Minima Memorialia

Άγγελος Ελεφάντης, εκδ. Πόλις.

 

 

 

"Την ιστορία του παππού μου την έμαθα σαν παραμύθι απ' τη γιαγιά ή μάλλον την έψαξα στα μισόλογά της πολλές δεκάδες χρόνια μετά από τότε που εκείνος έφυγε, φυγόδικος, για την Αμερική, για να μην ξαναγυρίσει ποτέ από εκεί. Δεν ξέρω τί είναι αλήθεια απ' όσα μου διηγήθηκαν οι δικοί μου και πόσο αλλοιώθηκαν τα γεγονότα μέσα στην μακρυνή αχλύ του χρόνου. Πάντως παραμυθιάστηκα μ' αυτή την ιστορία του παππού που δεν γνώρισα, όπως παραμυθιασμένοι, στ' αλήθεια, ήταν και οι άνθρωποι όλα αυτά τα χρόνια που έφτιαχναν και έζησαν την ιστορία τους. Τα κράτησα όσα άκουσα, τα ανακάτωσα με ενθυμήματα δικά μου, λίγο απόμακρα από το βίο του παππού, πάντως αληθή και σχετικά, κι όλα μαζί τα ιστόρησα εδώ ως minima memorialia. Είναι τα ελάχιστα ενθυμήματα, αυτά που ξαναφέρνουν πίσω τον χαμένο χρόνο".

Με αυτό τον τρόπο προλογίζει ο Άγγελος Ελεφάντης το εξαιρετικό βιβλίο του. Στις αρχές της δεκαετίας του '60 πληροφορείται αποσπασματικά τις περιπέτειες του παππού του, ο οποίος δραπέτευσε στις αρχές του αιώνα στην Αμερική. Σαράντα χρόνια αργότερα θα προσπαθήσει να μαζέψει τα σκόρπια κομμάτια και να αφηγηθεί την ιστορία του:

Στα 1909, ο τριανταπεντάχρονος Δημήτριος Μηλιάκης, που ποτέ του δεν είχε πάει πέρα από το Kαρπενήσι, συλλαμβάνεται ως ανυπότακτος και τοποθετείται στην ανακτορική φρουρά Τατοΐου. Σε κάποιο καβγά σκοτώνει το λοχαγό του, κρύβεται στον Πειραιά και από εκεί φυγαδεύεται στην Αμερική, ενώ στο μεταξύ καταδικάζεται ερήμην εις θάνατον. Όταν, μετά το τέλος των ελληνικών πολεμικών συγκρούσεων εκείνης της εποχής, η οικογένειά του λαμβάνει νέα του, ο φυγόδικος βρίσκεται στην πόλη Αθενς της Τζόρτζια, έχει προκόψει και περιμένοντας να τελειώσει η ερημοδικία του το 1940, βοηθά από καιρού εις καιρόν τους δικούς του. Πεθαίνει ξαφνικά το 1937. Από τη μεγάλη περιουσία του, η οικογένεια δεν κατορθώνει να κληρονομήσει σχεδόν τίποτε εξαιτίας της μεσολάβησης του επόμενου πολέμου...

 

Τα βιογραφικά στοιχεία του Μηλιάκη, που έχει στη διάθεσή του ο Ελεφάντης, δεν είναι παρά ελάχιστα: Οι θολές εξιστορήσεις της γιαγιάς του, οι δικές του παιδικές αναμνήσεις, κάποιες κουβέντες συμπατριωτών του και η μεγάλη ελληνική περιπέτεια που σημάδεψε ολονών τις ζωές. Γι' αυτό και κινείται συνεχώς στο όριο του χρονικού και της μυθοπλασίας. Η λιτή του αφήγηση αξιοποιεί την παράδοση του Στρατή Δούκα στην "Ιστορία ενός αιχμαλώτου". Η εξιστόρηση ωστόσο, δεν είναι γραμμική, αλλά κινείται αμφίδρομα στο χρόνο παίρνοντας κι άλλες διαστάσεις. Διαβάζοντας το "Minima memorialia", πολύ σύντομα διαπιστώνει κανείς ότι αυτό που τον ενδιαφέρει δεν είναι η βιογραφία του παππού αλλά η ιστορία του τόπου και το πώς αυτή έκρινε τις τύχες των ανθρώπων. Ο Άγγελος Ελεφάντης προσπαθώντας να ανασυνθέσει ψηφίδα την ψηφίδα την ιστορία του παππού του, κάνει ουσιαστικά ένα οδοιπορικό στην πρόσφατη ιστορία του τόπου μας: Από το 1870 έως το 1947. Η αφορμή είναι ο φυγόδικος Μηλιάκης που βρέθηκε να στρώνει τις ράγες του αμερικανικού σιδηροδρομικού δικτύου και δεν έζησε καμιά από τις πολεμικές περιπέτειες που ταλαιπώρησαν την πατρίδα, τη γυναίκα και τα τρία του παιδιά: τους Βαλκανικούς και τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο όπου σκοτώθηκε ο γιος του, τον αποκλεισμό του 1916 και την Μικρασιατική Kαταστροφή...

Μέσα στις εβδομήντα σελίδες του βιβλίου μαθαίνουμε πολύ λίγα για τον παππού, αλλά πολύ περισσότερα για την ιστορία των ανθρώπων του τόπου μας. Η ζωή του παππού στο βιβλιαράκι αυτό, κι εδώ έγκειται το λογοτεχνικό επίτευγμα του Ελεφάντη, είναι ένα επαναλαμβανόμενο μουσικό θέμα, πάνω στο οποίο ο συγγραφέας συνθέτει τις παραλλαγές του... Οι παραλλαγές αυτές είναι που του δίνουν τη δυνατότητα να περάσει από την ατομική στην συλλογική ιστορία.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Σημείωση: Η δεύτερη φωτογραφία είναι του Κώστα Μπαλάφα. Στην τελευταία, εικονίζεται ο συγγραφέας. (18/20)