Παρασκευή 13 Απριλίου 2012

Οδυσσέας - 11

Τζέημς Τζόυς, εκδ. Κέδρος, μτφ. Σωκράτης Καψάσκης.
James Joyce: Ulysses. Folio Society, 2004 (1926).
James Joyce: Ulysses. Penguin 1992, annotated (1960)



10. Πλαγκτές Πέτρες

Στους δρόμους του Δουβλίνου, από τις τρεις έως τις τέσσερις μετά το μεσημέρι.




Ο αιδεσιμώτατος Κόνμη βαδίζει από το πρεσβυτέριό του έως το Αρτέην. Την ίδια ώρα ο αντιβασιλέας κόμης του Ντάντλεϋ κινείται, εν πομπή, από τη βασιλική του διαμονή προς την τελετή εγκαινίων της φιλανθρωπικής αγοράς Μάιρους. Ανάμεσα σ' αυτές τις δύο πορείες ένα πλήθος Δουβλινέζων περιπλανιέται στους δρόμους της πόλης.

Το δέκατο κεφάλαιο αποτελείται από 19 επεισόδια. Στο καθένα απ' αυτά πρωταγωνιστούν κάποιοι από τους κατοίκους της πόλης. Μεταξύ αυτών ο Λεοπόλδος Μπλουμ και ο Στήβεν Δαίδαλος. Ο κύριος όμως πρωταγωνιστής είναι το ίδιο το Δουβλίνο. Οι δρόμοι του, τα κτήριά του, τα μαγαζιά του, τα κανάλια του... Οι άνθρωποι κινούνται μέσα σ' αυτόν τον δουβλύρινθο, χάνονται και βρίσκονται, για να ξαναχαθούν... Η πόλη σε όλο το μεγαλείο της! Ο Τζόυς είχε πει κάποτε πως αν το Δουβλίνο ισοπεδωνόταν από βόμβες, θα μπορούσαν να το ξανακτίσουν, τούβλο τούβλο, έχοντας ως οδηγό τα έργα του.





























Οι Πλαγκτές Πέτρες είναι ένα κεφάλαιο αριστοτεχνικά ενορχηστρωμένο από τον Τζόυς. Η μουσική του δομή θυμίζει συμφωνικό ποίημα: Φευγαλέες εικόνες (σαν μουσικά μοτίβα) του πρώτου επεισοδίου που αναπτύσσονται αυτόνομα στα επόμενα. Σκηνές που περιγράφονται από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Προτάσεις ολόκληρες που έχουν σκορπίσει και έχουν βρεθεί σε λάθος θέση δημιουργώντας γοητευτικές διαφωνίες.
Μεταξύ τρεις και τέσσερις το απομεσήμερο, τίποτα ουσιαστικό δεν συμβαίνει. Η πόλη χωνεύει τους κατοίκους της...







Μεταφραστικά σχόλια

Σε σχέση με τα προηγούμενα κεφάλαια, εδώ, η γλώσσα του Τζόυς είναι πιο απλή αλλά αυτό δε σημαίνει καθόλου ότι το έργο του μεταφραστή είναι πιο εύκολο. Πώς να αποδώσει κανείς το: "a darkbacked figure scanned books on the hawker's cart"; Πάντως όχι με το: "Μια φιγούρα με μαύρη πλάτη ανακάτευε τα βιβλία πάνω στο καροτσάκι του πλανόδιου βιβλιοπώλη". Πρόκειται για τον Μπλουμ που φοράει ακόμη τα μαύρα ρούχα της κηδείας. Αυτή η φράση (darkbacked figure) επαναλαμβάνεται δύο ή τρεις φορές στο κείμενο και χρειάζεται πιστεύω μια πιο τολμηρή προσέγγιση. Ίσως αν λέγαμε: "μια σκοτεινή ράχη εξέταζε τα βιβλία...";

1. σελ. 265, στη μέση περίπου: "Τέκνα εν Χριστώ αδελφών" ("Christian brother boys"). Πρόκειται για αγόρια που πάνε σε σχολείο της Χριστιανικής Αδελφότητας, κάτι που θεωρείτο κατώτερο από πλευράς μόρφωσης αλλά και φτηνιάρικο καθώς αυτά τα σχολεία χρέωναν ελάχιστα σε σχέση με αυτά των Ιησουιτών, στους οποίους ανήκε και πατήρ Κόνμη. Συνεπώς πιο σωστή μετάφραση θα ήταν: "Παιδιά της Χριστιανικής Αδελφότητας".

2. σελ. 268, λίγο μετά τη μέση: "Ο πατήρ Κόνμη μέσα από τον φράχτη ενός αγρού παρατήρησε βραγιές από κραμβολάχανα, τα οποία του προσέφεραν μικρές υποκλίσεις, απλώνοντας τα φαρδιά κάτω φύλλα τους. Ο ουρανός του έδειξε ένα κοπάδι από μικρά προβατάκια, που τα έσπρωχνε ο άνεμος. Οι Γάλλοι τα λέγουν moutonner. Έκφρασις ακριβής και οικεία" ("The lychgate of a field showed Father Conmee breadths of cabbages, curtseying to him with ample underleaves. The sky showed him a flock of small white clouds going slowly down the wind. Moutonner, the French said. A homely and just word"). Εδώ φαίνεται καθαρά το πώς ο μεταφραστής ισοπεδώνει το τζοϋσικό κείμενο. Η πρώτη πρόταση γίνεται επίπεδη και στη συνέχεια καταστρέφεται η σύνδεση (μέσω του showed) με τη δεύτερη. Επίσης, υπάρχει και ένα λάθος καθώς τα συννεφάκια γίνονται προβατάκια πριν την ώρα τους. Την τελευταία βέβαια πρόταση τη μεταφράζει έξοχα.

3. σελ. 280, στην έβδομη σειρά: Αντί για "τσέρυ" πρόκειται για "σέρυ". Επίσης, στη μέση περίπου λείπει η πρόταση: "Απολαύσεις της κόλασης", πρίν την πρόταση: "Ο Θεός να την έχει καλά".

4. σελ. 281, έβδομη σειρά: "Ο Μπλουμ είναι εγκυκλοπαιδικά μορφωμένο άτομο" ("... cultured allroundman"). Θα προτιμούσα το "πολύπλευρα καλλιεργημένο άτομο".













Σημειώσεις: Στην πρώτη εικόνα, ένας παλαιότερος χάρτης του Δουβλίνου. Στη δεύτερη, ο αιδεσιμώτατος Κόνμη και ο αντιβασιλέας κόμης του Ντάντλεϋ σε φωτογραφίες της εποχής. Στην τρίτη, μια φωτογραφία του MacWeeny από το Δουβλίνο. Στην τέταρτη, έργο του Motherwell με τίτλο: "The streets" για την εικονογράφηση του δέκατου κεφαλαίου.
Καθώς διάβαζα τις "Πλαγκτές Πέτρες" με τη μουσική (κι όχι τόσο κινηματογραφική) δομή, μου ήρθε στο νου το έργο του Μοδέστου Μουσσόρσγκυ: "Εικόνες από μια έκθεση", στην ενορχήστρωση του Σεργκέι Γκορτσάκοφ. Το έργο περιγράφει έναν περίπατο σε μια έκθεση με πίνακες ζωγραφικής που απεικονίζουν 10 στιγμιότυπα από τα ταξίδια του ζωγράφου στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Πολωνία. Η ιδιόμορφη δομή του αποδίδει με τρόπο εξαιρετικό το βηματισμό του επισκέπτη της έκθεσης.



9 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Ανώνυμος είπε...

"Μια σκυφτή σκιά" ίσως και
"παιδιά κατηχητικού".

Στο χάρτη προέχει ο ποταμός τού Δουβλίνου ωσαν βεντάλια συγκρατεί σε δυό μέρη τη παλιά συνοικία απτή νέα, αλλά κυρίως στούς κατοίκους εκπέμπει ότι η ζωή της πόλης οφείλεται στον απόβλητο άθλο τού Ηρακλή. Ταυτόχρονα εκπέμπει τη διαρκή διδαχή πώς 'τα πάντα ρεί'=εξελίσονται. Εδώ στην Ελλάδα είν' αλλοιώς, ο χρόνος εξελίσεται με την Απολλώνια διαδρομή τού ήλιου όπως φαίνεται.

ναυτίλος είπε...

Ενδιαφέρον το σχόλιό σου όσον αφορά στο Δουβλίνο. Ωστόσο δεν καταλαβαίνω την αντίθεση με Ελλάδα (ή Αθήνα;),δηλ. τι εννοείς με το: "ο χρόνος εξελίσσεται με την Απολλώνια διαδρομή τού ήλιου".

Ανώνυμος είπε...

Ξαναγυρίζω στις σελίδες 299-303.
(Ο Γουίλλιαμ Χαμπλ, κόμης του Ντάντλεϊ........έως το τέλος της σελίδας 303)
Τις βρήκα εκπληκτικές...
Το πέρασμα της άμαξας μέσα στην πόλη του Δουβλίνου και οι αντιδράσεις, ο τρόπος που χαιρετούν οι διάφοροι γνωστοί και μη, όταν τη βλέπουν, σε κάνουν να νιώθεις σα να είσαι εκεί και να βλέπεις όλες τις συναντήσεις που αριστοτεχνικά περιγράφονται.
Και τώρα που τις ξαναδιαβάζω για να υποστηρίξω το σχόλιο, νομίζω ότι θα μπορούσαν να σταθούν μόνες τους σ' ένα πυκνό γοητευτικό διήγημα.

Επίσης, για κάποιο λόγο, μου άρεσαν πολύ οι δύο παράγραφοι που περιγράφουν τις σκέψεις του νεαρού Ντίγκναμ για το θάνατο του πατέρα του.( Το πρόσωπό του είχε γίνει γκρίζο...εξομολογήθηκε στον πατέρα Κόνροϋ, σελ. 299).

"Ο Τζόυς είχε πει κάποτε πως αν το Δουβλίνο ισοπεδωνόταν από βόμβες, θα μπορούσαν να το ξανακτίσουν, τούβλο τούβλο, έχοντας ως οδηγό τα έργα του."
Το έχω διαβάσει άπειρες φορές και δείχνει και λίγο(;) την οίηση του Τζόυς.

Όσο για σας, μέσα σε 15 γραμμές περίπου, δώσατε εξαιρετικά το κλίμα του κεφαλαίου.
Και αυτό οφείλω να σας το πω...

Μόλις περάσατε τις Συμπληγάδες με ρότα προς την Ιθάκη σας.
Εγώ έκανα άλλη μια απιστία διαβάζοντας ακόμη ένα (ενδιαφέρον) βιβλίο:
"Ο αργός θάνατος της Λουσιάνα Μπ." του Αργεντίνου Γκιγέρμο Μαρτίνες.
Μάλλον έχω έλλειψη συγκέντρωσης και καθόλου στοχοπροσήλωση αυτήν την εποχή.
Ωστόσο, διαβάζω αργά τη Ναυσικά (είμαι στη σελ. 426) και αισθάνομαι σε οικείο περιβάλλον.

κ.κ.

ναυτίλος είπε...

Κ. Κ., σε φτάνω...
Έκανα μια μικρή διακοπή, λόγω του ταξιδιού μου στην Ηλεία, με Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλο. Δεν είναι εύκολο να κουβαλάω μαζί μου τόσους τόμους...
Με την επιστροφή μου θα συνεχίσω τις Σειρήνες.
Πράγματι σπουδαίο το τελευταίο μέρος του κεφαλαίου. Όσο για την οίηση του Τζόυς, δεν έχεις παρά να διαβάσεις τη βιογραφία του... Εκεί να δεις !

lemon είπε...

Mόλις τελείώσα την Δουβλινιάδα του Βίλα-Μάτας και θέλω να σου μιλήσω γιαυτό.
Δεν είχα διαβάσει άλλο βιβλίο του.
Διάβασα το ποστ σου για το Καθετο Ταξίδι. Εγω απόλαυσα την τόση του αναφορά σε βιβλία και συγγραφείς (με αφορμή τον ήρωα, που είναι εκδότης!).
Το βιβλίο γυρίζει γύρω από τον Οδυσσέα, το Δουβλίνο, τον Τζόυς, αλλά και τον Μπέκετ. Κι επίσης την αγάπη για τα βιβλία.
Χωρίς να πω ότι με ενθουσιασε, όμως είναι από αυτά που θα μου μείνουν αξέχαστα. Με τράβηξε, με βύθισε στην ατμόσφαιρά του, έβλεπα εφιάλτες τα βράδυα (αυτό δε σημαίνει, κατ εμέ, ότι ήταν εφιαλτικό βιβλίο, αλλά ίσα-ίσα, οτι μου μίλησε, ότι ξύπνησε σκέψεις που κοιμόνταν μέσα μου).

Για να μην πολυλογώ άλλο, θα σου πρότεινα να το διαβάσεις :)

ναυτίλος είπε...

Σ ευχαριστώ για την πρόταση. Έχω σκοπό να πάρω το βιβλίο του.
Αλήθεια, έχεις διαβάσει τον Οδυσσέα;

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητή lemon,
έχω την εντύπωση ότι ο Βίλα Μάτας, που είναι και στα προς (δική μου) ανάγνωσιν, προϋποθέτει να έχει διαβάσει κανείς τα έργα με τα οποία καταπιάνεται.

Έτσι λοιπόν, αν δεν έχεις διαβάσει πρώτα το "Μπάρτλεμπι ο γραφιάς" του Μέλβιλ, πώς να διαβάσεις του Μάτας το "Μπάρτλεμπι και Σία";
Το ίδιο σκεπτικό ισχύει και για τη "Δουβλινιάδα", που νομίζω ότι καλό θα ήταν να ακολουθεί τον "Οδυσσέα" του Τζόυς.

(Αυτός ήταν ο προβληματισμός μου για το συγκεκριμένο συγγραφέα...)

Σίγουρα υπάρχουν πολλές απόψεις για τη σειρά που επιλέγουμε να διαβάσουμε ένα βιβλίο.
Αυθόρμητα σκέφτηκα να μοιραστώ τις σκέψεις μου και ελπίζω να μην σας πειράζει...

κ.κ.

lemon είπε...

Ναυτίλε, δεν έχω διαβάσει τον Οδυσσέα. Τον έχω αγοράσει όμως, στα αγγλικά (!) και ευελπιστώ κάποια στιγμή να τον διαβάσω.
Διαβάζω αγγλικά βιβλία, όχι πολλά (μ'αρέσει, για παράδειγμα, πολύ η γλώσσα του Ντίκενς γιαυτό και τον διαβάζω στο πρωτότυπο).

κ.κ., ίσως και να έχεις δίκιο, αλλά εγώ δεν είμαι τόσο οργανωμένη (σαν τον ναυτίλο, που τον θαυμάζω γιαυτό).
Το σχόλιό σου μου υπενθύμισε ότι η ζωή μας δεν φτάνει για να διαβάσουμε όλα όσα θέλουμε να διαβάσουμε...