Οι Υπνοβάτες - 1

Χέρμαν Μπροχ, εκδ. Μέδουσα, μτφ. Κώστας Κουντούρης.

Her mann Broch, εκδ. Suhrkamp.

"Τα βιβλία είναι υπνοβάτες που δεν πρέπει να ξυπνάς"

Μωρίς Μπλανσό

Ο "Θάνατος του Βιργιλίου" και "Οι Υπνοβάτες" είναι κατά τη γνώμη μου έργα σταθμοί στη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα. Ο Χέρμαν Μπροχ (1886-1951) ανήκει στην περίφημη πλειάδα των Αυστριακών συγγραφέων, την ύπαρξη των οποίων οι περισσότεροι Αυστριακοί αγνοούν. Γόνος μιας ευκατάστατης εβραϊκής οικογένειας της Βιέννης ασχολήθηκε με το πατρικό του εργοστάσιο έως το 1927. Τότε στα 41 του, το πούλησε για να σπουδάσει μαθηματικά, φιλοσοφία και ψυχολογία στο πανεπιστήμιο της Βιέννης και να αρχίσει να ασχολείται με τη λογοτεχνία. Δημοσίευσε το πρώτο του έργο σε ηλικία 45 χρόνων, τους Υπνοβάτες... Κάτι τέτοια διαβάζω και παίρνω κουράγιο... τι 41, τι 48 (χθες τα έκλεισα)... μπορεί και γω λοιπόν να τα παρατήσω όλα και να ασχολούμαι μόνο με αυτά που μ' αρέσουν. Βέβαια δεν έχω εργοστάσιο να πουλήσω αλλά τι στο καλό, κάτι θα βρω... Ας ξαναγυρίσω όμως στον Μπροχ που με την προσάρτηση της Αυστρίας από τη Γερμανία, το 1938, συλλαμβάνεται και απελευθερώνεται μόνο μετά από συντονισμένες ενέργειες φίλων του μεταξύ των οποίων ήταν και ο Τζέημς Τζόυς. Μεταναστεύει στο Νιου Χέηβεν στην Αμερική, όπου και πεθαίνει το 1951 έχοντας στο μεταξύ γράψει το magnum opus του, τον Θάνατο του Βιργιλίου. Συνολικά έγραψε 5 μυθιστορήματα και μερικά δοκίμια.

Σύντομη κατάδυση στη βιβλιοθήκη του Ναυτίλου

1. Οι Υπνοβάτες, εκδ. Μέδουσα 1987 σε φιλότιμη μετάφραση του Κώστα Κουντούρη με εξαιρετική εισαγωγή του Μωρίς Μπλανσό σχολιασμένη από τον μεταφραστή. Τρεις τόμοι, ένας για το κάθε μέρος της τριλογίας. Στον τρίτο υπάρχει σημείωμα του μεταφραστή και σχόλια τού ίδιου τού συγγραφέα για το έργο του, που βρέθηκαν στα κατάλοιπά του. Δυστυχώς αν και η έκδοση είναι ευπαρουσίαστη (μόνον η πρώτη γιατί οι ανατυπώσεις ήταν άθλιες) το κείμενο είναι γεμάτο από ορθογραφικά και τυπογραφικά λάθη, που αδικούν τη μετάφραση.

2. Die Schlafwandler - Eine Romantrilogie, εκδ. Suhrkamp. Το γερμανικό κείμενο των Υπνοβατών. Ο υπότιτλος σημαίνει: Μια μυθιστορηματική τριλογία. Η έκδοση σε έναν τόμο συμπληρώνεται από σημείωμα του εκδότη και βιβλιογραφία. Η τριλογία πρωτοεκδόθηκε στα 1932.

3. The unknown quantity (Die Unbekannte Größe, 1933), εκδ. Northwestern University Press, 2000, σε μετάφραση Εdwin & Willa Muir. Πρόκειται για το δεύτερο μυθιστόρημά του μεταφρασμένο στα αγγλικά.

4. "Βιργιλίου θάνατος", εκδ. Gutenberg, απαράδεκτα μεταφρασμένος (μετά από ανάγνωση το 2020) από τον Γιώργο Κεντρωτή σε μια έκδοση χάρμα οφθαλμών.

Έργο σταθμός στη λογοτεχνία και γλωσσικό επίτευγμα που φέρνει στο νου έργα αντίστοιχα του Τζόυς, του Προυστ, του Λεσάμα Λίμα και του Αντρέι Μπέιλι. Στο ογκώδες αυτό μυθιστόρημα καταγράφονται οι 18 τελευταίες ώρες του Βιργιλίου: από την άφιξή του στο λιμάνι του Μπρίντεζι μέχρι το θάνατό του το απόγευμα της επόμενης μέρας στο ανάκτορο του Αυγούστου. Ο Βιργίλιος, λίγο πριν από τον θάνατό του, απογοητευμένος βαθύτατα από την εποχή του και τη βαρβαρότητά της και από την αδυναμία της ποιητικής γλώσσας να εκφράσει το άφατο, αποφασίζει να καταστρέψει το χειρόγραφο της Αινειάδας...

5. Der Tod des Vergil, εκδ. Suhrkamp. Το τρίτο του μυθιστόρημα στα γερμανικά. Το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε στα γερμανικά στα 1945 (Pantheon books) στις Ηνωμένες Πολιτείες.

6. The death of Virgil, εκδ. Oxford Univ. Press, μτφ. J. S. Untermeyer. O Μπροχ τελείωσε το έργο το 1944. Η μετάφρασή του στα αγγλικά έγινε σχεδόν παράλληλα με τη συγγραφή του. Η Jean Starr Untermeyer άρχισε να το μεταφράζει το 1939 και το τελείωσε το 1944. Η μεταφραστική της εργασία που γινόταν με τη βοήθεια του συγγραφέα πρωτοεκδόθηκε το Δεκέμβρη του 1944 ενώ το γερμανικό πρωτότυπο το Φλεβάρη του 1945 με κάποιες μικροδιορθώσεις που δεν απαντώνται στη μετάφραση.

7. Οι Αθώοι, εκδ. Κριτική, μτφ. Νίκος Λίβος. Μια μυθιστορηματική ενότητα που αποτελείται από διηγήσεις. Το γερμανικό κείμενο εκδόθηκε το 1950.



8. Η διήγηση της υπηρέτριας Τσερλίνε, έκδοση του Απλού Θεάτρου για την εξαιρετική παράσταση του Αντύπα το 1992, με την γλυκύτατη Αλέκα Παϊζη, σε μετάφραση Ελένης Βαροπούλου. Πρόκειται για ένα από τα διηγήματα των "Αθώων".

9. The Spell, εκδ. Farrar, Strauss & Giroux σε αγγλική μετάφραση τού υιού Μπροχ: H. F. Broch de Rothermann (από το επίθετο της μητέρας του που ο Μπροχ χώρισε το 1923). Ο συγγραφέας ολοκλήρωσε την πρώτη του μορφή το 1935 και προοριζόταν για τον πρώτο τόμο μιας τριλογίας. Το 1936 ξεκίνησε να το ξαναδουλεύει από την αρχή για το εγκαταλείψει, λίγο αργότερα, έως το 1950. Τότε, πιθανόν υπό την πίεση του εκδότη, το ξανάπιασε πάλι από την αρχή αλλά ως το θάνατό του είχε έτοιμα μόνο 5 κεφάλαια του έργου. Εκδόθηκε τελικά το 1976, αρχικά με τίτλο: "Ο εκμαυλιστής" (Der Versucher) και στη συνέχεια με τίτλο: "Η σαγήνη" (Die Verzauberung). Ο γιος του μετέφρασε μόνο την πρώτη μορφή, που ήταν και η μόνη ολοκληρωμένη, εμπλουτίζοντάς την με ένα σχετικά αυτόνομο κεφάλαιο από τη δεύτερη του 1936.

10. "Ο Χόφμανσταλ και η εποχή του", εκδ. Πατάκης, μτφ. Δ. Πολυχρονάκης. Δοκίμιο του Μπροχ σε μια υποδειγματική έκδοση από τη σειρά "Ναυτίλος" των εκδόσεων Πατάκη.

11. "Creation litteraire et connaissance", εκδ. Gallimard, μτφ. Albert Kohn με εκτεταμένη εισαγωγή της Χάννα Άρεντ. Πρόκειται για μια συλλογή δοκιμίων. Σε αυτά τα δοκίμια γίνεται φανερό ότι ο Μπροχ ήταν "συγγραφέας παρά τη θέλησή του". Ένας λάτρης της επιστημών και των μαθηματικών που συνεχώς δυσπιστούσε απέναντι στη λογοτεχνία. Η ζωή του, η προσωπικότητά του και το έργο του περικλείονταν σε ένα τρίγωνο του οποίου οι τρεις γωνίες ήταν: η λογοτεχνική δημιουργία, η γνώση (βλ. επιστήμες) και η δράση (βλ. πολιτική). Στόχος του ήταν, πιστεύω, το τρίγωνο αυτό να γίνει κύκλος... Με άλλα λόγια η ποίηση να αποκτήσει την ίδια βαρύτητα με την επιστήμη και στη συνέχεια οι δυο τους να συμπεριλάβουν όλες τις δραστηριότητες έως και την ίδια την καθημερινότητα του ανθρώπου.

ΥΓ (3/8/2011): Άλλα δύο βιβλία του προστέθηκαν στη βιβλιοθήκη μου:
12. "Logique d' un monde en ruine", εκδ. Eclat (2005). Συλλογή έξι δοκιμίων του Μπροχ σε γαλλική μετάφραση, γραμμένων μεταξύ 1931 και 1946.
13."Theorie de la folie des masses", εκδ. Eclat. "Η θεωρία της μανίας των μαζών" είναι μάλλον το σημαντικότερο έργο του Μπροχ, τουλάχιστον για τον ίδιο. Από το 1934 σχεδιάζει να γράψει ένα θεωρητικό έργο για την ψυχολογία των μαζών. Δεν το τελείωσε όμως ποτέ καθώς το επεξεργαζόταν συνεχώς έως το θάνατό του, το 1951. Ένας ογκώδης τόμος σε γαλλική μετάφραση, που βασίστηκε στην γερμανική έκδοση του Paul Michael Luetzeler στις εκδόσεις Suhrkamp (1979)