Ταξίδι στην άκρη της νύχτας - 1

Σελίν , εκδ. Εστία , μτφ. Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου.

Είναι ευτυχής ο αναγνώστης που έστω και μια φορά το χρόνο θα διαβάσει ένα βιβλίο που θα παρακαλάει να μην τελειώσει . Και το βιβλίο του Σελίν δεν τελειώνει... Είναι από τα βιβλία που ακόμα κι όταν διαβάσουμε την τελευταία τους σελίδα , συνεχίζουν να ζουν μέσα μας . Είναι από εκείνα τα κλασικά που "ασκούν μια ιδιαίτερη επίδραση τόσο όταν επιβάλλονται ως αλησμόνητα όσο και όταν κρύβονται στις πτυχές της μνήμης με τη μορφή του συλλογικού ή ατομικού ασυνείδητου". Το ταξίδι στην άκρη της νύχτας είναι ένα ταξίδι στην σκοτεινή πλευρά του Ανθρώπου . Είναι ένα ταξίδι που μας χρησιμεύει να κατανοήσουμε ποιοι είμαστε και πού έχουμε φτάσει...

Κάποιες φορές κοιτάζοντας τους αμέτρητους τόμους που η βιβλιοφιλική μου βουλιμία έχει συσσωρεύσει , αναρωτιέμαι : Προς τι ; Ίσως κάποια στιγμή βρω το κουράγιο να κάνω ένα ξεκαθάρισμα και να κρατήσω λίγες δεκάδες μόνο . Ανάμεσά τους θα είναι σίγουρα τα μυθιστορήματα του Σελίν . Δίπλα σε αυτά του Σαίξπηρ , του Στερν , του Ντοστογιέφσκι , του Τολστόι , του Κάφκα , του Προυστ , του Τζόυς... Ή θα ακολουθήσω την πρακτική ενός αναγνώστη , δασοφύλακα , τα λόγια του οποίου παραθέτει ο ίδιος ο Σελίν σε ένα άρθρο του, το 1933 :

" Στη βιβλιοθήκη μου υπάρχουν βιβλία όλων των ειδών . Μα αν τα ανοίξετε θα εκπλαγείτε . Είναι όλα τους λειψά . Σε μερικά το εξώφυλλό τους δεν κρύβει παρά μόνο δυο ή τρία φύλλα . Έχω τη γνώμη πως πρέπει να κάνουμε την καθημερινή μας ζωή πιο εύκολη . Γι' αυτό διαβάζω κρατώντας ψαλίδι και συγχωρήστε με αλλά κόβω ό,τι δεν μου αρέσει . Έτσι όλα όσα διαβάζω δε με προσβάλλουν ποτέ . Από τους "Λύκους" κράτησα δέκα σελίδες , ακόμα λιγότερες , από το "Ταξίδι στην άκρη της νύχτας" . Από τον Μπωντλαίρ κράτησα 200 στίχους κι απ' τον Ουγκώ λιγότερους . Ενώ από τον Προυστ , το δείπνο στης δούκισας του Γκερμάντ και το πρωινό στο Παρίσι από την Φυλακισμένη".

Και σχολιάζει στη συνέχεια ο Σελίν : "Πόσο αξιέπαινος είναι ! Δεν μας τυχαίνει κάθε μέρα το μεγαλείο τέτοιων μηνυμάτων . Και να 'μαστε όλοι μας , ένδοξοι νεκροί κι ασήμαντοι ζωντανοί , ξεβρακωμένοι από τον φοβερό δασοφύλακα".

Διαβάζω το "Ταξίδι στην άκρη της νύχτας" εδώ και δέκα μέρες παράλληλα με το πρωτότυπο . Το διαβάζω αργά , δυνατά , απολαμβάνοντας κάθε του λέξη , κάθε του φράση . Είναι γεγονός ότι η ανάγνωση τέτοιων βιβλίων έρχεται σε αντίθεση με τους δικούς μας ρυθμούς ζωής , οι οποίοι δεν γνωρίζουν τους παρατεταμένους χρόνους . Ο ίδιος άλλωστε ο Σελίν , φαρμακερός όπως πάντα , λέει σε ένα άλλο του έργο (Feerie pour une autre fois) :





"Έχετε κεφάλια υπερβολικά μικρά... μικρά μέτωπα υπερβολικά χαμηλά... καταρχάς είναι ο απαίσιος τρόπος με τον οποίο διαβάζετε... δεν συγκρατείτε ούτε μια λέξη στις είκοσι... κοιτάζετε μακριά , κουρασμένοι... δεν είστε καλλιτέχνες ...

Ανακεφαλαιώνω ... συνοψίζω ... είναι το στυλ Digest... οι άνθρωποι δεν έχουν χρόνο παρά μόνο για να διαβάσουν τριάντα σελίδες... φαίνεται ! το πολύ !... Αυτό απαιτείται ! Σαχλαμαρίζουν δεκαέξι ώρες το εικοσιτετράωρο , κοιμούνται , συνουσιάζονται στο υπόλοιπο , πώς να βρουν το χρόνο να διαβάσουν εκατό σελίδες ; Και επιπλέον , το ξέχασα , έχουν και να χέσουν !..."

Το "Ταξίδι" δεν πρέπει να διαβάζεται σιωπηλά , μόνο με τα μάτια και το νου , χωρίς κανένα ήχο . Ο Σελίν όπως κι ο Τζόυς δίνει στο γραπτό του μια φωνητική εμβέλεια . Η ανάγνωσή του μετατρέπεται σε μια πρακτική μαγική : Ξεκινάς να το διαβάζεις με χαμηλή σταθερή φωνή χωρίς την παραμικρή επιτήδευση κι αισθάνεσαι ότι είναι σα να διαβάζεται από μόνο του .

Φυσικά αυτού του είδους η ανάγνωση δε θα είχε καμιά αξία , αν η μετάφραση δεν ήταν εξαιρετική . Η Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου πραγματοποίησε έναν άθλο και απέδειξε ότι όλα μπορούν να αποδοθούν στη γλώσσα μας . Βέβαια , αν προσπαθήσεις να συγκρίνεις τα δυο κείμενα , φράση προς φράση , πιθανόν σε κάποια σημεία να έχεις ορισμένες αντιρρήσεις , όπως και σε κάποια άλλα να μένεις άναυδος από τις ευφυέστατες μεταφραστικές της επιλογές . Αν όμως τα διαβάσεις κεφάλαιο προς κεφάλαιο , θα συνειδητοποιήσεις ότι αυτό που διάβασες στα ελληνικά είναι ατόφιος Σελίν .

Σημειώσεις : Το "μια φορά το χρόνο" που αναφέρω στην αρχή δεν είναι τυχαίο . Έχω προσέξει ότι κατά μέσο όρο αυτή είναι η δική μου περίπτωση . Στις αρχές του 2008 είχα διαβάσει το αριστουργηματικό "Πέδρο Πάραμο" (10/10) του Χουάν Ρούλφο (εκδ. Πατάκης).

Ο ορισμός για τα κλασικά βιβλία στην πρώτη παράγραφο με τους μπλε χαρακτήρες είναι του Ίταλο Καλβίνο από ένα άρθρο του με τίτλο "Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς". Το απόσπασμα του κειμένου για τον δασοφύλακα δημοσιεύτηκε στο Candide το 1933 και είναι σε μετάφραση του Ναυτίλου.Το μυθιστόρημα "Οι Λύκοι" που αναφέρεται σ'αυτό , είναι του Μαζελίν και πήρε το 1932 το βραβείο Γκονκούρ αντί του Ταξιδιού . Το περί "μαγικής πρακτικής" είναι εμπνευσμένο από ένα κείμενο του Μαλαρμέ που περιγράφει την ανάγνωση ενός χειρογράφου του στον Βαλερύ .
Η φωτογραφία του γαλλικού βιβλίου είναι από τις εκδόσεις Pleiade , απ' όπου διαβάζω το πρωτότυπο . Το 1977 είχαν κυκλοφορήσει κι ένα επετειακό λεύκωμα ,δυσεύρετο πια,με τη βιογραφία του (Album Celine).

Από μια μαρτυρία του Αγίου Αυγουστίνου , σύμφωνα με την οποία μένει έκπληκτος όταν αντιλαμβάνεται ότι ο Άγιος Αμβρόσιος διάβαζε με έναν τρόπο που δεν είχε ξαναδεί ποτέ : σιωπηλά χωρίς να εκφωνεί τις λέξεις , εικάζουμε ότι κάποτε , οι κατά μόνας αναγνώσεις ήταν διαφορετικές από αυτό που είναι σήμερα .