χώμα... θέριεψε ο άνεμος, η ατμόσφαιρα κι ο ουρανός σκοτείνιασαν, ο ήλιος φαινότανε κοκκινωπός, και κάτι το αψύ πλανιόταν στον αέρα... Χάραξε η αυγή -μα δεν έφεξε η μέρα. Πάνω στο γκρίζο ουρανό ανέβηκε ένας ήλιος κόκκινος, ένας θολός κύκλος που μόλις φωτούσε σα να 'ταν κιόλα σούρουπο... Σα νύχτωσε σκόνη κι αέρας είχαν γίνει ένα μίγμα, ένα γαλάκτωμα από σκόνη και αέρα. Τα σπίτια ήταν κλεισμένα στεγανά, με πανιά σφηνωμένα στα παράθυρα και στις πόρτες, μα η σκόνη τρύπωνε τόσο λεπτή, που δεν ξεχώριζε μες στον αέρα, και κατακάθιζε σα γύρη πάνω στα τραπέζια και στις καρέκλες, πάνω στα πιάτα. Οι άνθρωποι τη συνάζανε στους ώμους τους. Πάνω στα κατώφλια στοιβάζονταν μακρουλοί σωροί από σκόνη... Κάθε μέρα πασπάλιζε σκόνη ο ουρανός, σα να 'πεφτε από κόσκινο, το ίδιο και την άλλη μέρα. Η γης σκεπάστηκε μ' ένα ισόπαχο στρώμα. Η σκόνη κατακάθισε πάνω στο καλαμπόκι, στοιβάχτηκε πάνω στα παλούκια που στήριζαν τους φράχτες, πάνω στα σύρματα, κάθισε πάνω στις σκεπές, κάλυψε τα χορτάρια και τα δέντρα".

Φτωχοί, πεινασμένοι, εξαθλιωμένοι αγρότες από την Οκλαχόμα, οι Okies όπως περιφρονητικά τους αποκαλούσαν οι Καλιφορνέζοι, και από το Άρκανσας (οι Arkies) έφταναν στην Καλιφόρνια για να βρεθούν αντιμέτωποι με ακόμα μεγαλύτερη εξαθλίωση, με το ρατσισμό, με την πιο στυγνή εκμετάλλευση και τέλος με τον λιμό! Κι όλ' αυτά ενώ παντού κυκλοφορούσε το σλόγκαν του 31ου προέδρου των ΗΠΑ, Χέρμπερτ Χούβερ (1929-1933): No one has starved.

"Φορτωμένοι σε αυτοκίνητα, ολάκερα καραβάνια, πειναλέοι κι άστεγοι. Είκοσι χιλιάδες, πενήντα χιλιάδες, εκατό, διακόσιες χιλιάδες. Κουβαλιόνταν περνώντας τα βουνά, πειναλέοι κι ανήσυχοι - ανήσυχοι σαν τα μερμήγκια, βιαστικοί να βρουν κάποια δουλειά -να σηκώσουν, να σπρώξουν, να σύρουν, να μαζώξουν -ό,τι κι αν είναι, όσο βαριά δουλειά κι αν είναι, φτάνει να φάνε. Τα παιδιά πεινούν... Πεινούσαν και ήταν έξαλλοι. Και είχαν ελπίσει πως θα βρουν μια σκεπή, και βρήκαν μόνο έχθρητα. Όκιοι -οι χτηματίες τους μισούσαν ξέροντας πως οι ίδιοι είναι χορτάτοι και οι Όκιοι πεινασμένοι, μπορεί κιόλα να 'χουν ακούσει απ' τους παππούδες τους πόσο εύκολο είναι ν' αρπάξεις τη γης από έναν άνθρωπο μαλθακό, αν είσαι εξαγριωμένος απ' την πείνα κι αρματωμένος. Τους μισούσαν και στις πόλεις, οι μαγαζάτορες γιατί δεν είχαν λεφτά για ξόδεμα... οι μικροτραπεζίτες γιατί δεν είχαν καμιά περιουσία. Και η εργατιά τους μισούσε γιατί ένας πεινασμένος άνθρωπος πρέπει να δουλέψει κι αφού έχει ανάγκη να δουλέψει, αυτόματα ο εργοδότης θα του δώσει μικρότερο μεροκάματο. Κι έτσι κανένας δε θα μπορέσει να πλερωθεί περισσότερο".

Μικρές συμβουλές για την αγορά τροφίμων

Για να κατορθώσετε με τα λιγότερα χρήματα να παρέχετε στους δικούς σας τις απαραίτητες θερμίδες, πρωτεϊνες, μεταλλικά άλατα και βιταμίνες σας προτείνουμε τα κάτωθι:

Να προτιμάτε το χυμό ντομάτας από αυτό του πορτοκαλιού, τις πατάτες απ' το ψωμί και τις λευκές πατάτες απ' τις γλυκοπατάτες, γιατί περιέχουν περισσότερο σίδηρο και θα τις ψήνετε με τη φλούδα τους ώστε στη συνέχεια να την τρώτε. Να καταναλώνετε κατά προτίμηση λάχανο και παντζάρια παρά μαρούλι και σπανάκι. Για να διατηρηθούν οι βιταμίνες να τρώτε το λάχανο ωμό. Αν ωστόσο το βράζετε, δε θα πετάτε το ζουμί αλλά θα το χρησιμοποιείτε σε σούπες ή χυμούς...

Henry Sherman (καθηγητής στο Columbia)

Κι όταν οι εσωτερικοί μετανάστες έφταναν στην Καλιφόρνια, συνωστίζονταν σε άθλιους συνοικισμούς, τα διαβόητα Hoovervilles (απ' τ' όνομα του Προέδρου), απ' όπου προσπαθούσαν απεγνωσμένα να βρουν δουλειά. Ενώ το πιο τραγικό είναι, ότι ακόμη κι αν έβρισκαν προσωρινά κάποια εργασία, το μεροκάματο ήταν τόσο χαμηλό που δεν έφτανε να τους θρέψει.

"Ο κουρελοσυνοικισμός βρίσκεται πλάι στο ποτάμι και τα σπίτια του ήταν τσαντίρια και παράγκες χορτοσκεπασμένες, χαρτένια σπίτια, ένας μεγάλος σωρός παλιοπραμάτειες. Έμπασε μέσα την οικογένειά του κι έγινε πολίτης της Χούβερβιλ -παντού έχουν το ίδιο όνομα: Χούβερβιλ. Έστησε το τσαντίρι του όσο μπορούσε πιο κοντά στο ποτάμι. Κι αν δεν είχε τσαντίρι, πήγαινε σε σκουπιδαριό της πόλης κι έφερνε χαρτόνια, κι έφτιανε ένα σπίτι από αυλακωτό χαρτόνι. Και με τις πρώτες βροχές το σπίτι έλιωνε και σαρωνόταν..."

Αυτό είναι το σκηνικό το μυθιστορήματος του Στάινμπεκ "Τα σταφύλια της οργής" (1939), που πολλοί ίσως το θεωρήσουν ξεπερασμένο. Η μουσική του δομή, η ποιητική του πρόζα και η αγάπη του για τον άνθρωπο το κάνουν ένα αξεπέραστο αριστούργημα. Όσο υπάρχουν πρόσφυγες, μετανάστες, εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, ρατσισμός αλλά και ανθρωπιά, το έργο του Στάινμπεκ θα παραμένει πεισματικά επίκαιρο.

Τα πρόσωπά των ηρώων του είναι ακόμη παρόντα. Αν δεν μπορούμε να τα διακρίνουμε είναι γιατί κοιτάμε χωρίς να βλέπουμε. Είναι γιατί είμαστε τυφλοί χωρίς να είμαστε τυφλοί...

Σημειώσεις: Η πρώτη εικόνα είναι αφίσα της εποχής φιλοτεχνημένη από τον Ben Shahn. Η δεύτερη είναι φωτογραφία με αμμοθύελλα στο Τέξας το 1935. Η επόμενη είναι του Arthur Rothstein από την Οκλαχόμα το 1936, σκηνικό μετά από αμμοθύελλα. Στη συνέχεια ένα χαρακτικό του Reginald Marsh του 1932 με τον ειρωνικό τίτλο: Ουρά για ψωμί - Κανείς δεν έχει πεινάσει (No one has starved). Οι επόμενες τρεις φωτογραφίες είναι της διάσημης φωτογράφου Dorothea Lange και απεικονίζουν μετανάστες στην Καλιφόρνια το 1936, με αποκορύφωμα την τελευταία που την έκανε παντού γνωστή. Τα δυο αποσπάσματα με μωβ χαρακτήρες είναι από την Έξοδο της Παλαιάς Διαθήκης (πληγές του Φαραώ) και τα υπόλοιπα από το μυθιστόρημα. Η τελευταία πρόταση της ανάρτησης είναι εμπνευσμένη από το "Περί τυφλότητος" του Σαραμάγκου. Σημειωτέον ότι την ίδια εποχή εκτυλίσσεται και το άλλο σπουδαίο έργο του Στάινμπεκ, "Άνθρωποι και ποντίκια".