Οδυσσέας - 1

Υλικό για μια ανάγνωση του Οδυσσέα...

1. Τζαίημς Τζόυς: Οδυσσέας, εκδ. Κέδρος, 1990, μτφ. Σωκράτης Καψάσκης. Την έκδοση επιμελήθηκε ο Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος. Στον πρόλογο ο Καψάσκης γράφει για τις μεταφραστικές δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει κατά τη διάρκεια της πολύχρονης εργασίας του. Αναμφίβολα πρόκειται για έναν άθλο, που θα σχολιάσω σε μελλοντική ανάρτηση. Ο ίδιος δηλώνει ότι έλαβε υπόψη του και τη γαλλική και τη γερμανική μετάφραση τις οποίες, σημειωτέον, είχε επιβλέψει ως ένα σημείο και ο ίδιος ο Τζόυς. Η μετάφραση ακολουθεί την πρώτη Αμερικανική έκδοση του 1934 (Random House).

2. James Joyce: Ulysses, The corrected text, εκδ. Penguin, 1986. Με πρόλογο του Richard Ellmann. Η έκδοση έχει γίνει από τον Hans Walter Gabler, ο οποίος έκανε πολλές σχολαστικές διορθώσεις (οι πιο πολλές ασήμαντες) στο κείμενο, που κατά πάσα πιθανότητα ο ίδιος ο Τζόυς δεν είχε ποτέ το χρόνο ή την υπομονή να διορθώσει σχολαστικά.

Η πρώτη έκδοση του Οδυσσέα είχε γίνει στο Παρίσι, το 1922, από ένα μικρό βιβλιοπωλείο (Shakespeare & Co της Sylvia Beach) χωρίς την ανάλογη εμπειρία σε εκδόσεις. Το 1924 κυκλοφορεί μια έκδοση διορθωμένη, ενώ απαγορεύεται η έκδοσή του στις ΗΠΑ και στην Αγγλία καθώς θεωρήθηκε πορνογραφικό(!). Στα 1934 αίρεται η απαγόρευση και πρωτοκυκλοφορεί στην Αμερική (Random House), ενώ το 1937 στην Αγγλία από τον εκδοτικό οίκο Bodley Head, τέσσερα χρόνια πριν το θάνατο του συγγραφέα.

Ο ερευνητής John Kidd, λίγο μετά την έκδοση του Gabler, υποστηρίζει σε μια εμπεριστατωμένη μελέτη του ότι από τις 5000 μικροδιορθώσεις του οι 4000 είναι άστοχες ή και λανθασμένες κι έτσι, μετά από πολλές διαμάχες, ο Penguin, το 1992, επανήλθε στην έκδοση Bodley. Μέχρι σήμερα πάντως η αναμενόμενη θεωρημένη έκδοση του τζοϋσολόγου Κιντ (Dublin edition) δεν έχει εμφανιστεί.

3. James Joyce: Ulysses, Annotated Student's edition, εκδ. Penguin, 1992. Εξαιρετική έκδοση του Declan Kiberd με πλούσια εισαγωγή και σημειώσεις, που επανέρχεται στο βασικό κείμενο της Random/Bodley.

4. James Joyce: Ulysses, εκδ. Folio Society, 16/6/2004 (στην επέτειο των εκατό χρόνων από την Bloomsday), έκδοση περιορισμένου αριθμού με έξοχη εικονογράφηση του εικαστικού Mimmo Paladino. Το μυθιστόρημα του Τζόυς εκτυλίσσεται στο Δουβλίνο κατά τη διάρκεια μίας μόνο μέρας, στις 16 Ιουνίου του 1904. Ο βασικός του πρωταγωνιστής είναι ο Λεοπόλδος Μπλούμ και έχει πια καθιερωθεί (στο Δουβλίνο τουλάχιστον) αυτή η μέρα να εορτάζεται ως Bloοmsday. Η έκδοση ακολουθεί το κείμενο της διορθωμένης γαλλικής έκδοσης του 1924.

5. Stuart Gilbert: James Joyce's Ulysses, εκδ. Vintage Books. Πρόκειται για τον κλασικότερο οδηγό ανάγνωσης που εκδόθηκε το 1930, με τις ευλογίες του ίδιου του Τζόυς, από τον Άγγλο Gilbert, ο οποίος είχε συνεργαστεί στη γαλλική μετάφραση του Οδυσσέα μαζί με τον συγγραφέα, τον Βαλερύ Λαρμπώ και τον Ωγκύστ Μορέλ. Λέγεται ότι ο Καψάσκης το έχει μεταφράσει αλλά μέχρι σήμερα παραμένει ανέκδοτο.

6α. Ρίτσαρντ Έλλμαν, εκδ. Scripta 2005, μτφ. Αθηνά Δημητριάδου, επιμ. Άρης Μπερλής. Πρόκειται για μια βιογραφία υπόδειγμα! Πρωτοεκδόθηκε στη Νέα Υόρκη το 1959 και αναθεωρήθηκε το 1982.

6β. Richard Ellmann, εκδ. Oxford Univ. Press, 1983.

7. Frank Budgen: James Joyce and the making of Ulysses, εκδ. Oxford Univ. Press 1989. O Budgen ήταν ζωγράφος και πολύ στενός φίλος του Τζόυς, ιδιαίτερα τα χρόνια της Ζυρίχης , οπότε ο συγγραφέας έγραφε τον Οδυσσέα και συζητούσε μαζί του τα θέματα που τον απασχολούσαν σχετικά με το μυθιστόρημά του. Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1934. Το σκίτσο του Τζόυς στην αρχή της ανάρτησης είναι δικό του.

8. Don Gifford & Robert Seidman: Notes for Joyce: An Annotation of James Joyce's "Ulysses", εκδ. University of California Press, 2008. Πρόκειται για πλούσιο πραγματολογικό σχολιασμό του Οδυσσέα, σχεδόν λέξη προς λέξη. Ως έκδοση αναφοράς χρησιμοποιεί τη "διορθωμένη" του Gabler.



9. Άρης Μαραγκόπουλος: Ulysses, Οδηγός Ανάγνωσης, εκδ. Κέδρος 2001. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο, αντάξιο του Τζόυς, πλασμένο με γνώση, αγάπη και φαντασία. Θαυμάσιες και οι μεταφραστικές του απόπειρες. Πρωτοκυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δελφίνι, ενώ τώρα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος.

1ο. Άρης Μαραγκόπουλος: Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο, εκδ. Κέδρος 1997. Τζοϋσική μυθιστορία με εικόνες... Πρόκειται για ένα ταξίδι στην πατρίδα και στη γλώσσα του δαιμόνιου Ιρλανδού αποτελούμενο από σχολιασμένες εικόνες και αποσπάσματα από τον Οδυσσέα.

11. Ulysses read by Jim Norton with Marcella Riordan. Naxos Audiobooks. Πρόκειται για μια κασετίνα από 4 CDs. Εκτενή αποσπάσματα, σοφά επιλεγμένα, που διαβάζει έξοχα ο Norton αναδεικνύοντας τη μουσικότητα του κειμένου. Έχει κυκλοφορήσει και πλήρης κασετίνα με 22 CDs.




Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι όλα αυτά είναι περιττά για μια πρώτη απόλαυση του "Οδυσσέα"... Αρκεί η μετάφραση του Καψάσκη, μια χαρτόδετη αγγλική έκδοση και απεριόριστη αγάπη για τη λογοτεχνία. Κι έτσι είναι! Αλλά ποιος λέει ότι η ανάγνωση των παραπάνω (βοηθητικών;) βιβλίων δεν είναι αυτή καθεαυτή απολαυστική; Ας ξεκινήσει κάποιος να διαβάζει τη βιογραφία του Έλλμαν ή τον Οδηγό ανάγνωσης του Μαραγκόπουλου και μετά το ξανασυζητάμε. Και στη συνέχεια ας βυθιστεί μέσω των αναφορών του Gifford στον κόσμο των ιρλανδικών μύθων, του Ομήρου και της Καθολικής Εκκλησίας για ν' ακούσει στο τέλος τον Norton να απαγγέλει το παρακάτω απόσπασμα του πρώτου κεφαλαίου:

-God, he said quietly. Isn't the sea what Algy calls it: a grey sweet mother? The snotgreen sea. The scrotumtightening sea. Epi oinopa ponton. Ah, Dedalus, the Greeks. I must teach you. You must read them in the original. Thalatta! Thalatta! She is our great sweet mother. Come and look.

- Θεέ μου, είπε ήρεμα. Η θάλασσα δεν είναι έτσι όπως την αποκαλεί ο Άλτζυ, η γκρίζα γλυκειά μας μάνα; Η μυξοπράσινη θάλασσα. Η αρχιδοσφίχτρα θάλασσα. Επί οίνοπα πόντον. Ω, Ντένταλους, οι Έλληνες. Πρέπει να σου τους γνωρίσω. Πρέπει να τους διαβάσεις στο πρωτότυπο. Θάλαττα! Θάλαττα! Είναι η μεγάλη γλυκειά μας μάνα. Έλα να την κοιτάξεις.

Σημειώσεις: Στην τελευταία φωτογραφία ο Τζόυς με την Σύλβια Μπητς στην πόρτα του βιβλιοπωλείου της στο Παρίσι. Η ανάρτηση αφιερώνεται στη μνήμη του Σωκράτη Καψάσκη (1928-2007) ανθρώπου του κινηματογράφου (μεταξύ άλλων και ιδρυτή της κινηματογραφικής αίθουσας Studio) και μεταφραστή του Οδυσσέα.
Υ.Γ: Ξέχασα δύο βιβλία της Αραβαντινού για τον Τζόυς, που βρίσκονται στη βιβλιοθήκη μου: "Τζέημς Τζόυς: Η ζωή του και το έργο", εκδ. Θεμέλιο (μια περιεκτική και καλογραμμένη βιογραφία όπου μεταφράζονται και χαρακτηριστικά αποσπάσματα του έργου του) και "Τα ελληνικά του Τζόυς", εκδ. Θεμέλιο. Γράφει για τη σχέση του Τζόυς με την αρχαιοελληνική γραμματεία, τη νεοελληνική γλώσσα και διάφορους Έλληνες φίλους του, που τον επηρέασαν στη συγγραφή του΄έργου του.