Δοκίμια (επιλογή)

Τ. Σ. Έλιοτ, εκδ. Ηριδανός (*Πατάκης), μτφ. Σ. Μπεκατώρος.

"Δεν μπορούμε να κρίνουμε ένα συγγραφέα αν δεν παραδοθήκαμε ποτέ σ' αυτόν... Πρέπει να παραιτηθούμε από τον εαυτό μας κι ύστερα να τον ξαναβρούμε... Φυσικά, το εγώ που ξαναβρήκαμε ουδέποτε είναι το ίδιο με εκείνο που εγκαταλείψαμε", έγραφε το 1935 ο Έλιοτ σε ένα γράμμα του προς τον Σπέντερ και θα έλεγα ότι αυτή ακριβώς η στάση είναι, που με χαρακτηρίζει ως αναγνώστη.

Τα δοκίμια, που βρίσκονται σ΄ αυτή την επιλογή του Στέφανου Μπεκατώρου, γράφτηκαν μεταξύ 1919 και 1961 και αναμφίβολα διατηρούν μέχρι και σήμερα τη γοητεία τους. Για τον Έλιοτ, η λογοτεχνική κριτική είναι μια ενστικτώδης δραστηριότητα του πολιτισμένου πνεύματος. Ο κριτικός είναι λογοτεχνικός κριτικός αν, γράφοντας κριτική, ενδιαφέρεται κυρίως να βοηθήσει τους αναγνώστες του να κατανοήσουν και να απολαύσουν. Αυτός ακριβώς είναι κι ο δικός του στόχος σε πολλά απ' αυτά τα δοκίμια. Γι' αυτό γράφει απλά προσπαθώντας να μεταδώσει τη σοφία που έχει αποκομίσει από την πολύχρονη ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία.

"Η ποίηση αρχίζει ίσως μ' έναν άγριο που χτυπά ένα τύμπανο μέσα σε μια ζούγκλα, κατέχει δε πάντα αυτό το ουσιαστικό χαρακτηριστικό της κρούσης και του ρυθμού... Η ποίηση μπορεί να προκαλέσει επαναστάσεις στην αισθαντικότητα από εκείνες που χρειάζονται πότε πότε, μπορεί να συντελέσει στο γκρέμισμα των καθιερωμένων τρόπων αντίληψης και αξιολόγησης που σχηματίζονται αδιάκοπα και να βοηθήσει τους ανθρώπους να ιδούν τον κόσμο καινούριο, ή ένα καινούριο κομμάτι του. Μας βοηθάει πότε πότε να συνειδητοποιούμε λίγο περισσότερο τα βαθύτερα, ανώνυμα συναισθήματα που δημιουργεί το υπέδαφος της ύπαρξής μας, μέσα στο οποίο σπάνια διεισδύουμε, επειδή η ζωή μας είναι συνήθως μια αδιάκοπη φυγή από τον εαυτό μας και μια φυγή από τον ορατό και αισθητό κόσμο".

Διαβάζοντας τα δοκίμια με χρονολογική σειρά διαπιστώνει κανείς και την πορεία του Έλιοτ από τον έντονο διδακτισμό και εντυπωσιακό τόνο των πρώτων, όπως το "Παράδοση και προσωπικό ταλέντο" (1919), έως το τελευταίο "Για να κρίνουμε τον κριτικό" (1961), όπου ο τόνος χαμηλώνει και μιλάει για ταπεινοσύνη (humility), που σημαίνει την ικανότητα να δέχεσαι τις αλλαγές που μπορεί να φέρει ο χρόνος στις πεποιθήσεις σου.

"Λίγο ενδιαφέρει εάν ο ποιητής είχε στην εποχή του μεγάλο κοινό. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι πάντα πρέπει να έχει τουλάχιστον ένα μικρό κοινό σε κάθε γενιά. Με αυτό, ωστόσο, θέλω να πω ότι η σπουδαιότητά του έχει αξία για τη δική του εποχή, δηλαδή ότι οι πεθαμένοι ποιητές δε μας χρησιμεύουν πια αν δεν έχουμε και ζωντανούς. Θα συνέχιζα τη σκέψη μου λέγοντας ότι αν ένας ποιητής αποκτήσει πολύ γρήγορα μεγάλο κοινό, μάλλον κάτι ύποπτο συμβαίνει: επειδή μας δημιουργεί το φόβο πως δεν κάνει κάτι το νέο, ότι δίνει στους ανθρώπους αυτό που είχαν συνηθίσει να παίρνουν και, άρα, αυτό που είχαν ήδη αποκομίσει από τους ποιητές της προηγούμενης γενιάς. Είναι όμως απαραίτητο να έχει ο ποιητής στην εποχή του το σωστό, μικρό κοινό. Πρέπει να υπάρχει πάντα μια μικρή πρωτοπορία ανθρώπων ικανών να εκτιμούν την ποίηση, οι οποίοι, έχοντας αυτονομηθεί, προπορεύονται κάπως της εποχής τους ή είναι έτοιμοι να αφομοιώσουν πιο γρήγορα την καινοτομία... Οι μεταβολές και εξελίξεις στην αισθαντικότητα, που συμβαίνουν αρχικά σε λίγους ανθρώπους, θα επιδράσουν σιγά σιγά στη γλώσσα μέσω της επιρροής που θα ασκήσουν σε άλλους συγγραφείς, οι οποίοι έγιναν ευκολότερα δημοφιλείς. Όταν δε αυτές θα έχουν εδραιωθεί καλά, θα χρειαστεί καινούρια πρόοδος. Εξάλλου, μέσα από τους ζωντανούς συγγραφείς είναι που επιζούν οι πεθαμένοι".

Η έκδοση, επιμελημένη από τον ίδιο τον μεταφραστή, είναι υποδειγματική. Πρωτοκυκλοφόρησε από τον Ηριδανό το 1983 και στη συνέχεια εμπλουτισμένη και με άλλα δοκίμια, το 2002, από τις εκδόσεις Πατάκη. Εισαγωγικά σημειώματα, φωτογραφίες, βιβλιογραφίες, σχόλια με πλούσιες πληροφορίες γύρω από το ιστορικό της συγγραφής των δοκιμίων αλλά και το πνευματικό και πολιτικό κλίμα της εποχής και με ποικίλες αναφορές σε συγγραφείς και έργα. Επίσης λεπτομερής χρονολογικός πίνακας του Έλιοτ και ενημερωτικός κατάλογος των συγγραφέων που αναφέρονται είτε στα δοκίμια είτε στα σχόλια. Έργο πλήρες και πρότυπος οδηγός για κάθε επιμελητή και μεταφραστή ανάλογων βιβλίων.