Από την Πίζα στην Αθήνα

Ζήσιμος Λορεντζάτος, εκδ. Δόμος.

 

 

 

M' amour, m' amour

                      what do I love and

                                 where are you?

That I lost my center

                          fighting the world.

The dreams clash

                           and are shattered -

and that I tried to make a paradiso

                                                              terrestre.

 

 

 

Υπάρχουν βιβλία που σου κρατούν συντροφιά ακόμα κι αν δεν τα 'χεις διαβάσει ποτέ, ακόμα κι αν ο χρόνος δεν φτάσει για να τα διαβάσεις. Αρκεί που βρίσκονται στη βιβλιοθήκη σου, που ξέρεις την ακριβή τους θέση και με τα φώτα σβηστά. Ποιος είπε ότι τα βιβλία τα 'χω μόνο για να τα διαβάζω; Τρεις ζωές να μου χαρίζανε, τα βιβλία που η μανία μου συσσώρευσε, δε θα πρόφταινα να τα διαβάσω...  

 

Από την Πίζα στην Αθήνα, λοιπόν, η περίπτωση Πάουντ, του Ζήσιμου Λορεντζάτου. Εικοσιέξι χρόνια συντροφιά... Μια θαυμάσια έκδοση με πορώδες εξώφυλλο στο χρώμα του φιστικιού, μονοτυπία, άκοπες σελίδες, ένα σκαρίφημα του νεκρού Πάουντ από την Λόττε Φρούμι, φωτογραφίες από την επίσκεψη του ποιητή στο Σούνιο και το αγγελτήριο για τη νεκρώσιμη ακολουθία του στη Βενετία. Το αγγελτήριο και το σκίτσο τα έλαβε ο Λορεντζάτος ταχυδρομικά από την Olga Rudge το Νοέμβρη του 1972. Το σκίτσο όπως και ολόκληρο το βιβλίο προστατεύονται από ρυζόχαρτο.

 

 

 

Στο έργο του αυτό ο Λορεντζάτος πέρα από μια μελέτη για τον Πάουντ, μας προσφέρει και μια μικρή αφήγηση. Το χρονικό της αναπάντεχης συνάντησής του με τον Αμερικανό ποιητή στα 1965, όταν επισκέφτηκε την Αθήνα με τη σύζυγό του, την Όλγα. Η δραματικότητα της αφήγησης και η συγκίνηση που αναδίνει δεν επισκιάζει το δοκίμιο. Κάθε άλλο μάλιστα, του χαρίζει μία ισορροπία μοναδική.

Ας παραθέσω όμως, ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου, όπου ο συγγραφέας αφού έχει κάνει λόγο για τους διωγμούς που υπέστη ο Πάουντ, λόγω της φασιστικής του ιδεολογίας, προσπαθεί να προσεγγίσει τον άνθρωπο Πάουντ μέσω του έργου του:

 

"Λοξεύοντας μερικές μοίρες την οπτική μας γωνιά μας, θα κοιτάξομε λίγο βαθύτερα την περίπτωση Πάουντ, αφήνοντας πίσω μας ή παράπλευρα την "δια νόμου δικαιοσύνην" και προσπαθώντας να δημιουργήσομε τις προϋποθέσεις που θα βοηθήσουν κάποτε σε μια διαφορετικότερη αποτίμηση των πραγμάτων. Ύπαρξη ουσιαστική δεν έχουν μοναχά όσα από τα πράματα βρίσκονται καταγραμμένα στους καταλόγους της επίσημης ή καθιερωμένης γνώμης, σημειωμένα πρόχειρα, όντα εν κηρώ, καθώς έλεγαν οι παλαιοί, στις αλειφωτές  -με το κερί- πλάκες της ιστορίας. Θέλω να πω επιφάνειες που εύκολα σβήνεις ή αλλάζεις το περιεχόμενό τους. Η ύπαρξη ή όχι ενός πράματος δεν ορίζεται μοναχά με την καταγραφή του κάπου. Και το δύσκολο "... Ροκοβόκο" -γράφει σημαδιακά ένας αρχαιότερος πατριώτης του Πάουντ, ο H. Melville (1819-1891)- είναι "ένα νησί μακριά κατά τον πουνέντε και το νοτιά. Δεν το σημειώνει κανένας χάρτης. Τα αληθινά μέρη ποτέ δε σημειώνονται" (Moby-Dick). Θα δοκιμάσομε, λοιπόν, να ατενίσομε κατά το δύσκολο Ροκοβόκο, ακατάγραφτο, μπορεί, αλλά μέρος αληθινό".

 

 

 

 

Τα δοκίμια του Λορεντζάτου είναι απόσταγμα σοφίας και γνώσεων. Η ευρυμάθειά του και ο τρόπος με τον οποίον κινείται από πεδίο σε πεδίο εκπλήσσει. Από τη λογοτεχνία στη φιλοσοφία. Από τον Πλάτωνα στη Καινή Διαθήκη κι από τους Γερμανούς ρομαντικούς στους μοντερνιστές του εικοστού αιώνα. Κι όμως γράφει απλά κι αν θα έπρεπε με μια λέξη να χαρακτηρίσω το ύφος του, αυτή η λέξη θα ήταν η ταπεινότητα απέναντι σ' αυτά με τα οποία καταπιάνεται. Ο δοκιμιακός λόγος του δεν είναι μόνο διεισδυτικός αλλά και υποβλητικός. Ο Λορεντζάτος γράφει δοκίμια με τον τρόπο που άλλοι γράφουν λογοτεχνία... Η ενίοτε ακραία δημοτική του, ανακατεμένη με λόγιες λέξεις παρμένες απ' όλη την ιστορική διαδρομή της ελληνικής γλώσσας, δίνει στις μελέτες του μια σπάνια χάρη. Διαβάζω τις λέξεις ή τις φράσεις του όπως θα δάγκωνα ένα καλοκαιρινό φρούτο... Για τον συγγραφέα της μελέτης "Από την Πίζα στην Αθήνα" δεν θα ταίριαζε μόνο ο χαρακτηρισμός "il miglior fabbro", που είχε κάνει ο Έλιοτ στον Πάουντ στην αφιέρωσή του στην "Έρημη χώρα", αλλά και τα λόγια του ίδιου του Πάουντ:

"Δεν υπάρχει άνθρωπος που να έμαθε ποτέ αρκετά πράγματα για τις λέξεις. Οι μεγαλύτεροι δάσκαλοι έμειναν ευχαριστημένοι χρησιμοποιώντας λίγες από αυτές σωστά".

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Σημειώσεις: Σε όλες τις φωτογραφίες ο Έζρα Πάουντ (1885-1972), εκτός από την τρίτη όπου εικονίζεται ο Ζήσιμος Λορεντζάτος (1915-2004). Το δοκίμιο αυτό περιέχεται στους τρεις τόμους της συγκεντρωτικής έκδοσης των Μελετών, στις εκδόσεις Δόμος. Το ποίημα του Πάουντ στην αρχή είναι από τις σημειώσεις για το Canto CXVII, ενώ το απόσπασμα στο τέλος από δοκίμιό του: "Immediate need of Confucius".