Καμένα λεφτά

Ρικάρντο Πίλια, εκδ. Καστανιώτης, μτφ. Έφη Γιαννοπούλου.

"Ο κόσμος ψάχνει σ' όλη του τη ζωή να βρει

τουλάχιστον τον έρωτα,

μα δεν βρίσκει τίποτα.

Σκέφτομαι συχνά πως η ζωή μας είναι τόσο μικρή

που δεν αξίζει καν να την αρχίσει κανείς.

Απ' την Αθήνα θα πάω στο Μοντεβίδεο ίσως και

στη Σαγκάη, είναι κάτι αυτό δε μπορείς

να το αμφισβητήσεις..."

Μ. Αναγνωστάκης

Από το Μπουένος Άιρες στο Μοντεβιδέο, θα πάνε ο Ντόρντα ή Ξανθός Γκάουτσο, ο Μπρινιόνε ή Μπέμπης και οι υπόλοιποι της συμμορίας προκειμένου να ξεφύγουνε από τους διώκτες τους... Το 1965 ληστεύουν στο Μπουένος Άιρες μια χρηματαποστολή. Οι ληστές, αφού προδώσουν πληροφοριοδότες, αστυνομικούς και πολιτικούς, δραπετεύουν στην άλλη όχθη του Ρίο ντε λα Πλάτα με όλα τα λεφτά. Εκεί στο Μοντεβιδέο, σε ένα διαμέρισμα, θα γραφτεί το τελευταίο συγκλονιστικό επεισόδιο του ανθρωποκυνηγητού.

Μοντεβιδέο... το πιο γοητευτικό όνομα της υδρογείου σφαίρας στο δωμάτιό μου. Στις εκβολές του Ρίο ντε λα Πλάτα και στα νοτιοδυτικά του Ατλαντικού ωκεανού, το φανταζόμουν εξωτικό και μυστηριώδες. Αν και η πραγματικότητα του διαδικτύου επίμονα διαψεύδει αυτή την εικόνα ωστόσο η πρωτεύουσα με το μεγαλύτερο ποσοστό μεταναστών σε όλο τον κόσμο (πάνω από το 8ο% των κατοίκων της είναι Ευρωπαίοι μετανάστες) διατηρεί για μένα τη γοητεία της. Εκεί, επί 15 ώρες όχι μόνο η αστυνομία αλλά και ολόκληρη η πόλη θα πολιορκήσει το διαμέρισμα, όπου βρίσκονται εγκλωβισμένοι οι πρωταγωνιστές της ληστείας.

"Καμένα λεφτά" είναι ο τίτλος του μυθιστορήματος και αναρωτιέμαι τι θα μπορούσε να σημαίνει στις μέρες μας η καύση πολύτιμων χαρτονομισμάτων... Θα ήταν μια πράξη συμβολική με ισχυρό κοινωνικό αντίκτυπο; Θα ήταν μια πράξη τρομοκρατίας; Αυτό που τελικά χαρακτηρίζει το σύγχρονο πολιτισμό μας, αυτό για το οποίο γίνονται τα πάντα σήμερα, θα μετατρεπόταν σε στάχτη... Βέβαια, υπό κάποιες προϋποθέσεις, αυτή η πράξη θα ήταν δυνατόν να οδηγήσει στη σωτηρία: Πριν από πολλούς αιώνες ο Αρίστιππος, μαθητής του Σωκράτη, ενώ βρισκόταν σε πλοίο έβλεπε τους πειρατές που τον καταδίωκαν να τον πλησιάζουν επικίνδυνα. Τότε έβγαλε τα λεφτά του στην κουπαστή, τα μέτρησε και τα πέταξε στη θάλασσα λέγοντας: "Καλύτερα να χαθούν τα λεφτά εξαιτίας του Αρίστιππου παρά να συμβεί το αντίστροφο". Ωστόσο, στην περίπτωση του μυθιστορήματος, που σημειωτέον είναι πραγματική ιστορία, μόνο τη σωτηρία δεν έφερε.

"Άρχισαν να πετάνε αναμμένα χαρτονομίσματα των χιλίων από το παράθυρο. Από το φωταγωγό της κουζίνας κατάφεραν τα καμένα λεφτά να πετάνε πάνω από τη γωνία. Τα φλεγόμενα χαρτονομίσματα έμοιαζαν με πεταλούδες από φως... Όλοι στο πλήθος, που παρακολουθούσε, κατάλαβαν ότι αυτή η πράξη ήταν μια κήρυξη ολικού πολέμου, ενός κατά μέτωπον και οργανωμένου πολέμου εναντίον ολόκληρης της κοινωνίας. Αυτή η πράξη (σύμφωνα με τις εφημερίδες) ήταν χειρότερη από τα εγκλήματα που είχαν διαπράξει, γιατί ήταν μια ενέργεια μηδενιστική και παράδειγμα καθαρής τρομοκρατίας... Και έπειτα από όλα αυτά τα ατελείωτα λεπτά κατά τη διάρκεια των οποίων είδαν να καίγονται τα χαρτονομίσματα σαν πύρινα πύρινα πουλιά έμεινε μια στήλη στάχτη, μια νεκρική στήλη των αξιών της κοινωνίας (δήλωσε στην τηλεόραση κάποιος από τους μάρτυρες)..."



Το πρώτο μισό της αφήγησης, που εκτυλίσσεται στο Μπουένος Άιρες, παρακολουθείται με "κομμένη την ανάσα" καθώς οι ληστές βρίσκονται σε συνεχή κίνηση προσπαθώντας να διαφύγουν από την αστυνομία ενώ το δεύτερο είναι στατικό και κλειστοφοβικό με τη δράση να ξετυλίγεται κυρίως μέσα σε ένα διαμέρισμα. Οι αφηγηματικοί τρόποι του Ρικάρντο Πίλια είναι αξιοθαύμαστοι. Κινείται με άνεση μεταξύ του ρεπορτάζ και της μυθοπλαστικής αφήγησης κάνοντας ένα βήμα πιο πέρα από τον Τρούμαν Καπότε του αριστουργηματικού "Εν ψυχρώ". Εναλλάσσει συνεχώς τις οπτικές γωνίες ακόμα και τις στιγμές της μεγαλύτερης έντασης με αποκορύφωμα την τελική σκηνή, όπου τα γεγονότα σχολιάζονται είτε από τους δημοσιογράφους είτε από τους πολίτες είτε από τους αστυνομικούς. Κατασκευάζει με πειστικό τρόπο έναν κόσμο του περιθωρίου της μεταπερονικής Αργεντινής, όπου κυριαρχούν τα ναρκωτικά, η βία, το σεξ και ο πόθος για το χρήμα. Οι ομοφυλόφιλοι "δίδυμοι" πρωταγωνιστές δεν λειτουργούν με τη λογική του πραγματικού κόσμου που τους περιβάλλει. Ο δικός τους κόσμος είναι τα φαντάσματα που κουβαλούν μέσα τους εξ απαλών ονύχων και τους κατατρύχουν επιβάλλοντας τη δική τους λογική...




"Στα "Καμένα λεφτά" ο αφηγητής προέκυψε από την πρόθεσή μου να δημιουργήσω μια χορωδιακή αφήγηση, γιατί για μένα το κλειδί του βιβλίου ήταν αυτή η αίσθηση τραγωδίας που δίνει. Σκεφτόμουν τον χορό της ελληνικής τραγωδίας: Οι δημοσιογράφοι, τα σχόλια για την τραγική μοίρα των προσώπων..."

Σημειώσεις: Το βιβλίο γυρίστηκε σε ταινία το 2000 σε σκηνοθεσία Μαρτσέλο Πινιέιρο. Στην πρώτη φωτογραφία το Μοντεβιδέο. Η δεύτερη είναι από την πραγματική επιχείρηση πολιορκίας στο Μοντεβιδέο το 1965. Ο νεκρός μπροστά στο όχημα είναι ένας από τους αξιωματούχους της αστυνομίας, που επιχείρησε να μπει στο διαμέρισμα. Η τρίτη είναι από την ταινία και στην τέταρτη απεικονίζονται οι πραγματικοί πρωταγωνιστές... Το τελευταίο απόσπασμα προέρχεται από συνέντευξη του συγγραφέα στην μεταφράστρια. (16/20)