Τρίτη 7 Απριλίου 2009

Ο Πύργος - 2

Franz Kafka, Fischer Verlag, 1981, herausgegeben von M. Pasley
Φραντς Κάφκα, εκδ. Ροές, μτφ. Βασίλης Πατέρας
Φραντς Κάφκα, εκδ. Ηριδανός, μτφ. Τέα Ανεμογιάννη
Φραντς Κάφκα, εκδ. Κέδρος, μτφ. Αλέξανδρος Κοτζιάς



Η ελληνική περιπέτεια του Πύργου



"Ο Πύργος έστεκε σιωπηλός όπως πάντα, το περίγραμμά του είχε αρχίσει να σβήνει, ποτέ ως τώρα δεν είχε δει ο Κ. κάποια ένδειξη ζωής εκεί πάνω, ίσως και να 'ταν αδύνατο να διακρίνει κάτι από τόσο μακριά, όμως τα μάτια του λαχταρούσαν να δουν και δε συμβιβάζονταν με τούτη την ακινησία. Όταν ο Κ. κοίταζε τον Πύργο, είχε συχνά την εντύπωση ότι παρατηρούσε κάποιον που καθόταν εκεί πάνω ήρεμος και ατένιζε μπροστά του, όχι βυθισμένος σε σκέψεις και απομονωμένος απ' όλα γύρω του, αλλά ελεύθερος και ατάραχος, σα να ήταν ολομόναχος και να μην τον κοίταζε κανένας, κι όμως, θα πρέπει οπωσδήποτε να ένιωθε ότι τον παρακολουθούν, ωστόσο τίποτα δεν τάραζε τη γαλήνη του, και πράγματι - δεν ήξερες αν αυτό ήταν η αιτία ή το αποτέλεσμα- το βλέμμα του παρατηρητή δεν μπορούσε να μείνει καρφωμένο επάνω του, αλλά γλιστρούσε μακριά".


Στα ελληνικά "ο Πύργος" έχει μεταφραστεί τουλάχιστον 5 φορές. Η πρώτη πρέπει να ήταν η μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά το 1964 από τις εκδόσεις Γαλαξίας, που τώρα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος σε 6η επανέκδοση(2008). Δεν υπάρχει καμία πληροφόρηση στο βιβλίο ότι η μετάφραση έχει γίνει από τα αγγλικά. Ως τίτλος πρωτοτύπου μάλιστα αναφέρεται ο γερμανικός τίτλος "Das Schloss". Δυστυχώς, σπάνια οι Έλληνες εκδότες δείχνουν τέτοιες ευαισθησίες. Ο Κοτζιάς, εξαίρετος μεταφραστής από τα αγγλικά, εδώ δεν μπορεί να κάνει πολλά. Η μετάφρασή του έχει πολλά σφάλματα: παραλείπονται φράσεις, εμφανίζονται άλλες που δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο, κάποιες φορές διαστρεβλώνεται το νόημα ενώ σε άλλες πάλι, μπερδεύονται τα πρόσωπα που παίρνουν το λόγο...



Ο Κοτζιάς μεταφράζει από την αγγλική μετάφραση των Edwin & Willa Muir (1930,'41,'54), δουλειά που θεωρήθηκε εξαιρετική αλλά όχι πιστή στο πρωτότυπο, δηλαδή πρόκειται για μια "ωραία άπιστη", κατά τον Mounin, που στα χέρια του Κοτζιά παραμένει "ωραία" αλλά τώρα, δυο φορές άπιστη! Και λέω "ωραία" γιατί ο έλληνας μεταφραστής παρά τα σφάλματά του μας δίνει κάποιες εξαιρετικές σελίδες δείχνοντας έτσι τη λογοτεχνική του δεινότητα.




Ωστόσο μια θεώρηση της μετάφρασης θα διόρθωνε πολλά από τα κακώς κείμενα. Αλλά για ποιο λόγο να γίνει όταν διάφοροι κριτικοί την εκθειάζουν χωρίς να έχουν, υποψιάζομαι, κάνει τον κόπο να την αντιπαραβάλουν με το γερμανικό πρωτότυπο; Ο Α. Βιστωνίτης πλέκει το εγκώμιό της στο "Αφιέρωμα στον Αλ. Κοτζιά" (εκδ.Κέδρος-1994) αναπτύσσοντας μάλιστα ολόκληρη θεωρία (επιστρατεύοντας Steiner και Chomsky) για τον τρόπο που μεταφράζει, μέσω "καθρέφτη", τον Κάφκα. Ενώ ο Η. Μαγκλίνης (Ελευθεροτυπία 26/5/2002) παρουσιάζοντας μια σύγχρονη μετάφραση ενός άλλου έργου του Κάφκα μας προτρέπει:"καλό είναι να ανατρέχουμε στις κλασικές της Τέας Ανεμογιάννη ή του Αλέξανδρου Κοτζιά...". Είναι εντυπωσιακό το πόσο αβασάνιστα κάποιοι κριτικοί επαινούν ή επικρίνουν μια μετάφραση. Και βέβαια κανείς τους δεν πρέπει να έλαβε υπόψη του ότι το κείμενο του Κάφκα αποκαταστάθηκε πλήρως το 1981 από τον M. Pasley με βάση τα χειρόγραφα του συγγραφέα.


Η Τέα Ανεμογιάννη μεταφράζει από τα γερμανικά. Είναι αρκετά πιστή στο πρωτότυπο και δεν έχει παρά ελάχιστα σφάλματα αλλά η γλώσσα της, που συχνά θυμίζει Καζαντζάκη, είναι παρωχημένη και πολλές φορές ακυρώνει την προσπάθειά της: Οι χωρικοί συντυχαίνουν... ο Κ. αποπλανέθηκε σε κάποιο χωριό... μάλλινο σάλι τυλιγαδιασμένο στο κεφάλι... αγκουσεμένη προσπάθεια... αναπόφυγος κίντυνος... μέρες του Γιούλη (δηλ. Ιουλίου) κ.λπ. Κι όμως κι αυτή η μετάφραση επανεκδίδεται από τον "Ηριδανό" και μάλιστα χωρίς το υπέροχο εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης (1972), επιμελημένο από τον Αλ. Ίσαρη.



Από τις εκδ. Εγνατία (1974) εκδόθηκε η μετάφραση του Κ. Προκοπίου, η οποία τώρα κυκλοφορεί από τις εκδ. Γράμματα. Από τη μετάφραση αυτή είχα την ευκαιρία να ακούσω μόνο το τελευταίο κι εκτενέστερο κεφάλαιο του "Πύργου", χάρη στο ιστολόγιο του "Ανθρώπου χωρίς ιδιότητες", για να διαπιστώσω κι εκεί αρκετά προβλήματα. Κυκλοφορεί επίσης από τον "Εξάντα" και η μετάφραση του Β. Τομανά (1989) για την οποία το μόνο που πληροφορήθηκα είναι ότι κι αυτή στηρίζεται στις προγενέστερες γερμανικές εκδόσεις του Μαξ Μπροντ.



Η πιο πρόσφατη μετάφραση και η μόνη που λαμβάνει υπόψη της την κριτική έκδοση του Pasley είναι του Β. Πατέρα από τις εκδ. Ροές (2005). Αυτό, κυρίως, σημαίνει σωστό χωρισμό των κεφαλαίων, απόδοση των τίτλων τους και κείμενο που σταματάει εκεί ακριβώς που το σταμάτησε ο Κάφκα. Επίσης διατήρηση της ιδιόρρυθμης στίξης του, που ενισχύει την προφορικότητα της αφήγησης και της δίνει ρυθμό. Είναι πιστή στο πρωτότυπο, επιμελημένη από την Τ. Λιάνη και ίσως η μόνη συνεπής μέχρι στιγμής προς το σύγχρονο αναγνώστη.










Σημειώσεις: Η αντιπαραβολή και των τριών μεταφράσεων με το γερμανικό πρωτότυπο έγινε στα περισσότερα από τα 25 κεφάλαια του έργου έτσι ώστε να μπορώ να έχω όσο γίνεται πιο ολοκληρωμένη άποψη. Ο πρώτος πίνακας με τίτλο "Πύργος στα Πυρηναία" (1959) είναι έργο του Μαγκρίτ. Ο δεύτερος έργο του Marc Kaehler.
Η επιλογή του αποσπάσματος του βιβλίου έγινε ειδικά για τον Β. Ιντζίδη (substratum,metissage) και με αφορμή τα σχόλιά του για το βιβλίο του Κάφκα. Επίσης, ευχαριστώ τον Μανώλη Καλογερίδη, μεταλλειολόγο από την Αυστρία, για τη βοήθειά του στον έλεγχο της μετάφρασης κάποιων δύσκολων σημείων του γερμανικού κειμένου.
ΥΓ1:Πληροφορήθηκα στο περ. Διαβάζω (τεύχος 50) και την ύπαρξη μιας ακόμη μετάφρασης, μάλλον της πρώτης στα ελληνικά, από την Αγλαϊα Μητροπούλου (Δίφρος-1963). Ενώ στο διαδίκτυο εμφανίζεται και μια από την Α. Δέσπου, εκδ. deAgostini (;) 2000.
ΥΓ2: Διαβάζοντας τα "Ξένα ακρογιάλια" του Τζον Κούτσι (Νοέμβρη 2010) ανακάλυψα ένα δοκίμιο όπου σχολιάζει εκτενέστατα τη μετάφραση των Μιούερ παραθέτοντας μάλιστα και παραδείγματα. Με λίγα λόγια τη "θάβει"... εκατοντάδες λάθη και παρανοήσεις. Επίσης θεωρεί απαράδεκτο το γεγονός ότι εξακολουθεί να εκδίδεται ακόμη στην Αμερική ενώ στην Αγγλία κυκλοφορεί εδώ και χρόνια η νεότερη μετάφραση του Χάρμαν.

17 σχόλια:

Unknown είπε...

Τα συγχαρητήρια μου για τις εξαιρετικές αναρτήσεις. Υποπτεύομαι ότι η σχέση σας με το βιβλίο δεν πρέπει να είναι επαγγελματική αλλά μια σχέση πάθους που σας "αναγκάζει" να μην αρκείστε σε μια απλή ανάγνωση

samson rakas είπε...

εξαιρετική δουλειά ναυτίλε.

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Αγαπητέ φίλε
Σημαντική η δουλειά σου (δουλειά από την οποία διαφωτιζόμαστε όλοι) σχετικά με τις αποδόσεις του Κάφκα στην ελληνική. Νομίζω ότι πριν τον έπαινο επιβάλλεται η ευχαριστία και για τον κόπο και για την ενημέρωση.
Βλέπω στη δεύτερη παράγραφο (δεύτερη στις αναρτήσεις σου) πως πράγματι τα όσα συζητήσαμε ήδη από την πρώτη ανάρτηση και για την πρώτη παράγραφο παραμένου με καφκική εμμονιακή καθήλωση.
(1) αυτή η αντιθετική χρήση του "αλλά ελεύθερος και ατάραχος σα να ήταν ολομόναχος και να μην τον κοίταζε κανένας"
Εντυπωσιακό πως η ελευθερία είναι αυτό το καταφύγιο της εξαφάνισης όπου ενώ υπάρχεις είναι ως να μην είσαι παρατηρήσιμος - αυτό το αίτημα για ελευθερία από την παρατήρηση είναι μια αναμέτρηση με το όριο
"Τι θα κάνω αν δεν με παρατηρούν; Αν δεν υπάρχει ο Νόμος; Αν δεν υπάρχει το όριο που θέτει στην ελευθερία μου ο παρατηρητής"
ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΤΙΓΜΗ "κι όμως ένιωθε ότι τον παρακολουθούν"
Η παρατήρηση δεν είναι η παρατήρηση που συνδέει παρατηρούμενο και παρατηρητή΄, το παρατηρώ είναι το πολυδαίδαλο καταδιωκτικό/ύποπτο περιβάλλον της παρακολούθησης. Με παρατηρούν σημαίνει με παρακολουθούν.
Η δυναμική της σχέσης ανάμεσα σε αυτόν που παρατηρεί και σε εκείνον ή εκείνο που είναι αντικείμενο της παρατήρησης είναι όπως είχαμε επισημάνει και στις πρώτες αναρτήσεις σου, φίλε Ναυτίλε, η κατεξοχήν προβληματική του Κάφκα.
Αλλά και πάλι η επίγνωση ότι ο Πύργος παρακολουθείται ΄δεν τον ταράσσει γιατί παραμένει γαλήνιος τόσο γαλήνιος που τελικά "το βλέμα του παρατηρητή δεν μπορούσε να μείνει καρφωμένο επάνω του, αλλά γλιστρούσε μακριά."
Ας προσέξουμε αυτήν την εκνευριστική διατύπωση – εκνευριστική στην μανία να διατυπωθεί η θέση και η ταυτόχρονη αναίρεσή της. Σε μια περίοδο αποτελούμενη από απανωτές αλληλοαναιρέσεις (είχε συχνά την εντύπωση ΑΛΛΑ - κι όμως – και πράγματι -) Τελικά ο Πύργος είναι παρατηρήσιμος αλλά είναι ελεύθερος λες και δεν είναι παρατηρήσιμος κι όμως ενώ είναι είναι γαλήνιος τόσο που διώχνει από πάνω του το βλέμμα εκείνου που τον παρατηρεί. ΑΡΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΕΝΩ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΙΜΟΣ.
Είναι να τρελαίνεται κανείς…όχι;
Αλλά…
[επανέρχομαι με ένα β΄μέρος -υποθέτοντας ευκολότερη την ανάγνωση του prima vista σχολίου μου -
Β.Ι.

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Δεν μπορούμε να διαβάσουμε αλλιώς τον Κάφκα παρά εξίσου ψυχαναγκαστικά όπως και η μανία της γραφής του να αποτυπώσει κάθε σκέψη και κάθε σκέψη που ταυτόχρονα συνυπάρχει με την πρώτη σκέψη και την ανατρέπει την αναιρεί την ανακυκλώνει. Εκεί λοιπόν λέξη λέξη και με την ίδια μανία - καθηλωτική στο σύνδρομο μιας εξωφρενικής ακρίβειας των εσώτερων εμμονών και αντιφάσεων.
΄Εχουμε και λέμε
Παρατηρείται ο Πύργος
αλλά είναι σαν να μην παρατηρείται
, δηλαδή είναι ελεύθερος,
ωστόσο δεν παρατηρείται απλώς, παρακολουθείται,άρα παρατηρείται στενά, ωστόσο παραμένει τόσο γαλήνιος που ενώ παρακολουθείται δεν μπορεί να παρακολουθηθεί και να παρατηρηθεί γιατί η γαλήνια στάση του (ως να μην παρακολουθείται) και η ελευθερία του κάνει το βλέμμα του παρατηρητή να γλιστράει από πάνω του άρα να μην μπορεί - ΠΡΑΓΜΑΤΙ - να τον παρατηρήσει κανείς, πόσο μάλλον να τον παρακολουθήσει.
Και τότε
ποιον βλέπει ο ήρως Κ. Τον Πύργο
αλλά λαχταρά να δει κίνηση στον Πύργο "όμως τα μάτια λαχταρούσαν να δουν και δεν συμβιβάζονταν με τούτη την ακινησία"
Αλλά ετούτη η ακινησία κάνει το βλέμμα να γλιστρά από εκείνο που είναι τόσο ακίνητο και έτσι δεν μπορεί να παρατηρηθεί.
ξαναγυρίσαμε στο ίδιο
και αυτό το αλλόκοτο παράδοξο
γίνεται ένα απίστευτο αστείο με τη χρήση εκείνου του ΠΡΑΓΜΑΤΙ
παρατηρείσαι αλλά συμπεριφερόμενος ως να μη παρατηρείσαι τότε ΠΡΑΓΜΑΤΙ είσαι μη παρατηρήσιμος
Είναι να σκας στα γέλια...
Και υπενθυμίζω τον τρόπο που γελούσε με τα γραπτά του ο Κάφκα και διάβαζε τις ιστορίες του ως αστείες ιστορίες εκεί στις συνάξεις στο σπίτι του εκδότη του (ναι φυσικά και της Μίλενας)
ΑΛΛΑ
(γ΄μέρος)

βαγγελης ιντζιδης είπε...

ΑΛΛΑ
το περίγραμμα του Πύργου είχε αρχίσει να σβήνει

Αφού διάβασα από την ανάποδη την παράγραφο αυτή αρχίζω να υποψιάζομαι πολλά - πάρα πολλά
ο συγγραφέας Κάφκα δημιουργεί τον καφκικό αφηγητή με τέτοιο τρόπο που μου αφήνει σημάδια μέσα από τα οποία μπορώ ίσως κάτι να παρατηρήσω να παρακολουθήσω να κατανοήσω
ΚΑΙ ΕΔΩ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ ΑΛΛΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΠΙΣΤΕΥΤΟΝ
΄Ολη αυτή η παράγραφος είναι ένα σήμα πρόσκλησης σε παρατήρηση...Μια αγωνία ανάγκης να παρατηρήσουμε όσο γίνεται καλύτερα την ίδια τη γραφή που θέλει να μας πει κάτι που είναι ταμπού να ειπωθεί που θέλει να μας κάνει να δούμε κάτι που είναι ταμπού η παρατήρησή του...
Ο αφηγητής παντογνώστης μας γνωστοποιεί τις σκέψεις του ήρωα
ΚΑΤΑ ΣΥΝΕΠΕΙΑ
(να μια πρώτη σημαντική διαπίστωση)
Ο ΑΦΗΓΗΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΙ ΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΓΙΑ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΑΛΛΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΔΕΝ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ
ΑΚΡΙΒΩΣ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΟΥΜΕ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ
ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΣΤΕ ΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΜΒΑΝΤΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΜΟΥ ΜΑΣ ΛΕΕΙ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΟΝ ΠΥΡΓΟ
ΑΥΤΟΝ ΕΤΣΙ ΚΑΙ ΑΛΛΙΩΣ ΤΟΣΟ ΑΚΙΝΗΤΟΣ ΤΟΣΟ ΓΑΛΗΝΙΟΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΝΩ ΤΟΝ ΠΑΡΑΚΑΛΟΘΕΙΤΑΙ ή ΌΣΟ ΚΑΙ ΑΝ ΤΟΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΕ ΔΕΝ ΘΑ ΜΠΟΡΕΣΕΤΕ ΝΑ ΤΟΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΤΕ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΤΕ ΛΟΙΠΟΝ ΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΑΥΤΟΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ
Τότε;

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Τότε;

Τότε αντί να σας αποκαλύψω τιε δικές μου εκδοχές
σας αφήνω στις δικές σας (και θα επανέλθω αργότερα) αφού πρώτα σας παραθέσω μερικές σειρές από επιστόλή του Κάφκα στον Μαξ Μπροντ
ΠΙΣΤΕΥΩ ΟΤΙ ΕΧΕΙ ΑΜΕΣΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΥΤΗ ΣΧΕΣΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΜΕΝΟΥ - ΠΑΙΔΙΟΥ ΠΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ - ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙ ΤΟ ΘΕΟ - ΕΝΟΧΗ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΝΔΟΒΛΗΜΕΝΗ ΚΑΙ ΠΟΥ ΕΝΥΠΑΡΧΕΙ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΟΤΑΝ ΔΕΝ ΣΕ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΚΑΙ ΑΥΤΟΤΙΜΩΡΕΙΣΑΙ ΜΕ ΤΟ ΠΕΙΣΜΑ ΜΙΑΣ ΑΙΜΟΠΤΥΣΕΩΣ
Ας διαβάσουμε το απόσπασμα από την επιστολή επιτέλους Κάφκα προς Μπροντ:" Το να γράφει κανείς είναι έχα χάρισμα, ένα χάρισμα σιωπηλό και μυστηριώδες. Ποια είναι όμως η τιμή του; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα αστράφτει τη νύχτα, πάντα στα μάτια μου με μια εκτυφλωτική καθαρότητα: η τιμή του είναι η πληρωμή μας από τις σατανικές δυνάμεις που υπηρετήσαμε. Αυτή η εγκατάλειψη στις ζοφερές δυνάμεις, αυτή η αποχαλίνωση δυνάμεων οι οποίες συνήθως κρατιούνται στην άκρη, αυτά τα μιαρία αγκαλιάσματα κι όλα όσα γίνονται στα έγκατα, ξέρουμε τίποτα για όλα αυτά, εκεί πάνω,όταν γράφουμε ιστορίες μέσα στο άπλετο φως, μέσα στο φως του ήλιου..."
Ναι τώρα αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε
Ποιος είναι - λοιπόν - αυτός ο κύριος ή Κύριος ΠΥΡΓΟΣ που δεν έχει καν περίγραμμα εν τη ακινησία του και φαντάζει τόσο ήρεμος αν και τον παρακολουθούν που τελικά όλοι αποτρέπουν το βλέμμα του από εκείνον;
Ποια μυστήρια ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΝ ΚΆΝΕΙ ΟΡΑΤΟ - ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΙΜΟ ΚΑΙ ΑΚΙΝΗΤΟ/ΑΟΡΑΤΟ/ΜΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΙΜΟ;
Και προσέξτε από πού κοιτάζεται
ΑΠΟ ΚΑΤΩ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΑΝΩ
Από τα έγκατα
από τα βάθη πριν τη γραφή τα φέρει στην επιφάνεια
ΑΛΛΑ ΝΑ ΦΕΡΕΙ ΤΙ;
Για προσέξτε λίγο καλύτερα τον ΠΥΡΓΟ
ΚΑΙ ΝΙΩΣΤΕ ΟΤΙ ΚΑΙ ΕΣΕΙΣ ΕΤΣΙ ΚΑΠΩΣ ΕΧΕΤΕ ΔΕΙ ΤΟ ΘΕΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΝΟΧΙΚΗ ΟΡΑΣΗ
ΣΤΗΝ ΤΥΦΛΟΤΗΤΑ
Για ξαναδείτε τώρα
Τι βλέπετε;
Τον Πύργο;
Μην ξεχνάτε ότι τον Αύγουστο του 1917 ο Κάφκα σημειώνει την πρώτη αιμόπτυσή του στο σημειωματάριό του ενώ την αποκρύπτει από τον πατέρα του και όχι μόνον
Τη γράφει ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΔΕΝ ΤΗΝ ΛΕΕΙ
ΑΛΛΑ ΤΗ ΓΡΑΦΕΙ (για να μείνει;)
Μην ξεχνάτε επίσης ότι ο Κάφκα χρησιμοποιεί λέξεις όπως Μast που σημαίνει κατάρτι αλλά σημαίνει και το δέσιμο μάνας-παιδιού - (λ.χ. στη Σιωπή των Σειρήνων)
Και τέλος ας θυμηθούμε οι ήρωες του Κάφκα κινούνται από τον Γιόζεφ Κ. στη Δίκη όπου τα πάθη του ήρωα δε σχετίζονται με τις πράξεις του αλλά με την ανθρώπινη φύση του και τον Κ. όπου η παράλογη ειρωνεία της ζωής όπου καθώς ενοχοποιείται ένα θύμα φαντάζει πιότερο αθώο...(και τραγική επιβεβαίωση είναι η αιμόπτυση)
ΚΑΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ
Και να προσέχετε εκεί στα έγκατα που πάτε;
Την ανελευθερία που νιώθει κανείς αν θέλει να παρατηρήσει τον Θεό, τον Πατέρα, τον Νόμο
΄Βαγγέλης Ιντζίδης

βαγγελης ιντζιδης είπε...

γράφω πάντα prima vista
τα σχόλιά μου κάτι ασυνταξίες με λίγη καλή προσπάθεια αν θέλετε τις ξεπερνάτε
ευχαριστω
Β.Ι.

ναυτίλος είπε...

Προς Νεζερίτη... ευχαριστώ. Εννοείται πως πρόκειται για σχέση πάθους !

ναυτίλος είπε...

Σαμσών, σ' ευχαριστώ θερμά.

ναυτίλος είπε...

Προς Βαγγέλη... σ'ευχαριστώ για τις παρατηρήσεις σου και για τα αποσπάσματα των επιστολών του. Μέσα στον "Πύργο" είναι πολλά τα κωμικά στοιχεία και σίγουρα είναι κι αυτός ένας τρόπος να διαβάζεις Κάφκα... γελώντας. Ενδεικτικά αναφέρω τις πάμπολλες σκηνές με τους βοηθούς και ιδιαίτερα τη σκηνή στο γραφείο-κρεββατοκάμαρα του κοινοτάρχη με τα αρχεία ή τις κραυγαλέα αλληλοαναιρούμενες ερμηνείες της πραγματικότητας ή... Αλλά ποιος από εμάς μπορεί να τον διαβάσει γελώντας ; Το πολύ πολύ να χαμογελάσουμε για να επανέλθουμε μάλλον "καθησυχασμένοι" στην κατάσταση ενός οικείου τρόμου.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Αγαπητέ Ναυτίλε,

Με την «εγγύηση» της συμβουλής σου, απέκτησα κι εγώ το δικό μου χάρτινο «Πύργο» και όπως ήταν αναμενόμενο προσπαθώ να συγκρατηθώ από την απόλυτη αφιέρωση στην ανάγνωσή του.
Ο Κάφκα είναι ένας συγγραφέας με τον οποίο δεν έχω μεγάλη εξοικείωση – έχω διαβάσει αποσπασματικά τη Δίκη – σε μετάφραση Αλ. Κοτζιά – και δύο διηγήματά του μόνο, την Ιωσηφίνα και τον Λαό των ποντικιών και το Χτίζοντας το Σινικό Τείχος – αυτά τα δύο στα Αγγλικά από έναν δικτυακό τόπο που συγκεντρώνει μεταφράσεις του σε όλες τις γλώσσες. Σε αυτό το τελευταίο, το Σινικό Τείχος δηλαδή, θα επανέλθω – ελπίζω πιο αναλυτικά – μια και νομίζω ότι η ευρηματικότητά της χωρικής αναπαράστασης της τοπολογίας σύγχυσης και της αλλοτρίωσης που επιχειρεί εκεί, αξίζει μια ειδική παρουσίαση.

Δεν παρέλειψα λοιπόν να κοιτάξω το επίμετρο της Τατιάνας Λιάνη – στη μετάφραση του Βασίλη Πατέρα από τις εκδόσεις Ροές - όπου περιγράφει τις πολλαπλές αναγνώσεις του Πύργου από ανθρώπους όπως ο ίδιος ο Μπροντ, ο Καμύ, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν και άλλο, όπου ο καθένας με τον δικό του τρόπο βλέπει και έναν άλλο Πύργο. Η ανέφικτη προσέγγιση σε έναν Πύργο προσφέρεται λοιπόν για πολλές διαφορετικές αναγνώσεις και όντως οι ειδικοί δικαίως αφιερώνουν χρόνο και μελέτες για να τις παρουσιάζουν να τις συγκρίνουν και να διαφωτίζουν τους συναδέλφους τους και τους φοιτητές τους και – ενδεχομένως – και άλλους αναγνώστες.
Έτσι μαθαίνουμε για τον Πύργο ως Θεία Χάρη (Brod), ως κρίση του σύγχρονου ανθρώπου που αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσα από την προβολή των δικών του τάσεων και ροπών (Camus), ως αρχετυπική σχέση πατέρα γιου με τον κόσμο των Υπαλλήλων να είναι ο κόσμος του πατέρα (W. Benjamin), ως κοινωνικοπολιτική ανάλυση (Adorno) και ακόμα ως σπουδή στον κύκλο και τον λαβύρινθο του Politzer.
Με την αυθαιρεσία λοιπόν του μη ειδικού και την αδυναμία να έχω πρόσβαση σε αυτή την τελευταία μελέτη που θα με ενδιέφερε, θα επιχειρήσω και εγώ να καταθέσω στη συντροφιά μας τη συμβολή μου.

H ύπαρξη της μελέτης του Politzer αποδεικνύει βέβαια όχι ότι όλα έχουν ειπωθεί αλλά ότι η αρχετυπική ιδέα του λαβυρίνθου και του χάρτη είναι προφανής, τουλάχιστον στην ανάγνωση του πρώτου κεφαλαίου, με το οποίο ασχολήθηκα, και η οποία εγγράφεται στην ιδιότητα του Κ:
Είναι χωρομέτρης – επιδιώκει να μετρήσει το χώρο στον Πύργο και αυτό δεν είναι δυνατόν να γίνει. Η λαβυρινθική ιδιότητα του χώρου, η μη προσβασιμότητα και η μη υποταγή του στην κυριαρχία της μέτρησης, της σύγκρισης και της ταξινόμησης.

Παρακάτω, είδα και άλλα θέματα να αναδύονται, όπως αυτό των πανομοιότυπων ως διδύμων βοηθών του Κ. – που η μη διαφοροποίησή τους μέχρι του σημείου να αφαιρεθεί από τον ένα το όνομα και να εμφανίζονται ως ένα πρόσωπο και αργότερα να συμπλέκονται σωματικά σε μια μορφή με γκροτέσκο τρόπο στο δωμάτιο του κοινοτάρχη, συντελεί στην περαιτέρω σύγχυση και λαβυρινθική κρίση. (Μη διαφοροποίηση της μορφής – μη διαφοροποίηση του δρόμου – σύγχυση)

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Η λαβυρινθική ενέχουσα την αμφι – βολία της παραπλάνησης είσοδος του Κ. στο χωριό του Πύργου.
«Μ’ έβγαλε ο δρόμος σε λ ά θ ο ς χωριό;»

ή αργότερα:

«Δυστυχώς λ ο ξ ο δ ρ ό μ η σ α και άργησα να φτάσω»

Η πρώτη προσπάθεια να «μετρηθεί» ο Πύργος γίνεται με τη σ ύ γ κ ρ ι σ η που κάνει ο Κ. με το δικό του χωριό. Η μέτρηση άλλωστε δεν είναι άλλο παρά σύγκριση με ένα πρότυπο. Το ανέφικτο της μέτρησης δηλώνεται στο ότι ο Πύργος δεν υπάρχει.

Μετά αρχίζει η προσπάθεια της προσέγγισης, της πορείας δηλαδή από τον χωριό προς τον Πύργο. Οι δρόμοι όμως τον παραπλανούν. Πλησίαζε, έστριβε και δεν πλησίαζε.
Το χωριό αρχίζει να αποκτά ρευστό μέγεθος. Όσο και να προχωρεί εξακολουθεί να βρίσκεται μέσα του, να μην μπορεί να βγει όχι γιατί έχασε το δρόμο όπως έγινε στην αρχή αλλά γιατί το μέγεθος του χωριού μεταβάλλεται.

« Ο Κ. περίμενε πως από στιγμή σε στιγμή ο δρόμος θα έστριβε προς τον Πύργο και μόνο αυτή η προσδοκία τον έκανε να συνεχίζει την πορεία του• κουρασμένος καθώς ήταν, δίσταζε ν’ αφήσει το δρόμο και επιπλέον απορούσε με το μάκρος του χωριού που δεν έλεγε να τελειώσει…»

Δεν είναι βέβαια μόνο ο χώρος που διαστέλλεται – ο Κ. κατά την προσπάθειά του αυτή βιώνει και μια συστολή του χρόνου: «Οι μέρες εδώ μικραίνουν» – «πέρασε όλη η μέρα μέσα σε δύο ώρες».

Το μέσα και το έξω συγχέονται.

«Ο λόφος του Πύργου δε φαινόταν, κ α τ αχ ν ι ά και σ κ ο τά δ ι τον τύλιγαν από παντού»

Το ίδιο ακριβώς – αχνοί και σκοτάδι είναι που εμποδίζουν τον Κ. να δει το εσωτερικό του χωριάτικου σπιτιού όπου προσπαθεί να μπει. Οι αχνοί είναι από το ζεστό νερό του μπάνιου όπου λούζονται αρχικά δυο άντρες και μετά η υπόλοιπη οικογένεια.

Η άρνηση του Πύργο να χωρομετρηθεί ορίζει (σελ. 84) και το τι είναι αυτή η χωρομέτρηση.

«..εμείς δυστυχώς δεν χρειαζόμαστε χωρομέτρη. Δεν υπάρχει η παραμικρή δουλειά εδώ για έναν χωρομέτρη. Τα όρια των μικρών μας κτημάτων είναι χαραγμένα ακρίβεια, τα πάντα είναι καταχωρισμένα με τάξη, αλλαγές στην κυριότητα των κτημάτων δεν γίνονται σχεδόν ποτέ …»

Πριν από πολύν καιρό, όταν επρόκειτο να έρθει ένας χωρομέτρης,

« η κοινότητα έπρεπε να ετοιμάσει όλους τους χ ά ρ τ ε ς και τα σ χ έ δ ι α που ήταν απαραίτητα για τη δουλειά του»

Ο χωρομέτρης λοιπόν είναι ο κύριος των χαρτών, αυτός που τους διαβάζει και τους τροποποιεί. Μια τέτοια περιοχή όπως ο Πύργος, όσο και αν οι Υπάλληλοί του ισχυρίζονται ότι δεν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι μέτρηση στην πραγματικότητα δεν ε π ι δ έ χ ε τα ι μέτρηση.

Ελπίζω να μην απεραντολόγησα. Ευχαριστώ και πάλι για τη φιλοξενία αλλά και για τη βοήθεια στην επιλογή της μετάφρασης. Να προσθέσω κλείνοντας το αυτονόητο βέβαια των δύο λαβυρινθικών μεταφορών: Η γραφειοκρατία και τα γρανάζια της όπου χάνεται η επιστολή για το μη διορισμό του χωρομέτρη και η σύγχυση των τηλεφωνικών επικοινωνιών προς τον Πύργο – άλλος σηκώνει άλλη γραμμή - ώστε να είναι αδύνατη η επικοινωνία με τον κόσμο του.

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Πόλυ εξαιρετικό το σχόλιό σου
θα πρόσθετα πως η ανάγνωση του Κάφκα επιδέχεται τόσες πολλές αναγνώσεις (προσθέτω αναγνώσεις ή/και αναφορές στο έργο του και από τον Ντελέζ, τον Ντεριντά και τόσους άλλους).
Υπάρχουν επίσης εξαιρετικές αναλύσεις γύρω από την "εβραϊκότητα" των αναγνώσεών του και προσφάτως και αναγνώσεις που σχετίζονται με την σεξουαλικότητα του Κάφκα (περισσότερο πραγματολογικές και λιγότερο ψυχαναλυτικές).
ΕΚΕΙΝΟ ΠΑΝΤΩΣ ΠΟΥ ΜΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ Η ΑΣΦΥΞΙΑ ΤΟΥ ΚΑΦΚΙΚΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ ΕΚΕΙΝΗ Η ΔΙΑΡΚΗΣ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΠΟΥ Η ΜΙΑ ΦΡΑΣΗ ΑΝΑΙΡΕΙ ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑ.
ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΑΥΤΗ Η ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ (;) ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΠΕΙΘΑΝΑΓΚΑΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΚΑΙ ΑΠΟΣΙΩΠΑ ΤΙΣ ΑΙΜΟΠΤΥΣΕΙΣ ΤΗΣ. ΑΥΤΗ Η ΑΥΤΟΦΑΓΙΑ.
ΚΑΙ Η ΤΟΣΟ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟΥ ΛΕΣ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΑΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ.
Η γραφή του Κάφκα για να είμαι ειλικρινής συχνά μου δημιουργεί εκνευρισμό...ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΕΝΑ ΘΑ ΑΞΙΖΕ ΝΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΘΕΙ ΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑ ΠΟΥ ΔΙΑΡΚΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΟΠΟΤΕ ΑΝΑΤΡΕΧΩ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ (προκύπτει σε μένα, εννοείται).
Η γραφή του μου φαίνεται μια διαρκής διάκριση ανάμεσα στη συναισθηματική και τη διανοητική απόλαυση. Κι ενδεχομένως (θα πρότεινα)να εξετάσουμε στον Κάφκα αυτή τη διάκριση ανάμεσα στην απόλαυση και στην επάρκεια.
Σε κάθε περίπτωση δεν θα ανέτρεχα στην ανάγνωσή του δίχως την αίσθηση ότι αναμένεται από πονοκέφαλος μέχρι χιούμορ (έως πολύ έντονο αστείο) και από απόγνωση μέχρι ασφυξία.
Η περίπτωση Κάφκα στα δικά μου σημειωματάρια πάει δίπλα - δίπλα με την περίπτωση Μαγιακόφσκι (ναι, ναι όπως το ακούς). Πάντα έχω την εντύπωση πως ο ένας είναι το ανεστραμμένο είδωλο του άλλου. Αλλά πάλι αυτές είναι οι δικές μου εμμονές - εύχομαι δίχως αιμοπτύσεις
Βαγγέλης Ιντζίδης

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Ευχαριστώντας το Βαγγέλη για τις σπουδαίες παρατηρήσεις του – και εδώ αλλά ήδη από το προηγούμενο ποστ – θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μερικές παρατηρήσεις που έκανα πριν λίγο, διαβάζοντας τη Γυναίκα της Ζάκυθος του Διονυσίου Σολωμού.

«Παρατηρείται ο Πύργος
αλλά είναι σαν να μην παρατηρείται
, δηλαδή είναι ελεύθερος,» λέει ο Βαγγέλης.

Σας αντιγράφω λοιπόν ένα απόσπασμα από τη γυναίκα της Ζάκυθος του Διονυσίου Σολωμού από το 5ο κεφάλαιο την Προφητεία για το πέσιμο του Μισολογγίου όπου ο Ιερομόναχος Διονύσιος παρατηρεί από απέναντι ανήσυχος το Μεσολόγγι:

«Ετότες εκατάλαβα πως εκείνο ήτανε το Μισολόγγι.

Αλλά δεν έβλεπα μήτε το κάστρο, μήτε το στρατόπεδο, μήτε τη λίμνη, μήτε τη θάλασσα, μήτε τη γη που επάτουνα, μήτε τον ουρανό.
Πολιορκημένους και πολιορκητές και όλα τα έργα τους, και όλα τα πάντα τα σκέπαζε μαυρίλα και πίσσα γιομάτη λάμψη, βροντή και αστροπελέκι».

Πόσο μου θυμίζει το « ο λόφος του Πύργου δε φαινόταν, καταχνιά και σκοτάδι τον τύλιγαν από παντού […]»

Τι δουλειά έχει τώρα ο Σολωμός με τον Κάφκα; Τι δουλειά έχει να πούμε καλύτερα η παρατήρηση του αντικείμενου του «πόθου» με τη μη όραση και με τη μη μέτρηση;

Αλλά υπάρχουν και άλλες αναλογίες:

Πρώτα οι μύγες πάνω από το σώμα της γυναίκας της Ζάκυθος:

«Ξάφνου η γυναίκα έβγαλε το χέρι από το σεντόνι και εχτύπησε και οι μύγες ασηκωθήνε»

Και ο γέρος στο τέλος του 7ου κεφαλαίου : «Και το πρόσωπο του γέρου ήταν σαν του τζίτζικα»;


Αυτό δεν θυμίζει τον Σάμσα που μεταμορφώνεται σε έντομο;

Θα προσθέσω ένα τελευταίο θέμα που έφερε στην επιφάνεια η επικαιρότητα. Το Διονύσιο Σολωμό ως τον εθνικό και πνευματικό μας «χωρομέτρη», δια στόματος Αλέκου Αλαβάνου στη Βουλή και όλη τη συζήτηση περί βίας ή βιάς στη Βουλή. Δεν θα σχολιάσω αυτή τη συζήτηση επί της ουσίας αλλά θα σταθώ στη μέτρηση της γης που γίνεται με το μάτι – την «όψη»:

«Σε γνωρίζω από την όψη που με βια μ ε τ ρ ά ε ι τη γη».

«Επιτρέψτε μου να σας πληροφορήσω ότι είμαι ο χωρομέτρης που κάλεσε ο Κόμης»,

αντιγράφω από το πρώτο κεφάλαιο του Πύργου, για όσους φίλους δεν κοίταξαν την «χωροταξική/λαβυρινθική» ανάλυση του Πύργου σε προηγούμενο σχόλιο.

ναυτίλος είπε...

Προς Πόλυ... χαίρομαι που υπήρξα η αφορμή να διαβάσεις ένα έργο που από την αρχή του κιόλας κατάλαβα ότι θα σε ενθουσίαζε, χωρομέτρης γαρ ο πρωταγωνιστής...
Εξαιρετικά τα σχόλιά σου. Είναι απίστευτο πόσες ερμηνείες μπορεί να δώσει κάποιος σ' αυτό το έργο αλλά ταυτόχρονα και καμία να μην τον ικανοποιεί πλήρως. Θα έλεγε κανείς ότι ο Πύργος του Κάφκα είναι ένας Πύργος για τον ίδιο τον αναγνώστη που όλο τον γυροφέρνει χωρίς ποτέ να καταφέρνει να μπει μέσα ή έστω να καταλάβει με σαφήνεια τους μηχανισμούς που τον διέπουν.
ΥΓ. Εντυπωσιακή η παρατήρησή σου η σχετική με την "Γυναίκα της Ζάκυθος".

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Αγαπητέ μου Ναυτίλε,

Εγώ ευχαριστώ για τις τόσες ευκαιρίες που μας δίνετε εδώ και να γνωρίσουμε σπουδαία βιβλία και να απολαύσουμε εξαιρετικές αναρτήσεις αλλά και πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις στα σχόλια.

Στο «όραμα» του Σολωμού και στο θέμα της μεταμόρφωσης του γέροντα σε τζιτζίκι και της εμφάνισης του στρατού των μυγών στη γυναίκα της Ζάκυθος – εννοείται ότι ο Εθνικός μας ποιητής αντλεί από μια ελληνορωμαϊκή κληρονομιά μύθων – βλέπε τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου. Η ευσπλαχνία των θεών ή ο φόβος μπροστά στο αδιέξοδο επιφέρει τη σωτήρια μεταμόρφωση σε δέντρο, πουλί, ζώο ή έντομο.

Κάποτε η μεταμόρφωση είναι η ακραία κατάσταση – πάλι σωτηρία - μιας δυστυχίας, όπως στην περίπτωση του Τιθωνού που η Ηώς του χάρισε την αθανασία αλλά ξέχασε να του δώσει την αιώνια νεότητα και άρχισε να γερνά, να γερνά και να μετατρέπεται σε ξεραμένο τ ζ ι τ ζ ί κ ι.

Η λογοτεχνική συνθήκη των μεταμορφώσεων του Κάφκα και ο συμβολισμός της είναι, φυσικά, ένα άλλο τεράστιο θέμα.

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Αγαπητή Πόλυ και Ναυτίλοι
για μένα ο Σολωμός είναι από τους ευφυέστερους των ποιητών του Δυτικού Κανόνα (για μένα ο μεγαλοφυής της ποιητικής ψυχής στην Ευρωπαϊκή ήπειρο του 19ου αι.). Εκτός των Ελεύθερων Πολιορκισμένων ή του Ποιήματος του Καθήκοντος υπάρχουν σκηνές στον Λάμπρο (ειδικά η ποιητική σύνθεση του τέλους του) αλλά και στο σατυρικό ποίημα Η Τρίχα (που θα μας εκπλήξουν - και με τα όσα συζητάμε εδώ). Και δε λησμονούμε τον εγκλεισμό του Σολωμού και της Ντίκινσον (τον ίδιο αιώνα) αλλά και τον ιδιότυπο "ψυχικό" εγκλεισμό του Κάφκα και τον εγκλεισμό των ηρώων του στον εικοστό.
Τώρα που το γράφω δε νιώθω ότι πορεύομαι στον εικοστό πρώτο.
Βαγγέλης ι.

ziggy είπε...

καλησπερα και ευχαριστω για το πολυ διαφωτιστικο αρθρο. αναρωτιομουν σε ποια εκδοση να αναζητησω τον πυργο και νομιζω πως τωρα μπορω να αποφασισω χωρις να χρειαστει να παω στο βιβλιοπωλειο για αντιπαραβολη.
γρηγορης