Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ

Με αφορμή την έκδοση από την Άγρα του αριστουργηματικού μυθιστορήματος του Φιτζέραλντ, "Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ", σε μετάφραση Άρη Μπερλή, ανεβάζω ξανά μια παλαιότερη ανάρτησή μου για το έργο. Η έκδοση συνοδεύεται από μια εξαιρετική εισαγωγή του Μπερλή κι από ένα βιογραφικό σημείωμα με επιλεγμένη βιβλιογραφία.

Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, εκδ. The Folio Society, 2005

"Η ζωή δεν είναι παρά μια πορεία προς την καταστροφή"

Ο Μεγάλος Φιτζέραλντ θα λάμψει σαν κομήτης στην αμερικάνικη λογοτεχνία της δεκαετίας του '20. Θα γνωρίσει την επιτυχία το 1920 ενώ ήταν μόλις 24 χρόνων με το πρώτο του μυθιστόρημα. Θα γράψει στα 28 του ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, τον "Μεγάλο Γκάτσμπι" και θα προσπαθήσει να ενσαρκώσει το "Αμερικάνικο όνειρο", όπως άλλωστε έκανε κι ο δημοφιλής του ήρωας. Χρήμα, δόξα, έρωτας... Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Παρίσι, Γαλλική Ριβιέρα με την αγαπημένη του Ζέλντα... Μια ζωή ανέμελη ανάμεσα στα κοσμικά πάρτι και τα πολυτελή ξενοδοχεία. Μια ζωή που τελικά τη δεκαετία του '30 παίρνει τη κάτω βόλτα. Ο Σκότι χρεωμένος κι αλκοολικός πεθαίνει το 1940, σε ηλικία 44 χρόνων, σχεδόν ξεχασμένος ενώ η Ζέλντα ταλαιπωρημένη από συνεχείς νευρικές κρίσεις, ήδη από το 1930, καίγεται το 1947 σε μια πυρκαιά στο νοσοκομείο που νοσηλευόταν.

Στα 1938 γράφει στην κόρη του: "Όταν ήμουν στην ηλικία σου, ζούσα μ' ένα μεγάλο όνειρο. Το όνειρο μεγάλωνε κι έμαθα πώς να μιλώ γι' αυτό και να κάνω τους ανθρώπους να μ' ακούνε. Ύστερα, μια μέρα, το όνειρο διχάστηκε, τότε που αποφάσισα να παντρευτώ τη μητέρα σου παρόλο που γνώριζα ότι ήταν κακομαθημένη και δε θα μού 'βγαινε σε καλό..."

Ο πυρήνας των μυθιστορημάτων του Φιτζέραλντ βρίσκεται στη σύγκρουση των ονείρων με την πραγματικότητα. Αυτό ακριβώς περιγράφει και στον "Μεγάλο Γκάτσμπι": Το πώς καταρρέουν τα όνειρα όταν γίνουν πραγματικότητα. Ένα πεπρωμένο αναπόφευκτο...

"Αυτό είναι και το πεπρωμένο της σύντομης ζωής του μυθικού του ήρωα. Τού σπάταλου βίου του και του πολύτιμου κρυφού του ονείρου. Ο Γκάτσμπι είναι ο πλέον ολοκληρωμένος εκφραστής της θυσίας στο πεπρωμένο του ονείρου ενάντια στην ισοπεδωτική πραγματικότητα του επιδεικτικού πλούτου, της φτηνής καθημερινότητας, της κακογουστιάς και του μικρόθωρου υπολογισμού".

Ο μυστηριώδης ζάμπλουτος Γκάτσμπι κλεισμένος στην έπαυλή του στο Λονγκ Άιλαντ, οργανώνει, σχεδόν καθημερινά, φαντασμαγορικά πάρτι καλώντας όλη την "καλή κοινωνία" της Νέας Υόρκης. Στόχος του να "θαμπώσει" έναν νεανικό του έρωτα, την Νταίζη, την οποία λατρεύει με ένα πάθος ακατανόητο, πεισματικό, αυτοκαταστροφικό.

"Τις νύχτες του καλοκαιριού ακουγόταν μουσική από το σπίτι του γείτονά μου. Στους γαλάζιους κήπους του οι άνδρες και οι κοπέλες πηγαινοέρχονταν σαν νυχτοπεταλούδες μέσα σε ψιθύρους, σαμπάνιες κι αστέρια. Τ' απογεύματα με την παλίρροια παρακολουθούσα τους καλεσμένους του να βουτάνε από την εξέδρα ή να λιάζονται ξαπλωμένοι στη ζεστή άμμο της παραλίας του ενώ οι δύο του βενζινάκατοι έσκιζαν τα νερά του Σάουντ σέρνοντας πίσω τους σανίδες του σκι μέσα σε καταρράκτες αφρού. Τα Σαββατοκύριακα η Ρολς Ρόις του γινόταν λεωφορείο που πηγαινοέφερνε τον κόσμο από την πόλη στα πάρτι, από τις εννιά το πρωί μέχρι περασμένα μεσάνυχτα ενώ το φορτηγάκι του χοροπηδούσε, ίδιο ζωηρό κίτρινο μαμούνι, για να προφταίνει όλα τα τρένα. Και τις Δευτέρες οκτώ υπηρέτες μαζί μ' έναν έξτρα κηπουρό δούλευαν σκληρά με πανιά, βούρτσες, σφυριά και κλαδευτήρια για να συμμαζέψουν τον αφανισμό της προηγούμενης νύχτας".

"Υπάρχει μόνο μια ιστορία που ο Φιτζέραλντ ξέρει να λέει, και ανεξάρτητα με ποιον τρόπο στριφογυρνά γύρω απ' αυτήν, νιώθει ότι πρέπει να την πει ξανά και ξανά. Ο απένταρος ιππότης, ο φτωχός ηλίθιος Χανς, ο μικρός του γκολφ, ο λαθρέμπορος ποτών ή ο φοιτητής της ιατρικής βγαίνει να αναζητήσει την τύχη του και... ατυχώς την βρίσκει. Η ανταμοιβή του είναι ακριβώς όπως στα παραμύθια, το χρυσό κορίτσι μέσα στο λευκό παλάτι. Όμως εντελώς διαφορετικά απ' ότι στα παραμύθια, αυτό δεν αποτελεί διόλου ένα ευτυχισμένο τέλος. Βρίσκει στο κρεββάτι του όχι την άσπιλη νύφη αλλά τον Σκοτεινό Καταστροφέα".

Στην περίπτωση του αριστουργηματικού "Γκάτσμπι" δημιούργησε έναν αδαμάντινο κρύσταλλο μοναδικής τελειότητας. Στα πρώτα τέσσερα κεφάλαια στήνει όλο το γεμάτο μυστήριο σκηνικό της τραγωδίας, στο πέμπτο αφηγείται τη συνάντηση των δύο πρωταγωνιστών που είναι το κλειδί του έργου και στα υπόλοιπα τέσσερα καταλήγει στην κάθαρση. Στο πρώτο μέρος το κείμενο, σχεδόν χορεύοντας, μας μεταδίδει τη λάμψη των προσώπων και του πλούτου με αποκορύφωμα τη συνάντηση ενώ στο δεύτερο η γραφή γίνεται σκοτεινή, μελαγχολική και η πτώση ολοκληρώνεται με τρομακτική ταχύτητα. Το μυθιστόρημα αρχίζει τον Ιούνιο και τελειώνει τον Σεπτέμβρη...

Τελειώνοντας το βιβλίο συνειδητοποιείς ότι ο Γκάτσμπι είναι ένα μυθιστορηματικό πρόσωπο που θα μείνει αξέχαστο... Ο Γκάτσμπι με το λευκό φανελένιο σακάκι πάνω από ασημί πουκάμισο και χρυσή γραβάτα ή με τα ροζ κουστούμια του, που έχουν το χρώμα του δειλινού. Ο Γκάτσμπι με την κίτρινη Ρολς Ρόις, που ο λαβύρινθος των παρμπρίζ της καθρεφτίζει μια ντουζίνα ήλιους. Ο Γκάτσμπι που απλώνει τελετουργικά τα φανταχτερά ευρωπαϊκά πουκάμισα της γκαρνταρόμπας του στην ζαλισμένη Νταίζη και που... δείχνει να είναι φτιαγμένος απ' το υλικό των ονείρων. Η πραγματικότητα τον πολιορκεί αλλά τελικά δεν τον κατακτά. Εξαφανίζεται βουτώντας σε μια πισίνα κι αφήνει πίσω του, ίχνος φευγαλέο, ένα μικρό πίδακα νερού...

"Το νερό μόλις που σάλευε στην επιφάνεια της πισίνας κι ας έμπαινε ορμητικό και φρέσκο από τη μια πλευρά για να χυθεί από την άλλη. Το φορτωμένο στρώμα ταξίδευε ακυβέρνητο μ' ένα ελαφρύ και κοφτό παφλασμό, ελάχιστο όμως, που δε θύμιζε ούτε ίσκιο από κύμα. Η πιο απαλή πνοή που μόλις κι ανατρίχιαζε την επιφάνεια του νερού έφθανε για ν' αλλάξει την τυχαία πορεία του φορτίου του. Στο άγγιγμα ενός σωρού από φύλλα που επέπλεαν, το στρώμα έστρεψε αργά και χάραξε μια λεπτή κόκκινη καμπύλη μέσα στο νερό".

Σημειώσεις: Η φωτογραφία του βιβλίου είναι από την πρώτη έκδοση: Scribner, ΝΥ, 1925. Το εξαιρετικό εξώφυλλο το είχε εικονογραφήσει ο Francis Cugat πριν ακόμη ολοκληρωθεί το έργο κι ενέπνευσε στον Φιτζέραλντ μια ακόμη σκηνή. Στη βιβλιοθήκη μου υπήρχε η μετάφραση της Ιωάννας Χατζηνικολή, εκδ. Γαλαξίας-Ερμείας. Όποιος έχει την ατυχία να την έχει, ας την δώσει γι' ανακύκλωση. Παραλείψεις φράσεων, προτάσεων, διαστρεβλώσεις νοημάτων, προσθήκες άλλων λέξεων... Αυτό που προκύπτει δεν έχει καμμία σχέση με το έργο του Φιτζέραλντ. Το βιβλίο έχει επίσης μεταφραστεί από τον Μάνθο Κρίσπη, Νίκο Μπακόλα, Δ.Κωστελένο, Α. Φερτάκη σε δυσεύρετες εκδόσεις και πιο πρόσφατα (2008) από τον Φώντα Κονδύλη,εκδ. Πατάκης. Η φωτογραφία της οικογένειας Φιτζέραλντ είναι του 1925, Χριστούγεννα στο Παρίσι. Η επόμενη είναι από την ομώνυμη ταινία του Τζακ Κλέιτον με τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ (αυθεντικότατος Γκάτσμπι) και την Μία Φάροου. Ο πίνακας στο τέλος είναι του David Hockney (A bigger splash). Το μότο είναι του Φιτζέραλντ απ' το αφήγημά του "Το Σπάσιμο". Το πρώτο απόσπασμα με τους μπλε χαρακτήρες είναι από δοκίμιο του Σ. Ροζάνη (Σημειώσεις, τεύχος 29, 1987) ενώ το δεύτερο του Leslie Fiedler(Love & Death in the American novel). (20/20)