Τετάρτη 31 Οκτωβρίου 2012

Το Τετράδιο

Ζοζέ Σαραμάγκου, εκδ. Καστανιώτης, μτφ. Αθηνά Ψυλλιά.






Η ερώτηση

Κι εγώ ρωτώ τους οικονομολόγους, τους πολιτικούς, τους ηθικολόγους: υπολόγισαν ποτέ τον αριθμό των ατόμων που υποχρεωτικά καταδικάζονται σε αθλιότητα, σε άνιση εργασία, σε εξαχρείωση, σε αφροσύνη, σε διεφθαρμένη άγνοια, σε ανίκητη δυστυχία, σε απόλυτη ένδεια, για να παραχθεί ένας πλούσιος; 

(Η παραπάνω ρήση ανήκει στον Πορτογάλο ποιητή Αλμέιντα Γκαρέτ (1799-1854) και την καταγράφει, σαν καλός μαθητής στα 86 του χρόνια, ο Ζοζέ Σαραμάγκου στο τετράδιό του)


Διάφανο σαν το νερό

Με άλλα λόγια λέω πως οι λαοί δεν εκλέγουν τις κυβερνήσεις τους ώστε αυτές να τους "οδηγήσουν" στην Αγορά, αλλά είναι η Αγορά που ρυθμίζει με όλους τους τρόπους τις κυβερνήσεις ώστε να "οδηγήσουν" τους λαούς σ' αυτήν. Κι αν μιλώ έτσι για την Αγορά, είναι γιατί αυτή σήμερα, και κάθε μέρα που περνά περισσότερο από ποτέ, είναι το κατεξοχήν όργανο της αυθεντικής, μοναδικής και αναντίρρητης εξουσίας, της παγκόσμιας οικονομικής εξουσίας, που δεν είναι δημοκρατική γιατί δεν την εξέλεξε ο λαός, που δεν είναι δημοκρατική γιατί δεν ασκείται από το λαό, και που, τέλος, δεν είναι δημοκρατική γιατί δεν αποβλέπει στην ευτυχία του λαού.
Ο πρόγονός μας των σπηλαίων θα έλεγε: "Αυτό είναι διάφανο σαν το νερό". Κι εμείς, λίγο πιο σοφοί, θα προειδοποιούσαμε: "Ναι, αλλά είναι μολυσμένο".

(Κι άλλη μια προειδοποίηση: Οποιαδήποτε ομοιότης με την παρούσα κατάσταση στη χώρα μας είναι καθαρά συμπτωματική! Τα παραπάνω ο Σαραμάγκου τα έγραψε το 2008, δηλαδή προ ελληνικής κρίσης, και αφορούν, μάλλον, άλλους. Εμείς συνεχίζουμε να έχουμε δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση, που πασχίζει για την ευτυχία του λαού της...)


Πού είναι η Αριστερά;

Η Αριστερά δεν έχει την παραμικρή ιδέα σε ποιον κόσμο ζει.

("Τον κακομοίρη, τι να περιμένει κανείς σε τέτοια ηλικία;" Ο υπερήλιξ κομμουνιστής Σαραμάγκου, ως μαθητής στο τετράδιό του, που δεν είναι άλλο από το ιστολόγιό του, το οποίο ξεκίνησε στα 86 του, συνεχίζει να υποβάλλει ερωτήματα. Εννοείται, πως εμάς δεν μας αφορά... εμείς δεν έχουμε μόνο μία, αλλά πολλές Αριστερές, συνεπώς, όλο και κάποια θα βρεθεί μπροστά μας...)


Τραπεζίτες

Τι θα κάνουμε με τους τραπεζίτες; Παντού οι κυβερνήσεις, ακολουθώντας τη λογική του παραλόγου, τρέχουν να σώσουν την τράπεζα από στενότητες για τις οποίες υπήρξε η ίδια υπεύθυνη. Δισεκατομμύρια βγαίνουν από την τσέπη των φορολογούμενων για να δώσουν ρευστότητα σε εκατοντάδες τράπεζες ούτως ώστε να αναλάβουν ξανά μία από τις βασικές τους λειτουργίες, την πιστοδοτική. Φαίνεται πως υπάρχουν σοβαρά σημάδια πως οι τραπεζίτες κουνούν την ουρά τους, θεωρώντας καταχρηστικά πως τα χρήματα αυτά τους ανήκουν κιόλας, και, σαν να μην ήταν αυτό αρκετό, αντιδρούν με ψυχρότητα στην πίεση των κυβερνήσεων για να τεθούν αυτά γρήγορα σε κυκλοφορία για να σωθούν από την πτώχευση χιλιάδες επιχειρήσεις και από την ανεργία εκατομμύρια εργαζόμενοι. Είναι σαφές πως οι τραπεζίτες δεν είναι άνθρωποι για να τους εμπιστεύεται κανείς, και η απόδειξη είναι η ευκολία με την οποία δαγκώνουν το χέρι που τους ταϊζει.






Ελπίδες και ουτοπίες

Είναι πολύ συνηθισμένο ν' ακούει κανείς απ' το στόμα νεοεγκατεστημένων πολιτικών πως η ανυπομονησία είναι αντεπαναστατική. Ίσως και να 'ναι, ίσως, εγώ όμως κλίνω περισσότερο στη σκέψη πως, αντίθετα, πολλές επαναστάσεις χάθηκαν από την υπερβολική υπομονή. Προφανώς, δεν έχω τίποτα προσωπικά εναντίον της ελπίδας, αλλά προτιμώ την ανυπομονησία. Είναι ώρα πια να φανεί στον κόσμο, ώστε να μάθουν κάτι αυτοί που προτιμούν να μας ταϊζουν ελπίδες. Ή ουτοπίες.

(Γραμμένο από έναν πολέμιο της ελπίδας, της υπομονής και της ουτοπίας...)


Λέξεις

Αν μου παράγγελναν να βάλω με σειρά προτεραιότητας την ευσπλαχνία, τη δικαιοσύνη και την καλοσύνη, θα έδινα την πρώτη θέση στην καλοσύνη, τη δεύτερη στη δικαιοσύνη και την τρίτη στην ευσπλαχνία. Γιατί η καλοσύνη, από μόνη της, ήδη απαλάσσεται από τη δικαιοσύνη και την ευσπλαχνία, γιατί η δίκαιη δικαιοσύνη περιέχει ήδη μέσα της αρκετή ευσπλαχνία. Η ευσπλαχνία είναι ό,τι απομένει όταν δεν υπάρχει ούτε καλοσύνη ούτε δικαιοσύνη.

(Απ' ό,τι ξέρω, το παραπάνω το' γραψε όταν έμαθε για τα συσσίτια της Εκκλησίας της Ελλάδος, που γίνονται με τρόφιμα συγκεντρωμένα από Ελληνες πολίτες, υπό την καθοδήγηση μεγαλοκαναλάρχη και με σύνθημα -τι ειρωνεία!: "Όλοι μαζί μπορούμε"...)






Η άλλη πλευρά

Όταν σ' ένα περιβάλλον βυθισμένο σε απόλυτη σκοτεινότητα ανάβουμε ένα φως, το σκοτάδι εξαφανίζεται. Τότε συχνά αναρωτιόμαστε: "Πού πήγε;" Και η απάντηση μπορεί να είναι μία και μόνη: "Δεν πήγε πουθενά, το σκοτάδι είναι απλώς η άλλη πλευρά του φωτός, η μυστική του όψη". Κρίμα που δεν μου το είχαν πει πρωτύτερα, όταν ήμουν παιδί. Σήμερα θα ήξερα τα πάντα για το σκοτάδι και το φως, για το φως και το σκοτάδι.

(Ιδού κύριοι ο Ζοζέ ντε Σόζα Σαραμάγκου!) 


Ο Θεός

Ο Θεός είναι η σιωπή του σύμπαντος και ο άνθρωπος η κραυγή που δίνει νόημα σ' αυτή τη σιωπή.

(Εδώ απλά προσκυνώ)










Σημειώσεις: Στην πρώτη εικόνα, έργο του George Grosz (1893-1959) με τίτλο: "Οι μέσα και οι έξω". Στη δεύτερη, μια φωτογραφία της Caroline Tisdall από την perfomance art του Joseph Beuys (1921-1986) το 1974, σε μια γκαλερί της Ν. Υόρκης με τίτλο: "I like America and America likes me". Κατά τη διάρκεια αυτής της παράστασης, ο Beuys ήταν κλεισμένος για ένα οκτάωρο τη μέρα, επί τρία μερόνυχτα, σε ένα δωμάτιο με ένα άγριο κογιότ. Έμεινε στην Αμερική μόνο τρεις μέρες, χωρίς να εγκαταλείψει την γκαλερί κι έφυγε φροντίζοντας να μην πατήσει το πόδι του στο έδαφός της και να μη δει τίποτε άλλο πέρα από το κογιότ. Το σχόλιό του ήταν: "I want to isolate myself, insulate myself, see nothing of America other than coyote". Στις δύο τελευταίες φωτογραφίες, ο συγγραφέας. Τα αποσπάσματα με κόκκινους χαρακτήρες είναι του Σαραμάγκου από το βιβλίο του. Τα κείμενα του "Τετραδίου" γράφτηκαν στο μπλογκ του, από το Σεπτέμβρη του 2008 έως το Μάρτη του 2009 και σχολιάζουν κυρίως θέματα της επικαιρότητας. O Σαραμάγκου πέθανε το 2010 σε ηλικία 88 ετών.

6 σχόλια:

Sue G. είπε...

Το μόνο που μπορώ να σχολιάσω είναι πως ζηλεύω (με την έννοια του θαυμασμού) την φυσικότητα και το πόσο αειθαλής είναι η σκέψη του...

ναυτίλος είπε...

Και τι έργο! Σκέψου ότι ουσιαστικά ξεκίνησε να γράφει μετά τα 60 του χρόνια, όταν άλλοι έχουν δώσει τις καλύτερες δημιουργίες τους. Λένε ότι η Πιλάρ ήταν ο καταλύτης στη δημιουργιτικότητά του. Ακόμα και το μπλογκ, όπως ο ίδιος ομολογεί, αυτή τον ώθησε να το ξεκινήσει.

desperado είπε...

υπέροχη επιλογή αποσπασμάτων για έναν από τους αγαπημένους μου συγγραφείς.Χωρίς να συμφωνώ με πολλές απόψεις του, Ο Σαραμάγκου είναι απλά μαγικός.Τα θέματά του πάντα πρωτότυπα και με φιλοσοφική διάσταση και το απίστευτο ύφος του με τον μακροπερίοδο λόγο, την ειρωνεία και την ποιητικότητά του είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό που έχω συναντήσει σε συγγραφέα.Πόσο λείπει ήδη...

ναυτίλος είπε...

Συμφωνούμε, τον θεωρώ κι εγώ σπουδαίο συγγραφέα. Βέβαια τα αποσπάσματα αυτά τα έχω κόψει από πολύ μεγαλύτερα κείμενα. Κρατούσα τον τίτλο του κάθε κειμένου, που επέλεγα και απομόνωνα ένα μικρό του απόσπασμα.

Ανώνυμος είπε...

Κακό όλο αυτό. Κακό να κόβουμε αποσπάσματα.
Κακό να σχολιάζουμε τα αποσπάσματα τόσο στεγνά.

Είναι ανώφελο.

roadartist είπε...

Πολύ καλό βιβλίο, μου άρεσε αρκετά.
Φοβερό πνεύμα ο Σαραμάγκου.
Πολύ ωραίες οι επιλογές που διάλεξες να μοιραστείς μαζί μας.