Απ' το σεντούκι του Ναυτίλου

A. Νέοι θησαυροί

Ο Μισέλ Φουκώ (1926-1984) δίδαξε στο College de France από τον Ιανουάριο του 1971 μέχρι και το θάνατό του τον Ιούνιο του 1984. Ο τίτλος της έδρας του ήταν: Ιστορία των συστημάτων σκέψης. Το εναρκτήριο μάθημα εκφωνήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 1970 ("Η τάξη του λόγου", εκδ. Ηριδανός, μτφ. Μ. Χρηστίδης) ενώ οι παραδόσεις του γίνονταν κάθε Τετάρτη από τις αρχές Γενάρη ως τα τέλη Μαρτίου. Η παρακολούθηση ήταν απολύτως ελεύθερη, σύμφωνα με τους κανόνες του "Κολεγίου", και οι καθηγητές, όπως λεγόταν, δεν είχαν φοιτητές αλλά ακροατές. Και το ακροατήριο του Γάλλου στοχαστή ήταν πολυάριθμο. Φοιτητές, διδάσκοντες, ερευνητές, περίεργοι αλλά και πολλοί ξένοι γέμιζαν τα αμφιθέατρα. Οι παραδόσεις του Φουκώ υπήρξαν θρυλικές. Ο ακροατής δεν μαγνητιζόταν μόνο από την αφήγηση που κατασκευαζόταν από βδομάδα σε βδομάδα, δεν γοητευόταν μόνο από την αυστηρότητα της παρουσίασης, έβρισκε επίσης να φωτίζεται η επικαιρότητα. Η τέχνη του Μισέλ Φουκώ ήταν να συναρτά (diagonaliser!) την ιστορία στην επικαιρότητα. Μπορεί να μιλούσε για Νίτσε ή Αριστοτέλη, για την ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη τον 19ο αιώνα ή για την χριστιανική ποιμαντική, αλλά ο ακροατής έβρισκε πάντοτε κάτι το διαφωτιστικό για το παρόν και για τα γεγονότα του καιρού του.

Πριν μερικά χρόνια (1997) οι παραδόσεις του άρχισαν να απομαγνητοφωνούνται και να εκδίδονται από τις εκδόσεις Seuil και Gallimard. Από τους 13 κύκλους μαθημάτων έχουν ήδη κυκλοφορήσει στα γαλλικά οι οκτώ. Ο ένατος έχει αναγγελθεί για τον Φεβρουάριο του 2011. Στα ελληνικά είχαν ως τώρα κυκλοφορήσει μόνον οι παραδόσεις του ακαδημαϊκού έτους 1975-76 με τίτλο "Για την υπεράσπιση της κοινωνίας" (Il faut defendre la societe), εκδ. Ψυχογιός, μτφ. Τ. Δημητρούλια. Το παρόν βιβλίο, "Οι μη κανονικοί", εκδ. Εστία, μτφ. Σ. Σιαμανδούρας, περιέχει τις παραδόσεις τού 1974-75. Εδώ ο Φουκώ ερευνώντας ποικίλες πηγές (εκκλησιαστικές, νομικές και ιατρικές), μελετάει το πρόβλημα των επίφοβων εκείνων ατόμων που ο 19ος αι. ονόμασε "les anormaux", "οι ανώμαλοι", οι μη κανονικοί. Μέσα από τη μελέτη τους εκείνο που ενδιαφέρει τον Φουκώ είναι να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε στη νεότερη Δύση η έννοια της μη κανονικότητας.

"Όταν ο Φουκώ μπαίνει στην αρένα, γοργός, ορμητικός, σαν κάποιος που ρίχνεται στο νερό, πηδάει πάνω από σώματα για να φτάσει στην καρέκλα του, παραμερίζει μαγνητόφωνα για να ακουμπήσει τα χαρτιά του, βγάζει το σακάκι του, ανάβει μια λάμπα και ξεκινά, ακριβώς στην ώρα του. Φωνή δυνατή, αποτελεσματική, μεταδιδόμενη από μικρόφωνα, μοναδική παραχώρηση στον μοντερνισμό σε μια αίθουσα μετά βίας φωτισμένη από ένα φως που βγαίνει μέσα από διακοσμητικές λεκάνες επιχρισμένες με μαρμαροκονία. Υπάρχουν τριακόσιες θέσεις και πεντακόσια στριμωγμένα άτομα που καταλαμβάνουν και τον παραμικρό ελεύθερο χώρο..."

(G. Petitjean, 1975)

Σημείωση: Πιστεύω ότι αξίζουν συγχαρητήρια στην Εστία για την έκδοση και αισιοδοξώ ότι και η μετάφραση θα είναι ανάλογη του εγχειρήματος. Στο μέλλον θα έχω την ευκαιρία να αναφερθώ σ' αυτήν αφού τη διαβάσω παράλληλα με το γαλλικό κείμενο. Μακάρι να ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες παραδόσεις...