Το τέλος της διαδρομής

Ουίλλιαμ Ράιλυ Μπερνέτ, εκδ. Άγρα, μτφ. Α. Αποστολίδης.

"Το να πούμε για ένα βιβλίο πως είναι μια νουβέλα, μια αλληγορία ή μια πραγματεία περί αισθητικής, έχει την ίδια πάνω κάτω αξία με το να λέγαμε πως το κάλυμμά του είναι κίτρινο και πως μπορούμε να το βρούμε στο τρίτο ράφι αριστερά".Υπάρχουν ή όχι λογοτεχνικά είδη; Σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα του Κρότσε, από την Αισθητική του, δε θα έπρεπε να μιλάμε για είδη. Ωστόσο ο Μπόρχες έχει να κάνει ένα σχόλιο:

"Είναι πιθανό τα λογοτεχνικά είδη να εξαρτώνται λιγότερο από τα ίδια τα κείμενα παρά απ' τον τρόπο με τον οποίο τα ίδια τα κείμενα διαβάζονται. Το αισθητικό γεγονός απαιτεί τη σύμπραξη του αναγνώστη και του κειμένου και μόνο τότε υπάρχει. Θα 'ταν παράλογο να υποθέσουμε πως ένας τόμος είναι κάτι περισσότερο από έναν τόμο. Αρχίζει να υπάρχει απ' τη στιγμή που κάποιος τον ανοίξει".

Μια καίρια παρατήρηση! Πιο εύκολα θα μπορούσα να εντάξω τον Οιδίποδα τύραννο του Σοφοκλή στα αστυνομικά είδη παρά κάποια από τα έργα του Τσάντλερ, της Χάισμιθ ή "Το τέλος της διαδρομής" (Nobody lives forever, 1943) του Μπερνέτ.

Ο Ουίλλιαμ Ράιλυ Μπερνέτ (1899-1982), ήταν ο πρώτος που ανέδειξε τον αδίστακτο κακοποιό σε θέση συμβολικού ήρωα της λαϊκής λογοτεχνίας με τον "Μικρό Καίσαρα" (1929), που έγινε ταινία από τον Λη Ρόυ με τον Έντουαρντ Ρόμπινσον (1930).

Και στο "Τέλος της διαδρομής" ο ήρωας είναι κακοποιός, μόνο που η αφήγηση ξεκινάει όταν τον έχουν πάρει τα χρόνια και η υπαρξιακή του αγωνία καθορίζει τη συμπεριφορά του.

"Ο Τζιμ έμεινε ξαπλωμένος μισώντας τον εαυτό του και όλο τον κόσμο. Ένιωθε γέρος και ξοφλημένος και πως τίποτε δεν είχε νόημα σ΄αυτόν τον κόσμο. Αναρωτήθηκε αν είχε κοιμηθεί καθόλου και έπειτα άρχισε να συλλογίζεται αφηρημένα σχετικά με τη φύση του ύπνου. Ξαπλώνεις, κλείνεις τα μάτια σου και χάνεις τις αισθήσεις σου. Μοιάζει μ' ένα είδος προσωρινού θανάτου -διαταραγμένου από τα όνειρα. Ίσως τελικά ο θάνατος να ήταν κάτι τέτοιο: ίσως ο παράδεισος και η κόλαση και τα υπόλοιπα σχετικά που πιστεύει ο κόσμος να υπάρχουν μόνο στα όνειρα".

Το σκηνικό είναι το Λος Άντζελες του πολέμου με τους αντιαεροπορικούς προβολείς να σαρώνουν το νυχτερινό ουρανό αναζητώντας ιαπωνικά αεροπλάνα. Ένας πρώην καταχραστής-ζιγκολό από τη Φλόριντα προσπαθεί να στριμώξει το θύμα του, μια όμορφη εκατομμυριούχο χήρα. Μόνο που σ' αυτό το ασπρόμαυρο κι ομιχλώδες τοπίο τα περιγράμματα σβήνουν, οι "καλοί" και οι "κακοί" παύουν να έχουν διακριτούς ρόλους και οι θύτες μπορούν να είναι και θύματα...

Η μελαγχολία είναι το κυρίαρχο μοτίβο του μυθιστορήματος. Μια μελαγχολία που σα μελάνι έχει απλωθεί σε όλες τις σελίδες του βιβλίου για να φτάσει και στον αναγνώστη... Όλα κινούνται αργά, στους ρυθμούς ενός πένθιμου εμβατηρίου. Ακόμα κι η καταδίωξη στο Μεξικό θυμίζει περισσότερο περιπλάνηση παρά καταδίωξη. Όσο για το Μεξικό, είναι ακριβώς αυτό που τριάντα χρόνια αργότερα μας έδειξε ο Σαμ Πέκινπα σε κινηματογραφικά έργα όπως το "Φέρτε μου το κεφάλι του Φεντερίκο Γκαρθία": Παρακμιακό, βρώμικο, ασφυκτικό, ...κατάλληλο ίσως για απελπισμένες πράξεις ηρωισμού.

"Ήθελε να τα παρατήσει. Αλλά ξαφνικά σκέφτηκε τον Τομ Ρόντνεϋ, τον αηδιαστικό, απαίσιο γέρο, με καταρράκτη και στα δυο μάτια, να τραυλίζει. Ύστερα ήρθε στο μυαλό του μια αστραπιαία εικόνα του: έκανε κρύο, ήταν μια συννεφιασμένη, γκρίζα μέρα, οι πόρτες της φυλακής άνοιξαν και βγήκε αδύναμος από τον μακροχρόνιο εγκλεισμό του: είχε άσπρα μαλλιά και γυαλιά, ήταν δίχως δόντια και φορούσε τα έτοιμα ρούχα που δίνουν στις φυλακές. Στην τσέπη είχε όλα κι όλα πέντε δολάρια. Θα γινόταν ο στόχος των παιδιών με τα μουτζουρωμένα πρόσωπα στους δρόμους, χοντρές γλοιώδεις γυναίκες που βρωμάνε θα θεωρούσαν ότι του παραέπεφταν... Ξαφνικά ο Τζιμ τράβηξε το πιστόλι του..."

Ως άλλος "δολοφόνος με το αγγελικό πρόσωπο" (Αλαίν Ντελόν), στην ταινία του Ζαν-Πιερ Μελβίλ, ο ήρωας του Μπερνέτ θα προκαλέσει τελικά το θάνατό του. Έναν θάνατο αυτοκτονία.

Είναι εντυπωσιακή η επιρροή του Μπερνέτ στον κινηματογράφο αλλά και στη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα. Οι Ουίλλιαμ Φώκνερ, Γκράχαμ Γκρην, Μάριο Πούζο, Σαμ Πέκινπα, Ζαν-Πιερ Μελβίλ, Φράνσις Φορντ Κόππολα, Σέρτζιο Λεόνε, Τζον Χιούστον είναι μερικοί μόνο απ' αυτούς που επηρεάστηκαν από "έναν από τους πιο παραμελημένους Αμερικανούς συγγραφείς", σύμφωνα με ρήση του τελευταίου. Ενδεικτικά αναφέρω μερικές εμβληματικές ταινίες που βασίστηκαν σε βιβλία του:"Χάι Σιέρα"(1941) του Ραούλ Γουώλς με τον Μπόγκαρτ, "Κτήνος στην πόλη"(1932) που οι αστυνομικοί παίρνουν το νόμο στα χέρια τους 40 χρόνια πριν τον "Επιθεωρητή Κάλαχαν" (Dirty Harry) του Ντον Σίγκελ και τέλος, την "Ζούγκλα της ασφάλτου"(1949) του Χιούστον.

"Ο κόσμος είχε μαζέψει στις διαστάσεις ενός κοκτέηλ-μπαρ τρίτης κατηγορίας και δεν υπήρχε εκεί τίποτε άλλο παρά ο εαυτός του και οι δύο μπάτσοι. Όλα γύρω του έμοιαζαν εφιαλτικά, εξωπραγματικά, αλλά εξαιρετικά διαυγή. Είδε την αντανάκλαση του γαλανού ουρανού στον καθρέφτη του μπαρ: τον διέσχιζε ένας γλάρος..."


Σημειώσεις: Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου είναι: Nobody lives forever. Όταν όμως ξανακυκλοφόρησε από τότε, μόνο(!) μεταφρασμένο στα γαλλικά, βγήκε με το νέο τίτλο για να μη συγχέεται με το έργο του Φλέμινγκ, με ήρωα τον Μποντ. Οι φωτογραφίες είναι από τις αντίστοιχες ταινίες ενώ ο πίνακας στο τέλος είναι του Έντουαρντ Χόππερ (The night hawks,1942). Το απόσπασμα του Croce και του Μπόρχες βρίσκεται στο δοκίμιο του τελευταίου "Το αστυνομικό διήγημα" (Ανατομία του αστυνομικού μυθιστορήματος, εκδ.Άγρα). Η ανάρτηση πήρε πολλά στοιχεία από το εξαιρετικό επίμετρο του μεταφραστή. Ο πρωτότυπος τίτλος της ταινίας "Ο δολοφόνος με το αγγελικό πρόσωπο" ήταν "Σαμουράι". Ο "Οιδίπους τύραννος" είναι κατά τη γνώμη μου το πρώτο αστυνομικό έργο ή τουλάχιστον το διαβάζω και μ' αυτόν τον τρόπο ενώ αντίθετα, με τα όσα λέει ο Μπόρχες, τα έργα του Πόε ποτέ δεν τα είδα ως αστυνομικά . Ο δολοφόνος του βασιλιά Λάιου, Οιδίπους, χωρίς να γνωρίζει το έγκλημά του, ξεκινά μια έρευνα για την ανακάλυψη του ενόχου, που τελικά θα τον οδηγήσει στον εαυτό του. Μια αστυνομική ιστορία που επηρέασε πολλούς δημιουργούς στον εικοστό αιώνα.(16/20)