Απ' το σεντούκι του Ναυτίλου

Α. Νέοι θησαυροί

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι μέσα σε ένα δεκαήμερο και μάλιστα εν μέσω οικονομικής κρίσης κυκλοφόρησαν πέντε ογκόλιθοι της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο ένας μετά τον άλλον... Σήμερα επέστρεψα από τη Σαββατιάτική μου βιβλιότσαρκα με τον πέμπτο ανά χείρας: το "2666" του Ρομπέρτο Μπολάνιο, από τις εκδόσεις Άγρα!

Αγαπητέ μου Johnny, πρόκειται για ένα μυθιστόρημα, διόλου ευκαταφρόνητου μεγέθους, 1.200 σελίδων, δεμένο και φιλοτεχνημένο με το γνωστό μεράκι της Άγρας. Μια ομορφιά... Αν θυμάμαι καλά, "μια υπόσχεση ευτυχίας" ήταν ο ορισμός του Σταντάλ για την ομορφιά. Σκέψου λοιπόν, σε πόσες αναγνωστώρες ενδεχόμενης ευτυχίας αναλογούν οι 1.200 σελίδες του "2666"!

Τέσσερις παθιασμένοι καθηγητές της γερμανικής φιλολογίας αναζητούν τα ίχνη του Πρώσου συγγραφέα Μπένο Φον Αρτσιμπόλντι. Την τελευταία φορά που έδωσε σημεία ζωής βρισκόταν στη Σάντα Τερέσα, μια πόλη της ερήμου στα σύνορα Μεξικού και ΗΠΑ όπου εκατοντάδες γυναίκες έχουν βρεθεί άγρια δολοφονημένες. Από την κατεστραμμένη Ευρώπη μέχρι την έρημο της Σονόρα στα σύνορα Μεξικού-Τέξας, που τη στοιχειώνουν οι άλυτοι φόνοι γυναικών, ο Μπολάνιο αφηγείται την ιστορία της ζωής του Χανς Ράιτερ, γεννημένου το 1920, που εξελίσσεται σε μεγάλο Γερμανό συγγραφέα με το ψευδώνυμο Αρτσιμπόλντι, και ταυτόχρονα καταγράφει με την ανατριχιαστική νηφαλιότητα αστυνομικής αναφοράς την αλυσίδα των φόνων (απομίμηση των δολοφονιών πού στοιχειώνουν την πραγματική Σιουδάδ Χουάρες στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού). Μέσα από πολυάριθμα γκροτέσκα πορτρέτα και φλερτάροντας με όλα τα λογοτεχνικά είδη, δημιουργείται μια εικόνα του εικοστού αιώνα με πινελιές από την Αποκάλυψη. Το λογοτεχνικό κληροδότημα του πρόωρα χαμένου Χιλιανού συγγραφέα είναι φιλόδοξο. Συνδέει το γκανγκστερικό μυθιστόρημα με το Bildungsroman, το βωντβίλ με την πολεμική μαρτυρία, την επιστημονική φαντασία με το ρεπορτάζ και ενσαρκώνει ό,τι πιο ουσιαστικό έχει η λογοτεχνία: την τόλμη να μιλά για τη φρίκη, το θάνατο, την απουσία νοήματος μα και τον έρωτα.

Το "2666" εκδόθηκε, από τον φίλο του Ιγνάσιο Ετσεβαρία, περίπου ένα χρόνο μετά το θάνατο του συγγραφέα και δεν θεωρείται εντελώς ολοκληρωμένο. Όσο για τον αινιγματικό τίτλο του δεν υπάρχει μέσα στο βιβλίο καμία σαφής ένδειξη αλλά όλα δείχνουν ότι πρόκειται για μια χρονολογία. Σε ένα προηγούμενο μυθιστόρημά του, το "Φυλαχτό" υπάρχει το παρακάτω απόσπασμα:

"... την ώρα εκείνη στη Ρεφόρμα φυσάει ένας νυχτερινός αέρας που γεμίζει όλη τη νύχτα, η λεωφόρος Ρεφόρμα μεταμορφώνεται σε διάφανο σωλήνα, σ' έναν πνεύμονα σφηνοειδή απ' όπου περνούν οι φανταστικές ανάσες της πόλης, και μετά αρχίσαμε να περπατάμε στη λεωφόρο Γκερέρο, εκείνοι λίγο πιο αργά απ' ότι πριν, η Γκερέρο την ώρα εκείνη μοιάζει κυρίως με νεκροταφείο, όχι όμως με ένα νεκροταφείο του 1974, ούτε ένα νεκροταφείο του 1968 ούτε ένα νεκροταφείο του 1975 (χρονολογία της αφήγησης) αλλά σ' ένα νεκροταφείο του 2666, ένα νεκροταφείο λησμονημένο κάτω από ένα βλέφαρο νεκρό ή αγέννητο, από τα απαθέστατα υγρά ενός ματιού που επειδή θέλει να ξεχάσει κάτι, καταλήγει να ξεχάσει τα πάντα".

Κάνοντας μια μικρή περιήγηση στο διαδίκτυο διαπίστωσα ότι πολλοί από τους εκδότες τού "2666" ανά τον κόσμο (λες κι ήταν συνεννοημένοι) φρόντισαν έτσι ώστε τα εξώφυλλα του βιβλίου να είναι έξοχα φιλοτεχνημένα. Στη χώρα μας το "2666" είναι το έκτο βιβλίο του Μπολάνιο που κυκλοφορεί (2 συλλογές διηγημάτων και 4 μυθιστορήματα). Το έργο του αποτελείται, μέχρι στιγμής (γιατί το "σεντούκι" του φαίνεται ανεξάντλητο), από 4 συλλογές διηγημάτων (οι δύο εκδόθηκαν μετά θάνατον), 12 μυθιστορήματα (τα τρία μετά θάνατον), μερικές ποιητικές συλλογές και έναν τόμο με δοκίμια. Οι εκδόσεις Άγρα έχουν αναγγείλει ήδη την έκδοση άλλων τεσσάρων μυθιστορημάτων του.

Και τελειώνω με ένα amuse-bouche από τη σελίδα 278:

"Δεν υπάρχει φιλία, είπε η φωνή, δεν υπάρχει αγάπη, δεν υπάρχει έπος, δεν υπάρχει λυρική ποίηση που να μην είναι ένα κελάρυσμα ή ένα γουργούρισμα εγωιστών, μουρμούρα απατεώνων, αρλούμπες προδοτών, μπουρμπουλήθρες αριβιστών, ένα γουργούρισμα γυναικωτών... Μα τι πρόβλημα έχεις με τους ομοφυλόφιλους; Κανένα, είπε η φωνή. Μιλώ με μεταφορική σημασία, είπε η φωνή. Βρισκόμαστε στη Σάντα Τερέσα; είπε η φωνή. Η πόλη αυτή αποτελεί τμήμα, και κάπως διακεκριμένο, της πολιτείας Σονόρα; Ναι, είπε ο Αμαλφιτάνο. Ορίστε λοιπόν, είπε η φωνή. Άλλο πράγμα να είσαι αριβίστας, ας πούμε, για να δώσουμε ένα παράδειγμα, είπε ο Αμαλφιτάνο ανακατεύοντας τα μαλλιά του σαν σε αργή κίνηση, και άλλο πράγμα -εντελώς διαφορετικό- είναι να είσαι αδελφή. Μιλώ μεταφορικά, είπε η φωνή. Μιλώ για να με καταλάβεις εσύ. Μιλώ σα να βρισκόμουν -κι εσύ από πίσω μου- σ' ένα εργαστήριο όπου το χάος είναι απλώς μία μάσκα ή μια απλή μπόχα αναισθητικού. Μιλώ μέσα από ένα εργαστήριο με τα φώτα σβηστά όπου το νεύρο της θέλησης αποκολλάται από το υπόλοιπο σώμα και έρπει, αυτοτραυματισμένο, μέσα στα σκουπίδια. Μιλώ μέσα από τα απλά πράγματα της ζωής..."

Σημειώσεις: Με τη σειρά στις φωτογραφίες είναι: η ισπανική, η ολλανδική, η βραζιλιάνικη, η γερμανική, η γαλλική και η αμερικανική πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος. Την ελληνική μετάφραση του 2666 υπογράφει ο Κρίτων Ηλιόπουλος. Πριν από δύο περίπου χρόνια, σε μια ανάρτησή μου για την κυκλοφορία ενός άλλου σημαντικού βιβλίου του Μπολάνιο, τους "Άγριους ντετέκτιβ" από τον Καστανιώτη, είχα κάνει την ευχή να δούμε στη γλώσσα μας και το 2666. Τελικά η ευχή μου έπιασε τόπο! Και για τους βιβλιοπερίεργους να αναφέρω ότι οι υπόλοιποι "ογκόλιθοι" που κυκλοφόρησαν αυτές τις μέρες είναι οι εξής: "Οι αδελφοί Καραμαζώφ" του Ντοστογιέφσκι (Ίνδικτος σε νέα μετάφραση από την Μπακοπούλου), "Ιστορίες από την Κολιμά" του Σαλάμοφ (έκανα σχετική ανάρτηση), "Μέλμοθ ο περιπλανώμενος" του Μάτσουριν (Gutenberg-Orbis Literae σε μετάφραση Χαράς Σύρου) και "Οι Τιμπώ", Α' τόμος, του Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ (Εστία σε μετάφραση Γ. Νίκα).