Τηλεφωνήματα

Ρομπέρτο Μπολάνιο, εκδ. Άγρα, μτφ. Έφη Γιαννοπούλου

 

 

 

"Η μυστική ιστορία είναι εκείνη που δεν θα μάθουμε ποτέ, αυτή που ζούμε κάθε μέρα, ενώ σκεφτόμαστε ότι ζούμε, ενώ σκεφτόμαστε ότι τα έχουμε όλα υπό έλεγχο, ότι δεν μας διαφεύγει τίποτα ιδιαίτερα σημαντικό. Όμως όλα είναι σημαντικά, γαμώτο! Το ζήτημα είναι πως δεν το αντιλαμβανόμαστε".

 

 (Ρ. Μπολάνιο)

Περιπέτειες

Κάθε ανάγνωση είναι μια περιπέτεια και κάθε διήγημα του Μπολάνιο έχεις την αίσθηση ότι αφηγείται μια περιπέτειά του. Αλλά και η γνωριμία μου με τον Μπολάνιο υπήρξε περιπετειώδης. Ποιος ήταν αυτός ο Χιλιανός που εμφανίζεται σαν μετεωρίτης και με τη μία έρχεται να θρονιαστεί στην πρώτη σειρά των Λατινοαμερικάνων συγγραφέων; Πρόκειται για έναν συγγραφέα, που ενώ ταλανίζεται από χίλια μύρια βιοποριστικά προβλήματα και βαδίζει ολοταχώς προς το θάνατο, αποφασίζει ξαφνικά να γράψει σε ρυθμούς πυρετώδεις το ένα βιβλίο μετά το άλλο, ως παρακαταθήκη στον αιώνα που ακολουθεί. Αναμφίβολα, δεν ήταν ο πρώτος μεγάλος συγγραφέας που έγραφε με τέτοιο ρυθμό, έχοντας ήδη υπογράψει συμβόλαιο με τον διάβολο, ωστόσο, έχουμε ποτέ αναρωτηθεί, πόσα αριστουργήματα γράφτηκαν με την ψυχή στο στόμα;
"2666", όγκος εντυπωσιακός, τίτλος αινιγματικός... "Πουτάνες φόνισσες", αυτός κι αν είναι τίτλος! Γάλλοι κι Αμερικάνοι τον εκθείαζαν ήδη, ενώ στη χώρα μας δεν είχε κυκλοφορήσει παρά ένα λιανό βιβλιαράκι ("Τελευταία νύχτα στη Χιλή", Μεταίχμιο 2004), που πέρασε απαρατήρητο μες στον βιβλιοκατακλυσμό εκείνων των χρόνων. Ξεκίνησα μετά μανίας να διαβάζω γι' αυτόν τον παράξενο συγγραφέα, που έζησε μεταξύ Χιλής, Μεξικό, Ελ Σαλβαδόρ και Ισπανίας, για να πεθάνει το 2003, σε ηλικία 50 χρονών από το κατεστραμμένο του συκώτι. Ο Καστανιώτης και στη συνέχεια η Άγρα άρχισαν δειλά δειλά να τον εκδίδουν, ενώ εγώ έσπευδα να αγοράσω το τελευταίο του πολυσέλιδο "2666" στα αγγλικά, σε μια θαυμάσια δεμένη έκδοση, θεωρώντας απίθανο να εκδοθεί στη γλώσσα μας... (το ξέρω ότι χρήζω ψυχανάλυσης αλλά αυτό είναι μια άλλη περιπέτεια). Η Άγρα όμως, με μια αιφνιδιαστική κίνηση, ξένη προς τις συνήθειές της, το βγάζει στην κυκλοφορία, σε μια έκδοση που δεν χορταίνω να κοιτάζω και να ξεφυλλίζω, αλλά όχι, προς το παρόν, και να διαβάζω... (το ξέρω πως πρέπει κάτι να κάνω και γι' αυτό...)

 

 

 

Επάγγελμα ρεπόρτερ

 

Προσπαθώ εδώ και καιρό να εκφράσω την αίσθηση που μου άφησαν τα διηγήματα του Μπολάνιο. Υπάρχει ως γνωστόν, πέρα από το writer's block και το reader's block... (βλ. Markson). Αφού διάβασα κάνα δυο είπα: αυτό είναι όλο κι όλο ο Μπολάνιο; Κάποιες ιστορίες, που θυμίζουν ρεπορτάζ ή ακόμα και κουτσομπολιό, για μερικούς περιθωριακούς που πάνε από το ένα μέρος στο άλλο έως ότου ο συγγραφέας πάψει να ενδιαφέρεται γι' αυτούς; Συνεχίζοντας την ανάγνωση, έγινα σιγά σιγά μέρος του μπολανικού σύμπαντος, για να μην πω πως έγινα κι εγώ ένας ακόμη ρεπόρτερ, που ερευνούσα μια ιστορία για κάποιον άλλον, που είχε ήδη ξεκινήσει να αφηγείται μια ιστορία για έναν που περιπλανιόταν νωχελικά αλλά με αγωνία κάπου στα νότια... Η πύλη που οδηγεί στον κόσμο του Μπολάνιο είναι η εξοικείωση. Οι αφηγήσεις του ξετυλίγονται με ανεπιτήδευτη απλότητα, σε κάνουν μέρος τους, παρασύροντας αναγνώστη, αφηγητή και ήρωες σε έναν κόσμο όχι ιδιαίτερα συναρπαστικό και κάποια στιγμή σ' αφήνουν χωρίς να χρειαστεί να δώσουν εξηγήσεις γι' αυτά που διαδραματίστηκαν ή να κάνουν κάποιες νύξεις γι' αυτά που θα ακολουθήσουν. Καλωσήρθατε, λοιπόν, στον κόσμο του Ρομπέρτο Μπολάνιο! Κι αν κάποιος αναρωτηθεί τι μυστικό κρύβεται πίσω από τις ιστορίες αυτές ή προς τι αυτές οι ανολοκλήρωτες αφηγήσεις, θα του απαντήσω ότι το μυστικό είναι, πως δεν υπάρχει κανένα μυστικό! Υπάρχει μόνο το μυστήριο... το μυστήριο της ζωής, του έρωτα, της αγάπης για την τέχνη και για την αέναη περιπλάνηση.

 

 

 

 

 

 

Ο Γιάννης Χ., ο Ναμπόκοφ και η Τζοάνα.

 

Όπως σε κάθε αξιόλογη συλλογή διηγημάτων, έτσι και στα "Τηλεφωνήματα", κάποια διηγήματα ξεχωρίζουν ως εξαιρετικά: Ο Σενσίνι, ο Ανρί Σιμόν Λεπρένς, το Ρώσικο διήγημα ή το σχεδόν αριστουργηματικό "Βίος της Ανν Μουρ". Ο Γιάννης Χ. όμως επέμενε ότι το καλύτερο είναι η Τζοάνα Σιλβέστρι, η διάσημη πορνοστάρ που τώρα ζει σε μια κλινική στη Νιμ και δέχεται την επίσκεψη ενός Χιλιανού "ντετέκτιβ", που κάποιον ψάχνει αλλά η Τζοάνα δεν τον καλοθυμάται. Ωστόσο αυτό δεν την εμποδίζει να μας αφηγηθεί ένα παλιό ταξίδι της στo Λος Άντζελες και την τελευταία συνάντησή της με τον μεγάλο πορνοστάρ Τζακ Χολμς. Δηλαδή, ένας ρωτάει για κάποιον (ποτέ δεν μαθαίνουμε γιατί), αλλά η Τζοάνα μας λέει μια ιστορία για έναν άλλον... κλασικό  μπολανικό σχήμα. Ο Γιάννης Χ. συνέχισε να επιμένει (με τηλεφωνήματα, snail mails και inbox mails) κι εγώ το ξαναδιάβασα για να συνειδητοποιήσω, στη δεύτερη ανάγνωση, ότι πρόκειται για ένα αναμφισβήτητο αριστούργημα! Τελειώνοντας την ανάρτηση, θα κάνω μάλιστα ένα τηλεφώνημα στον Γιάννη Χ. για να τον ευχαριστήσω για την επιμονή του. 

Ο Ναμπόκοφ, όταν τον ρωτούσαν ποιος είναι ο καλύτερος αναγνώστης, απαντούσε ότι είναι αυτός που ξαναδιαβάζει: "Α good reader, a major reader, an active and creative reader is a rereader". Συνεχίζει ο Βλαδίμηρος, αναλύοντας την άποψή του, σε ένα από τα ωραιότερα δοκίμια που έχω διαβάσει για την ανάγνωση  (θα μεταφέρω ακόμα μία πρόταση από το δοκίμιο): "Δεν έχουμε ένα φυσικό όργανο (όπως έχουμε το μάτι όταν βλέπουμε έναν πίνακα) για να δει αρχικά ολόκληρη την εικόνα και στη συνέχεια να απολαύσει τις λεπτομέρειές της, αλλά μετά τη δεύτερη ή την τρίτη ή την τέταρτη ανάγνωση, κατά κάποιον τρόπο, αντιμετωπίζουμε το βιβλίο με τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε έναν πίνακα".

 

 

"Ακούμπησα το χέρι μου στην κοιλιά του και τον χάιδεψα μέχρι που αποκοιμήθηκε.
Μετά κατέβηκα λίγο ακόμη και άγγιξα τον πούτσο του, μεγάλο και κρύο σαν πύθωνα".

 

Η Τζοάνα, ο Χολμς, ο Ήνγκλις και το πορνό... 

 

Η Τζοάνα Σιλβέστρι είναι μια περίπλοκα απλή ιστορία. Η πορνοστάρ Τζοάνα, στα 37 της, αργοπεθαίνει σε μια κλινική στη Γαλλία, κατά πάσα πιθανότητα λόγω AIDS, όταν δέχεται τις επίμονες επισκέψεις ενός Χιλιανού "ντετέκτιβ" που την ρωτά για έναν κάμεραμαν, τον Ήνγκλις. Η Τζοάνα αντί να του διηγηθεί μια ιστορία για τον Ήνγκλις, μας αφηγείται μιαν άλλη ιστορία για τον αγαπημένο της Τζακ Χολμς, που πέθαινε λόγω του ίδιου ιού, 10 χρόνια νωρίτερα! Στο τέλος δεν θα μάθουμε βέβαια, ούτε ποιος είναι ο Ήνγκλις, που είχε κάνει "φριχτά πράγματα", ούτε τι ακριβώς είχε κάνει, ούτε γιατί τον έψαχνε ο Χιλιανός, ούτε αν πραγματικά ήξερε κάτι γι' αυτόν η Τζοάνα. Τι μαθαίνουμε τελικά; Μέσα από την εντυπωσιακή πρωτοπρόσωπη αφήγηση (σε ύφος dirty pink) της Τζοάνα, βυθιζόμαστε για λίγο στον παράξενο κόσμο της κινηματογραφικής πορνοβιομηχανίας. Έναν κόσμο που κατοικείται, θα 'λεγε κανείς, περισσότερο από σκιές παρά από ανθρώπους. Άλλωστε στην οθόνη, μόνο "σκιές" υπάρχουν...

"Η φωτογραφία που μου δείχνει αυτού του υποτιθέμενου Ήνγκλις είναι παλιά και θολή, εκεί είναι ένας νέος είκοσι τόσο χρόνων, και ο Ήνγκλις που εγώ θυμάμαι είναι ένας τύπος που έχει για τα καλά περάσει τα τριάντα, ίσως και πάνω από σαράντα, ένας σαφής ίσκιος, αν έχει νόημα το οξύμωρο, μια σκιά κατεστραμμένη στην οποία εγώ δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία, αν και τα χαρακτηριστικά του έμειναν στη μνήμη μου, τα γαλάζια μάτια, τα έντονα ζυγωματικά, τα γεμάτα χείλη, τα μικρά αυτιά. Ωστόσο αν τον περιγράψω έτσι θα είναι σαν να τον παραχαράσσω..." 

Πέρα από σκιές και φαντάσματα, πέρα από αινίγματα που μετατοπίζονται, αυτό που μένει είναι η Τζοάνα, η τρυφερή ερωτική της σχέση με τον Χολμς και η υποβλητική, αγωνιώδης αλλά και αργή αφήγηση του Μπολάνιο... η απαράμιλλη βραχνή φωνή της (mature πορνοστάρ) Σιλβέστρι, να διηγείται άλλοτε με τρόπο κουβεντιαστό, άλλοτε με τον τρόπο της αθυρόστομης ροζ λογοτεχνίας  κι άλλοτε (στο κατώφλι του θανάτου) με τον τρόπο του Καβάφη... την τελευταία συνάντησή της με τον Τζακ.
Θα τελειώσω κάνοντας αναφορά σε μία από τις ωραιότερες σκηνές που μου έχει χαρίσει η λογοτεχνία. Ξεκινάει από το κάτω μέρος της σελίδας 239 και σταματάει στο κάτω μέρος της σελίδας 242. Λυπάμαι που δεν θα παραθέσω απόσπασμα, γιατί αν το κάνω, είναι βέβαιο πως θα έχω προβλήματα λογοκρισίας. Πρόκειται για μια απολύτως hardcore σκηνή. Η Τζοάνα πρωταγωνιστεί σε ένα σύμπλεγμα σκληρού πορνό, όταν εμφανίζεται στα πλατώ αυτοπροσώπως, ως άγγελος επί της γης, ο Τζακ Χολμς. Η συγκίνηση διαχέεται παντού. Σαν ηλεκτρικό ρεύμα διαπερνά ηθοποιούς, καυλιά, κάμερες (ακόμα και τις σκιές πίσω απ' αυτές) και φτάνει ως τον αναγνώστη. Και μόνο γι' αυτήν τη σκηνή, αξίζει να χαρακτηρίσω το εξαιρετικό βιβλίο του Μπολάνιο, αριστούργημα! 

 

  

 

 

Bonus story

 

Το διήγημα κάνει σαφή αναφορά στον θρυλικό πορνοστάρ των seventies, Τζων Χολμς (1944-1988). Πέθανε λόγω AIDS στο Λος Άντζελες σε ηλικία 44 ετών. Είχε πρωταγωνιστήσει σε 2250 επίσημες πορνοταινίες... "John Holmes was to the adult film industry what Elvis Presley was to rock 'n' roll. He simply was The King", έλεγαν οι άνθρωποι του χώρου. Στο ζενίθ της καριέρας του είχε ασφαλίσει το πέος του στους Λόυντς για 14 εκατομμύρια δολάρια. Ένα εκατομμύριο για κάθε ίντσα, ισχυριζόταν ο ίδιος. Φημολογείται πως είχε πάει με πάνω από 10.000 χιλιάδες γυναίκες. Και φυσικά δεν ήταν από τα καλά παιδιά καθώς είχε κατηγορηθεί για χρήση ναρκωτικών, μαστροπεία, πορνεία, απάτες, ληστεία, συμμετοχή σε δολοφονία και ξυλοδαρμό γυναικών. Το 1986 βγήκε θετικός στον ιό. Παρόλα αυτά το απέκρυψε και πρωταγωνίστησε σε δύο ταινίες στην Ιταλία, χωρίς  να παρθούν προφυλάξεις. Σε μία απ' αυτές είχε παρτενέρ την Τσιτσιολίνα. Πρωταγωνίστησε σε μία τουλάχιστον ταινία gay: "The Private Pleasures of John C. Holmes" (1983). Όλοι οι συμπρωταγωνιστές του σ' αυτό το φιλμ υπέκυψαν λίγα χρόνια αργότερα στον ιό του AIDS. 

Η γνωριμία μου μαζί του έγινε κάπου στα 1976 (γύρω στα δεκατρία μου), στις σελίδες ενός σκανδιναβικού πορνοπεριοδικού, που βρήκα σε ένα κλειδωμένο συρτάρι του γραφείου του πατέρα μου, μία μέρα που ξεχάστηκε ξεκλείδωτο... 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Σημειώσεις: Οι δύο πρώτες φωτογραφίες είναι από την ταινία του Αντονιόνι: Επάγγελμα ρεπόρτερ (1975), με πρωταγωνιστή τον Τζακ Νίκολσον. Η επόμενη είναι έργο του Jeremy Enecio και συνόδευε τη δημοσίευση του διηγήματος στο Playboy. Στην επόμενη, ο Μπολάνιο και στην τελευταία, ο Τζων Χολμς. Προσοχή! Πρώτα η φωτογραφία του Μπολάνιο και μετά του Χολμς... Πηγή των πληροφοριών μου για τον Τζων Χολμς ήταν η Wikipedia. Το μότο είναι από ένα διήγημα που περιέχεται στις "Πουτάνες φόνισσες". Το δοκίμιο του Ναμπόκοφ ("Good readers and good writers") περιέχεται στο "Lectures on literature" και είναι από το εναρκτήριο μάθημα για το μυθιστόρημα Μάνσφιλντ Παρκ της Τζέην Ώστεν, στο Πανεπιστήμιο Cornell. (19/20)