Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου 2011

Οι Υπνοβάτες - 1

Χέρμαν Μπροχ, εκδ. Μέδουσα, μτφ. Κώστας Κουντούρης.
Her mann Broch, εκδ. Suhrkamp.



"Τα βιβλία είναι υπνοβάτες που δεν πρέπει να ξυπνάς"

Μωρίς Μπλανσό












Ο "Θάνατος του Βιργιλίου" και "Οι Υπνοβάτες" είναι κατά τη γνώμη μου έργα σταθμοί στη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα. Ο Χέρμαν Μπροχ (1886-1951) ανήκει στην περίφημη πλειάδα των Αυστριακών συγγραφέων, την ύπαρξη των οποίων οι περισσότεροι Αυστριακοί αγνοούν. Γόνος μιας ευκατάστατης εβραϊκής οικογένειας της Βιέννης ασχολήθηκε με το πατρικό του εργοστάσιο έως το 1927. Τότε στα 41 του, το πούλησε για να σπουδάσει μαθηματικά, φιλοσοφία και ψυχολογία στο πανεπιστήμιο της Βιέννης και να αρχίσει να ασχολείται με τη λογοτεχνία. Δημοσίευσε το πρώτο του έργο σε ηλικία 45 χρόνων, τους Υπνοβάτες... Κάτι τέτοια διαβάζω και παίρνω κουράγιο... τι 41, τι 48 (χθες τα έκλεισα)... μπορεί και γω λοιπόν να τα παρατήσω όλα και να ασχολούμαι μόνο με αυτά που μ' αρέσουν. Βέβαια δεν έχω εργοστάσιο να πουλήσω αλλά τι στο καλό, κάτι θα βρω... Ας ξαναγυρίσω όμως στον Μπροχ που με την προσάρτηση της Αυστρίας από τη Γερμανία, το 1938, συλλαμβάνεται και απελευθερώνεται μόνο μετά από συντονισμένες ενέργειες φίλων του μεταξύ των οποίων ήταν και ο Τζέημς Τζόυς. Μεταναστεύει στο Νιου Χέηβεν στην Αμερική, όπου και πεθαίνει το 1951 έχοντας στο μεταξύ γράψει το magnum opus του, τον Θάνατο του Βιργιλίου. Συνολικά έγραψε 5 μυθιστορήματα και μερικά δοκίμια.




Σύντομη κατάδυση στη βιβλιοθήκη του Ναυτίλου



1. Οι Υπνοβάτες, εκδ. Μέδουσα 1987 σε φιλότιμη μετάφραση του Κώστα Κουντούρη με εξαιρετική εισαγωγή του Μωρίς Μπλανσό σχολιασμένη από τον μεταφραστή. Τρεις τόμοι, ένας για το κάθε μέρος της τριλογίας. Στον τρίτο υπάρχει σημείωμα του μεταφραστή και σχόλια τού ίδιου τού συγγραφέα για το έργο του, που βρέθηκαν στα κατάλοιπά του. Δυστυχώς αν και η έκδοση είναι ευπαρουσίαστη (μόνον η πρώτη γιατί οι ανατυπώσεις ήταν άθλιες) το κείμενο είναι γεμάτο από ορθογραφικά και τυπογραφικά λάθη, που αδικούν τη μετάφραση.



2. Die Schlafwandler - Eine Romantrilogie, εκδ. Suhrkamp. Το γερμανικό κείμενο των Υπνοβατών. Ο υπότιτλος σημαίνει: Μια μυθιστορηματική τριλογία. Η έκδοση σε έναν τόμο συμπληρώνεται από σημείωμα του εκδότη και βιβλιογραφία. Η τριλογία πρωτοεκδόθηκε στα 1932.





3. The unknown quantity (Die Unbekannte Größe, 1933), εκδ. Northwestern University Press, 2000, σε μετάφραση Εdwin & Willa Muir. Πρόκειται για το δεύτερο μυθιστόρημά του μεταφρασμένο στα αγγλικά.











4. "Βιργιλίου θάνατος", εκδ. Gutenberg, απαράδεκτα μεταφρασμένος (μετά από ανάγνωση το 2020) από τον Γιώργο Κεντρωτή σε μια έκδοση χάρμα οφθαλμών.



















Έργο σταθμός στη λογοτεχνία και γλωσσικό επίτευγμα που φέρνει στο νου έργα αντίστοιχα του Τζόυς, του Προυστ, του Λεσάμα Λίμα και του Αντρέι Μπέιλι. Στο ογκώδες αυτό μυθιστόρημα καταγράφονται οι 18 τελευταίες ώρες του Βιργιλίου: από την άφιξή του στο λιμάνι του Μπρίντεζι μέχρι το θάνατό του το απόγευμα της επόμενης μέρας στο ανάκτορο του Αυγούστου. Ο Βιργίλιος, λίγο πριν από τον θάνατό του, απογοητευμένος βαθύτατα από την εποχή του και τη βαρβαρότητά της και από την αδυναμία της ποιητικής γλώσσας να εκφράσει το άφατο, αποφασίζει να καταστρέψει το χειρόγραφο της Αινειάδας...

5. Der Tod des Vergil, εκδ. Suhrkamp. Το τρίτο του μυθιστόρημα στα γερμανικά. Το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε στα γερμανικά στα 1945 (Pantheon books) στις Ηνωμένες Πολιτείες.


















6. The death of Virgil, εκδ. Oxford Univ. Press, μτφ. J. S. Untermeyer. O Μπροχ τελείωσε το έργο το 1944. Η μετάφρασή του στα αγγλικά έγινε σχεδόν παράλληλα με τη συγγραφή του. Η Jean Starr Untermeyer άρχισε να το μεταφράζει το 1939 και το τελείωσε το 1944. Η μεταφραστική της εργασία που γινόταν με τη βοήθεια του συγγραφέα πρωτοεκδόθηκε το Δεκέμβρη του 1944 ενώ το γερμανικό πρωτότυπο το Φλεβάρη του 1945 με κάποιες μικροδιορθώσεις που δεν απαντώνται στη μετάφραση.

7. Οι Αθώοι, εκδ. Κριτική, μτφ. Νίκος Λίβος. Μια μυθιστορηματική ενότητα που αποτελείται από διηγήσεις. Το γερμανικό κείμενο εκδόθηκε το 1950.



8. Η διήγηση της υπηρέτριας Τσερλίνε, έκδοση του Απλού Θεάτρου για την εξαιρετική παράσταση του Αντύπα το 1992, με την γλυκύτατη Αλέκα Παϊζη, σε μετάφραση Ελένης Βαροπούλου. Πρόκειται για ένα από τα διηγήματα των "Αθώων".















9. The Spell, εκδ. Farrar, Strauss & Giroux σε αγγλική μετάφραση τού υιού Μπροχ: H. F. Broch de Rothermann (από το επίθετο της μητέρας του που ο Μπροχ χώρισε το 1923). Ο συγγραφέας ολοκλήρωσε την πρώτη του μορφή το 1935 και προοριζόταν για τον πρώτο τόμο μιας τριλογίας. Το 1936 ξεκίνησε να το ξαναδουλεύει από την αρχή για το εγκαταλείψει, λίγο αργότερα, έως το 1950. Τότε, πιθανόν υπό την πίεση του εκδότη, το ξανάπιασε πάλι από την αρχή αλλά ως το θάνατό του είχε έτοιμα μόνο 5 κεφάλαια του έργου. Εκδόθηκε τελικά το 1976, αρχικά με τίτλο: "Ο εκμαυλιστής" (Der Versucher) και στη συνέχεια με τίτλο: "Η σαγήνη" (Die Verzauberung). Ο γιος του μετέφρασε μόνο την πρώτη μορφή, που ήταν και η μόνη ολοκληρωμένη, εμπλουτίζοντάς την με ένα σχετικά αυτόνομο κεφάλαιο από τη δεύτερη του 1936.





10. "Ο Χόφμανσταλ και η εποχή του", εκδ. Πατάκης, μτφ. Δ. Πολυχρονάκης. Δοκίμιο του Μπροχ σε μια υποδειγματική έκδοση από τη σειρά "Ναυτίλος" των εκδόσεων Πατάκη.


11. "Creation litteraire et connaissance", εκδ. Gallimard, μτφ. Albert Kohn με εκτεταμένη εισαγωγή της Χάννα Άρεντ. Πρόκειται για μια συλλογή δοκιμίων. Σε αυτά τα δοκίμια γίνεται φανερό ότι ο Μπροχ ήταν "συγγραφέας παρά τη θέλησή του". Ένας λάτρης της επιστημών και των μαθηματικών που συνεχώς δυσπιστούσε απέναντι στη λογοτεχνία. Η ζωή του, η προσωπικότητά του και το έργο του περικλείονταν σε ένα τρίγωνο του οποίου οι τρεις γωνίες ήταν: η λογοτεχνική δημιουργία, η γνώση (βλ. επιστήμες) και η δράση (βλ. πολιτική). Στόχος του ήταν, πιστεύω, το τρίγωνο αυτό να γίνει κύκλος... Με άλλα λόγια η ποίηση να αποκτήσει την ίδια βαρύτητα με την επιστήμη και στη συνέχεια οι δυο τους να συμπεριλάβουν όλες τις δραστηριότητες έως και την ίδια την καθημερινότητα του ανθρώπου.




ΥΓ (3/8/2011): Άλλα δύο βιβλία του προστέθηκαν στη βιβλιοθήκη μου:
12. "Logique d' un monde en ruine", εκδ. Eclat (2005). Συλλογή έξι δοκιμίων του Μπροχ σε γαλλική μετάφραση, γραμμένων μεταξύ 1931 και 1946.
13."Theorie de la folie des masses", εκδ. Eclat. "Η θεωρία της μανίας των μαζών" είναι μάλλον το σημαντικότερο έργο του Μπροχ, τουλάχιστον για τον ίδιο. Από το 1934 σχεδιάζει να γράψει ένα θεωρητικό έργο για την ψυχολογία των μαζών. Δεν το τελείωσε όμως ποτέ καθώς το επεξεργαζόταν συνεχώς έως το θάνατό του, το 1951. Ένας ογκώδης τόμος σε γαλλική μετάφραση, που βασίστηκε στην γερμανική έκδοση του Paul Michael Luetzeler στις εκδόσεις Suhrkamp (1979)


19 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Σας ζηλεύω τρελά και μόνο που ξεκινήσατε την ανάγνωση του Μπροχ.
"Οι Υπνοβάτες" είναι η τριλογία που ονειρεύομαι εξ απαλών ονύχων να διαβάσω.
Όπως και "Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες " του Μούζιλ.
Όπως και άλλα πολλά, ων ουκ έσται τέλος...
Λέτε να μην προλάβω ποτέ;

Σίγουρα η αρχή είναι το ήμισυ του παντός.
Καλό κουράγιο σας εύχομαι!
Όσο για μένα, ελπίζω να προλάβω να διαβάσω σ' αυτή η ζωή όσα θέλω πολύ.

κ.κ.

brouss είπε...

Η ανάγνωση είναι ατελείωτη αλλά η ζωή είναι μικρή είπε ο Κούντερα. Δυστυχώς...

ναυτίλος είπε...

Την τριλογία την έχω ήδη διαβάσει από τον Αύγουστο και τολμώ να πω ότι ζηλεύω και γω τον εαυτό μου που τη διάβαζε... χρόνια υπνοβατούσε στη βιβλιοθήκη μου...

Ανώνυμος είπε...

Τι μου λέτε τώρα...
Έχω πεθάνει από τη ζήλια μου... Εντελώς...
Σας θαυμάζω...
Συγχαρητήρια!

(Και στα δικά μου! Σύντομα!)

κ.κ.

Johnny Panic είπε...

Εγώ,από τα ελάχιστα πράγματα που κοίταξα στο ίντερνετ,το κόλλημα το έχω φάει με τους "Αθώους",αυτό θέλω να διαβάσω πρώτο,όταν με το καλό πιάσω Μπροχ.Εκτός από το θάνατο του Βιργιλίου,φαίνεται να καταπιάστηκε με το θάνατο της αθωότητας.Η απατηλή λευκότητα της περιώνυμης εθνικής αθωότητας των Αυστριακών(σε αγαστή αρμονία με την αγνή λευκότητα του αλπικού τοπίου) κηλιδωμένη από τη μελάνη του Μπροχ,κάπως έτσι το φαντάζομαι(φυσικά,ίσως να είναι κάτι τελείως διαφορετικό).Βέβαια,αν έχει εξαντληθεί από τον εκδοτικό οίκο,θα διαβάσω το "Θάνατο του Βιργιλίου" και οι "Αθώοι" μάλλον στη φαντασία μου θα μείνουν,να υπνοβατούν εκεί ως το δικό μου θάνατο(μιας και τα βιβλία δεν υπνοβατούν μονάχα στις βιβλιοθήκες).Ωστόσο,η ελπίδα δεν θανατώνεται εύκολα,καθώς υπάρχουν και οι επανεκδόσεις.

Και ναι,το εξώφυλλο των εκδόσεων Gutenberg είναι όνειρο!



@κ.κ.
και στα δικά μας οι λεύτερες!

Johnny Panic είπε...

Τώρα που το σκέφτομαι,πρέπει να είμαι εντελώς ανωμαλάρα.Έχω κανονικότητες αναγνωστικές φαντασιώσεις,σε βαθμό γιγάντωσης του ποθητού αντικειμένου,που με τη σειρά τους επιφέρουν οδυνηρές ματαιώσεις,όποτε δυστυχώς διαψεύδονται.Άλλος κανείς;

ναυτίλος είπε...

Αγαπητέ Τζόννυ, τους Αθώους δεν τους έχω διαβάσει ακόμη (εξαιρείται η Τσερλίνε) και Ο Θάνατος του Βιργιλίου προς το παρόν υπνοβατεί. Αν οι Αθώοι είναι εξαντλημένοι φαντάζομαι κάποιος θα βρεθεί να βοηθήσει, όπως ας πούμε με τα βιβλιαράκια του Βάλζερ που ξεκινάνε αύριο το ταξίδι τους για βόρεια...
Όχι μόνο το εξώφυλλο αλλά όλο το βιβλίο του Gutenberg είναι θαύμα! Πού να διαβάσεις και μερικά αποσπάσματα! Προς το παρόν προετοιμάζομαι γι' αυτή την ανάγνωση...
Μπορεί να με θεωρήσεις σχολαστικό αλλά κάποια βιβλία απαιτούν, για μένα, εξοικείωση με τον τόπο και το χρόνο στον οποίο διαδραματίζονται. Για παράδειγμα πριν τους Υπνοβάτες ασχολήθηκα με την ιστορία της άλλοτε κραταιάς Πρωσσίας ενώ παράλληλα διάβασα τον "Κόσμο του χθες" του επίσης Αυστριακού και Εβραίου Τσβάιχ (καμία σχέση με Μπροχ...) που δίνει ζωή σε μια ολόκληρη εποχή έστω και με σχετικά επιφανειακό τρόπο. Ακόμη και το ταξίδι μου στην περιοχή του Ρήνου έπαιξε το ρόλο του... ο πρωταγωνιστής του τρίτου και μεγαλύτερου βιβλίου της τριλογίας είναι Αλσατός από το Κολμάρ ενώ πολλές σκηνές του έργου εκτυλίσσονται σε μικρές πόλεις στις όχθες του Ρήνου.
Όσο για τις αναγνωστικές φαντασιώσεις, που προϊόντος του χρόνου γιγαντώνονται, καλύτερα να μη μιλήσω γιατί πρόκειται για ένα τεράστιο θέμα... Ευτυχώς έως τώρα κανένα τέτοιο σκοτεινό "αντικείμενο" του πόθου μου δεν με διέψευσε.

Johnny Panic είπε...

Ωωω,μου έφτιαξες τη μέρα με τον Βάλζερ και σ'ευχαριστώ δημοσίως! Δε θα σε πω σχολαστικό,μερακλή θα σε πω...Όσο για τον Βιργίλιο,με βλέπω να τον αποκτώ μέσα στο φθινόπωρο! Άλλη εμμονή κι αυτή,μόλις με πρόδωσε το ρήμα "αποκτώ".Τέλος πάντων...

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΩΡΙΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ είπε...

κ.κ
Μην ζηλεύετε κανένα, οτιδήποτε κι αν έχει διαβάσει. Δεν χάνετε και τίποτα.
Η ζωή είναι πιο σπουδαία από τη λογοτεχνική έκφραση. Προλάβετε να ζήσετε τη ζωή σας! Εγώ προσωπικά θα σας ζηλεύω ακόμα κι αν δεν έχετε διαβάσει τους "Υπνοβάτες" ή τον "Βιργιλίου Θάνατος".
*Για τα δυο αυτά βιβλία θα επανέλθω

Johnny Panic είπε...

@ Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες

μας χαλάς την πιάτσα...

Ανώνυμος είπε...

@ Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες:

Εννοείται ότι ζηλεύω με την καλή έννοια.
Εκτιμώ τα απλά πράγματα της ζωής και χαίρομαι να διαβάζω (που είναι το ευ ζην.)
Ευχαριστώ ωστόσο για το σχόλιό σας...

@Johnny Panic:

H κατάστασή μου δεν έχει γιατρειά.
Νυν υπέρ πάντων των βιβλίων ο αγών...
Δεν υπάρχει φόβος να χαθώ από την πιάτσα...

κ.κ.

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΩΡΙΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ είπε...

@Johnnhy Panic
Ευχαριστώ. Ευτυχώς που την χαλάει και ο Βιργίλιος ο οποίος λέει, σύμφωνα με τον Μπροχ:"Μερικοί σκόρπιοι στίχοι ούτε πλουσιότερο πρόκειται να κάνουν τον κόσμο ούτε φτωχότερο. αυτά τα έχουμε πει, Πλότιε, τα 'χουμε μιλήσει, τα συμφωνήσαμε"
Ο Λεύκιος κούνησε με αυστηρότητα το κεφάλι του: "Αδικία ν'αποκαλείς την Αινειάδα μερικούς σκόρπιους στίχους!...λες και μιλάς για καράκαλους και νεροκουβάλους!"
"Ε, και τι'ναι η Αινειάδα"
"Βιργιλίου θάνατος" σ.363
Μετάφραση Γιώργος Κεντρωτής

Johnny Panic είπε...

Ως κοπλιμέντο το είπα κι εγώ,μια χαρά τα λες,Άνθρωπέ μου,αλλά στον κόσμο των ασθενών οι υγιείς δεν έχουν θέση.Και πολλά ευχαριστώ για το ωραίο απόσπασμα.Θα το διαβάσω σίγουρα το βιβλίο!

Επίσης.πολύ ωραία τα λέει(ή τα υπονοεί) και ο Καλβίνο στην "Περιπέτεια ενός αναγνώστη".

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΩΡΙΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ είπε...

@Johnny Panic
Καλημέρα!
Μου θυμήσατε τον αγαπημένο μου Καλβίνο. Τρέχω, δηλαδή τρόπος του λέγειν τρέχω, αφού είμαι στη δουλειά, να ξαναδιαβάσω μερικά από τα αγαπημένα μου διηγήματα. Να ξεφύγω από αυτόν τον φαφλατά τον Μπολάνιο που τόσο πολύ με μάγεψε.

ναυτίλος είπε...

Άνθρωπέ μου, και η ανάγνωση της λογοτεχνίας στις χαρές της ζωής ανήκει, γιατί όχι;
Βέβαια υπάρχουν και ένα σωρό άλλες, ας μην είμαι μονομανής, όπως για παράδειγμα: να καλείς σπίτι αγαπημένους φίλους σου για φαγητό και μετά να συζητάς για λογοτεχνία ή να ανοίγεις ένα παλιό κρασί Βουργουνδίας από την κάβα σου και να το μοιράζεσαι με την παρέα σου διαβάζοντας γαλλική ποίηση ή να πηγαίνεις σινεμά για να απολαύσεις την κινηματογραφική μεταφορά ενός αγαπημένου σου μυθιστορήματος ή μια ερωτική συνεύρεση της οποίας έχει προηγηθεί η αφροδισιακή ανάγνωση αποσπασμάτων απ'τον Μεγάλο Ανατολικό του Εμπειρίκου....

Librofilo είπε...

Η "Τσερλίνε" κυκλοφορεί(;) και από τις εκδόσεις Κριτική αυτόνομα. Ο Μπροχ είναι πολύ μεγάλος, τι να λέμε τώρα - και εχεις δίκιο καμμία σχέση με τον Τσβάϊχ.

ναυτίλος είπε...

Λιμπρόφιλε σ' ευχαριστώ για την παρέμβαση. Πράγματι κυκλοφορεί αυτόνομα, απλά δεν την έχω γιατί καλύπτομαι από την πολύ καλή έκδοση του Απλού Θεάτρου. Στην ανάρτηση αναφέρω μόνο τα βιβλία του Μπροχ που βρίσκονται στη βιβλιοθήκη μου.
Θα μπορούσα επίσης να συμπληρώσω και άλλο ένα σημαντικό βιβλίο που κάποια στιγμή θα μπει στη βιβλιοθήκη μου, τη ογκώδη Θεωρία των Μαζών. Ο Μπροχ είχε ξεκινήσει να τη γράφει το 1935 και τη συμπλήρωνε μέχρι το θάνατό του χωρίς ποτέ να την ολοκληρώσει. Πρόκειται για ένα έργο αντίστοιχο με αυτό του Κανέτι (Μάζα και Εξουσία)ή του Ράιχ (Η ψυχολογία του Φασισμού).
Όσο για τον Χθεσινό κόσμο του Τσβάιχ θα κάνω σύντομα μια ανάρτηση.

Johnny Panic είπε...

Οι "Αθώοι" πάντως είναι εξαντλημένοι.Ωστόσο,το ίντερνετ να 'ναι καλά,καθώς λίγες ώρες πριν παρέλαβα ένα από τα εναπομείναντα αντίτυπα! Γράφεις όμως ότι πρόκειται για μια ενότητα που απαρτίζεται από 7 διηγήσεις,ενώ εγώ βλέπω 7 κεντρικές διηγήσεις(Φωνές 1923),δύο ύστερες(Φωνές 1933),καθώς και δυο πρώιμες ποιητικές συνθέσεις(Φωνές 1913).
Πρέπει να είναι η μέρα μου σήμερα,διότι το πρωί έφτασε και ο Βάλζερ...

ναυτίλος είπε...

Δυστυχώς Τζόννυ, πρέπει να έχω κάνει λάθος. Βλέπεις τα πιο πολλά βιβλία μου βρισκονται σε ένα ΄θλιβερό υπόγειο μερικά χιλιόμετρα μακριά από το σπίτι μου (μελλοντικά ούτε ρεύμα δε θα έχω σ' αυτό το παράρτημα της βιβλιοθήκης μου). Έτσι πήρα τις πληροφορίες μου από τις καρτέλες μου και το ίντερνετ γιατί 3-4 από αυτά τα βιβλία βρίσκονται εκεί. Χρησιμοποίησα βέβαια και τη μνήμη μου που κάποιες φορές μου κάνει νερά. Αν και δε το έχω διαβάσει θυμόμουνα μόνο το εφτά...
Χαίρομαι που ο Βάλζερ έφτασε τόσο γρήγορα...