Τρίτη 15 Σεπτεμβρίου 2009

Το τέλος της διαδρομής

Ουίλλιαμ Ράιλυ Μπερνέτ, εκδ. Άγρα, μτφ. Α. Αποστολίδης.

















"Το να πούμε για ένα βιβλίο πως είναι μια νουβέλα, μια αλληγορία ή μια πραγματεία περί αισθητικής, έχει την ίδια πάνω κάτω αξία με το να λέγαμε πως το κάλυμμά του είναι κίτρινο και πως μπορούμε να το βρούμε στο τρίτο ράφι αριστερά".Υπάρχουν ή όχι λογοτεχνικά είδη; Σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα του Κρότσε, από την Αισθητική του, δε θα έπρεπε να μιλάμε για είδη. Ωστόσο ο Μπόρχες έχει να κάνει ένα σχόλιο:
"Είναι πιθανό τα λογοτεχνικά είδη να εξαρτώνται λιγότερο από τα ίδια τα κείμενα παρά απ' τον τρόπο με τον οποίο τα ίδια τα κείμενα διαβάζονται. Το αισθητικό γεγονός απαιτεί τη σύμπραξη του αναγνώστη και του κειμένου και μόνο τότε υπάρχει. Θα 'ταν παράλογο να υποθέσουμε πως ένας τόμος είναι κάτι περισσότερο από έναν τόμο. Αρχίζει να υπάρχει απ' τη στιγμή που κάποιος τον ανοίξει".

Μια καίρια παρατήρηση! Πιο εύκολα θα μπορούσα να εντάξω τον Οιδίποδα τύραννο του Σοφοκλή στα αστυνομικά είδη παρά κάποια από τα έργα του Τσάντλερ, της Χάισμιθ ή "Το τέλος της διαδρομής" (Nobody lives forever, 1943) του Μπερνέτ.
Ο Ουίλλιαμ Ράιλυ Μπερνέτ (1899-1982), ήταν ο πρώτος που ανέδειξε τον αδίστακτο κακοποιό σε θέση συμβολικού ήρωα της λαϊκής λογοτεχνίας με τον "Μικρό Καίσαρα" (1929), που έγινε ταινία από τον Λη Ρόυ με τον Έντουαρντ Ρόμπινσον (1930).



Και στο "Τέλος της διαδρομής" ο ήρωας είναι κακοποιός, μόνο που η αφήγηση ξεκινάει όταν τον έχουν πάρει τα χρόνια και η υπαρξιακή του αγωνία καθορίζει τη συμπεριφορά του.
"Ο Τζιμ έμεινε ξαπλωμένος μισώντας τον εαυτό του και όλο τον κόσμο. Ένιωθε γέρος και ξοφλημένος και πως τίποτε δεν είχε νόημα σ΄αυτόν τον κόσμο. Αναρωτήθηκε αν είχε κοιμηθεί καθόλου και έπειτα άρχισε να συλλογίζεται αφηρημένα σχετικά με τη φύση του ύπνου. Ξαπλώνεις, κλείνεις τα μάτια σου και χάνεις τις αισθήσεις σου. Μοιάζει μ' ένα είδος προσωρινού θανάτου -διαταραγμένου από τα όνειρα. Ίσως τελικά ο θάνατος να ήταν κάτι τέτοιο: ίσως ο παράδεισος και η κόλαση και τα υπόλοιπα σχετικά που πιστεύει ο κόσμος να υπάρχουν μόνο στα όνειρα".


Το σκηνικό είναι το Λος Άντζελες του πολέμου με τους αντιαεροπορικούς προβολείς να σαρώνουν το νυχτερινό ουρανό αναζητώντας ιαπωνικά αεροπλάνα. Ένας πρώην καταχραστής-ζιγκολό από τη Φλόριντα προσπαθεί να στριμώξει το θύμα του, μια όμορφη εκατομμυριούχο χήρα. Μόνο που σ' αυτό το ασπρόμαυρο κι ομιχλώδες τοπίο τα περιγράμματα σβήνουν, οι "καλοί" και οι "κακοί" παύουν να έχουν διακριτούς ρόλους και οι θύτες μπορούν να είναι και θύματα...





Η μελαγχολία είναι το κυρίαρχο μοτίβο του μυθιστορήματος. Μια μελαγχολία που σα μελάνι έχει απλωθεί σε όλες τις σελίδες του βιβλίου για να φτάσει και στον αναγνώστη... Όλα κινούνται αργά, στους ρυθμούς ενός πένθιμου εμβατηρίου. Ακόμα κι η καταδίωξη στο Μεξικό θυμίζει περισσότερο περιπλάνηση παρά καταδίωξη. Όσο για το Μεξικό, είναι ακριβώς αυτό που τριάντα χρόνια αργότερα μας έδειξε ο Σαμ Πέκινπα σε κινηματογραφικά έργα όπως το "Φέρτε μου το κεφάλι του Φεντερίκο Γκαρθία": Παρακμιακό, βρώμικο, ασφυκτικό, ...κατάλληλο ίσως για απελπισμένες πράξεις ηρωισμού.





"Ήθελε να τα παρατήσει. Αλλά ξαφνικά σκέφτηκε τον Τομ Ρόντνεϋ, τον αηδιαστικό, απαίσιο γέρο, με καταρράκτη και στα δυο μάτια, να τραυλίζει. Ύστερα ήρθε στο μυαλό του μια αστραπιαία εικόνα του: έκανε κρύο, ήταν μια συννεφιασμένη, γκρίζα μέρα, οι πόρτες της φυλακής άνοιξαν και βγήκε αδύναμος από τον μακροχρόνιο εγκλεισμό του: είχε άσπρα μαλλιά και γυαλιά, ήταν δίχως δόντια και φορούσε τα έτοιμα ρούχα που δίνουν στις φυλακές. Στην τσέπη είχε όλα κι όλα πέντε δολάρια. Θα γινόταν ο στόχος των παιδιών με τα μουτζουρωμένα πρόσωπα στους δρόμους, χοντρές γλοιώδεις γυναίκες που βρωμάνε θα θεωρούσαν ότι του παραέπεφταν... Ξαφνικά ο Τζιμ τράβηξε το πιστόλι του..."

Ως άλλος "δολοφόνος με το αγγελικό πρόσωπο" (Αλαίν Ντελόν), στην ταινία του Ζαν-Πιερ Μελβίλ, ο ήρωας του Μπερνέτ θα προκαλέσει τελικά το θάνατό του. Έναν θάνατο αυτοκτονία.


Είναι εντυπωσιακή η επιρροή του Μπερνέτ στον κινηματογράφο αλλά και στη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα. Οι Ουίλλιαμ Φώκνερ, Γκράχαμ Γκρην, Μάριο Πούζο, Σαμ Πέκινπα, Ζαν-Πιερ Μελβίλ, Φράνσις Φορντ Κόππολα, Σέρτζιο Λεόνε, Τζον Χιούστον είναι μερικοί μόνο απ' αυτούς που επηρεάστηκαν από "έναν από τους πιο παραμελημένους Αμερικανούς συγγραφείς", σύμφωνα με ρήση του τελευταίου. Ενδεικτικά αναφέρω μερικές εμβληματικές ταινίες που βασίστηκαν σε βιβλία του:"Χάι Σιέρα"(1941) του Ραούλ Γουώλς με τον Μπόγκαρτ, "Κτήνος στην πόλη"(1932) που οι αστυνομικοί παίρνουν το νόμο στα χέρια τους 40 χρόνια πριν τον "Επιθεωρητή Κάλαχαν" (Dirty Harry) του Ντον Σίγκελ και τέλος, την "Ζούγκλα της ασφάλτου"(1949) του Χιούστον.


"Ο κόσμος είχε μαζέψει στις διαστάσεις ενός κοκτέηλ-μπαρ τρίτης κατηγορίας και δεν υπήρχε εκεί τίποτε άλλο παρά ο εαυτός του και οι δύο μπάτσοι. Όλα γύρω του έμοιαζαν εφιαλτικά, εξωπραγματικά, αλλά εξαιρετικά διαυγή. Είδε την αντανάκλαση του γαλανού ουρανού στον καθρέφτη του μπαρ: τον διέσχιζε ένας γλάρος..."


Σημειώσεις: Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου είναι: Nobody lives forever. Όταν όμως ξανακυκλοφόρησε από τότε, μόνο(!) μεταφρασμένο στα γαλλικά, βγήκε με το νέο τίτλο για να μη συγχέεται με το έργο του Φλέμινγκ, με ήρωα τον Μποντ. Οι φωτογραφίες είναι από τις αντίστοιχες ταινίες ενώ ο πίνακας στο τέλος είναι του Έντουαρντ Χόππερ (The night hawks,1942). Το απόσπασμα του Croce και του Μπόρχες βρίσκεται στο δοκίμιο του τελευταίου "Το αστυνομικό διήγημα" (Ανατομία του αστυνομικού μυθιστορήματος, εκδ.Άγρα). Η ανάρτηση πήρε πολλά στοιχεία από το εξαιρετικό επίμετρο του μεταφραστή. Ο πρωτότυπος τίτλος της ταινίας "Ο δολοφόνος με το αγγελικό πρόσωπο" ήταν "Σαμουράι". Ο "Οιδίπους τύραννος" είναι κατά τη γνώμη μου το πρώτο αστυνομικό έργο ή τουλάχιστον το διαβάζω και μ' αυτόν τον τρόπο ενώ αντίθετα, με τα όσα λέει ο Μπόρχες, τα έργα του Πόε ποτέ δεν τα είδα ως αστυνομικά . Ο δολοφόνος του βασιλιά Λάιου, Οιδίπους, χωρίς να γνωρίζει το έγκλημά του, ξεκινά μια έρευνα για την ανακάλυψη του ενόχου, που τελικά θα τον οδηγήσει στον εαυτό του. Μια αστυνομική ιστορία που επηρέασε πολλούς δημιουργούς στον εικοστό αιώνα.(16/20)

10 σχόλια:

Ετερώνυμος είπε...

Αχ,Ναυτίλε,ζημιά μου έκανες πάλι! Θέλω να το αγοράσω κι αυτό! Μου αρέσει ν'ανακαλύπτω "παραμελημένους" συγγραφείς κι αν κρίνω από την ανάρτηση,η ανακάλυψη του Μπερνέτ θα εξελιχθεί σε μια μικρή αποκάλυψη...!
Ο πίνακας του Hopper στο τέλος ήταν ό,τι πιο ταιριαστό μπορούσες να βάλεις! Δεν ξέρω αν συμφωνείς,εγώ πάντως τον αναγνωρίζω ως έναν από τους σπουδαιότερους αμερικανούς ζωγράφους...
ΥΓ:Αν και αμερικανάκι ο Ουίλλιαμ,ψιλοευρωπαϊκό το κόβω το μυθιστόρημα...

ναυτίλος είπε...

Ετερώνυμε, κάπως έτσι αγόραζα κι εγώ και δεν έχω πού να τα βάλω. Πού θα πάει κάποια στιγμή θα το ελαττώσω... ήδη απ' αυτό το μήνα ξεκίνησα τα περιοριστικά μέτρα (κάθε Σεπτέμβρη το κάνω και κρατάει μέχρι το Νοέμβρη). Έσκισα και το τεφτέρι μου με τα βιβλία προς αγορά (αλλά έτσι κι αλλιώς τα θυμάμαι όλα) και θα αγοράζω το πολύ 2 βιβλία την εβδομάδα (χώρια τα προερχόμενα από την αλλοδαπή).
A propos, μόλις κυκλοφόρησε κι ένα βιβλίο της αγαπημένης σου Γέλινεκ. Μια συνέντευξή της , "Εκ βαθέων". Το άφησα όμως για την επόμενη εβδομάδα προκειμένου να τηρήσω τα μέτρα.
Συμφωνώ και επαυξάνω για τον Χόππερ!

Ετερώνυμος είπε...

Ναυτίλε,ευχαριστώ πολύ για την πληροφορία,αν και μπερδεύτηκα λίγο…Κυκλοφόρησε βιβλίο που περιέχει συνέντευξή της ή απλώς κάποια συνέντευξή της; Στη δεύτερη περίπτωση δεν νομίζω να πραγματοποιήθηκε αυτόνομη έκδοση.Μήπως δημοσιεύτηκε σε κάποιο περιοδικό ή ξεχωριστά σαν τευχίδιο όπως τα μπιλιέτα του «Οδός Πανός»; Έκανα μια αναζήτηση,αλλά δεν βρήκα κάτι καινούργιο για τη Γέλινεκ.Μια που την αναφέραμε όμως,ας ενημερώσω τους ενδιαφερόμενους ότι η Άντζελα Μπρούσκου ανεβάζει τον Οκτώβρη στο «Από Μηχανής θέατρο» το μονόπρακτο «Τζάκι»,φανταστικό μονόλογο της Τζάκι Κένεντι που εντάσσεται σε μια σειρά γυναικείων μονολόγων της αυστριακής,μεταξύ των οποίων κι ένας του μοντέλου Κλόντια Σίφερ!!! Αν δεν κάνω λάθος,είναι το πρώτο έργο της που ανεβαίνει στην ελληνική σκηνή,παρ’όλο που στο εξωτερικό η δραματουργική της προσφορά είναι εξίσου αναγνωρισμένη με την πεζογραφική.Αν και η απόσταση είναι μεγάλη,με βλέπω για χάρη της λατρευτής μου να κατεβαίνω στα μέρη σας…

ναυτίλος είπε...

Περιέχει μια εκτενέστατη συνέντευξη και το βιβλίο έχει τίτλο "Εκ βαθέων" σε μετάφραση Β.Μπιτσιώρη, εκδ. Εκκρεμές.Μπορείς να βρεις λεπτομέρειες στο λινκ "Δυτικός άνεμος".
Όσο για το θεατρικό το έχω ήδη υπόψη μου.

Ετερώνυμος είπε...

Ευχαριστώ πολύ,Ναυτίλε! Θα το πάρω αύριο,αλλά υπόσχομαι ότι θα το διαβάσω μετά τον Ουελμπέκ....:)

Johnny Panic είπε...

Μόλις περάτωσα την ανάγνωση τoυ μυθιστορήματος.Πολύ ωραίο!
Το διάβασα ως μια υπονόμευση του είδους,μια ενδόρρηξη των συμβάσεων του αστυνομικού αφηγήματος από τον ίδιο το δημιουργό τους! Οι λάτρεις του είδους δε θα βρουν εδώ την μυστήριο και την αίγλη της παρανομίας.Το "κακό" απομυθοποιείται,γίνεται τετριμμένο και ωχρό.
Στην ανάρτησή σου επισημαίνεις ότι η καταδίωξη στο Μεξικό περισσότερο περιπλάνηση είναι παρά καταδίωξη.Πολύ εύστοχο! Θα έλεγα ότι ολόκληρο το βιβλίο διαπερνάται από μια ούτως ειπειν ακύρωση της κίνησης και συνακόλουθα ακύρωση της δράσης και της διαφυγής.Βαλτώδης ακινησία λοπόν και εσωτερικό τέλμα,αλλά με μια εξωτερική αλλαγή χώρων-σκηνικών.Ο Τζιμ Φαρράρ διαφεύγει στο Μεξικό μάταια,αφού θα επιστρέψει σύντομα στη μήτρα του Λος Άντζελες,τη μήτρα του θανάτου.Όμως ακόμα και στην παραμονή του στο ξένο περιβάλλον,το τοπίο μοιάζει φθαρμένο,η συνείδηση δεν αναγνωρίζει τον αλλότριο τόπο ως ένα πεδίο άγνωστο και μυστηριακό,αλλά ως έναν μη τόπο,μια σιχαμερή ανακύκλωση εικόνων,κάτι σαν ένα αδιάφορο θεατρικό έργο που έχει ξαναπαιχτεί:

"Βρισκόταν στο μπαλκόνι μόνος του:Η πόλη από κάτω θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν η Σάντα Κρουζ.Τα φώτα ήταν ίδια,τα βουνά ύψωναν πάλι το ανάστημά τους στο βάθος,η ίδια μουσική ακουγόταν απέξω.Η σκηνή έμοιαζε να επαναλαμβάνεται,αλλά ειρωνικά,για να δείξει ότι είναι ανούσιες όλες οι σκηνές,η ζωή-τα πάντα".

Μπορεί κανείς να δει κατοπτρικά την ίδια ακινησία της κίνησης στο κεφάλαιο 6,(σελίδα 188...),που αφιερώνεται εξ ολοκλήρου στον γέρο Ποπ.Ο Ποπ δίνει σε ενεχυροδανειστήριο το τηλεσκόπιό του(ταυτόσιμο της ύπαρξής του στο L.A.),για να πάρει το τρένο που θα τον οδηγήσει στην Ιντιάνα,λίκνο της παιδικής του ηλικίας και των χαμένων ονείρων.Και είναι εκεί,μέσα στο τρένο,στο μεταίχμιο παρόντος-παρελθόντος που αντικρύζει τη φενάκη του ονείρου του:

"Ξαφνικά ανασηκώθηκε,συνειδητοποιώντας που βρισκόταν.Ήταν ένας γέρος άνθρωπος που κυνηγούσε μόνος του φαντάσματα.Και για μια στιγμή είδε τον κόσμο και τον εαυτό του χωρίς κανένα νόημα:Το όνειρό του ξεφούσκωσε σαν σκασμένο λάστιχο".

Η επιστροφή είναι αδύνατη,ο χρόνος έχει οριστικά παρέλθει.Κι έτσι σε ολόκληρο το μυθιστόρημα διαγράφονται μικροί και μεγαλύτεροι κύκλοι από μηδέν σε μηδέν,εκτροχιασμοί του τίποτα στις ράγες της φθοράς και του χρόνου.Και ο κόσμος συρρικνώνεται σ'ένα ασφυκτικό κοκτέηλ-μπαρ τρίτης κατηγορίας...

ναυτίλος είπε...

Αγαπητέ ετερώνυμε... Υποκλίνομαι!!!

ναυτίλος είπε...

Και σ'ευχαριστώ που μοιράστηκες μαζί μου τις τόσο εύστοχες παρατηρήσεις σου.
Ο χαρακτήρας του Ποπ είναι κλειδί στην εξέλιξη του μυθιστορήματος, λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο ως η μαγική γυάλινη σφαίρα που δείχνει την πιθανή εξέλιξη του ήρωα. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο που μ' αυτόν κλείνει το έργο.

Johnny Panic είπε...

Αστειεύεσαι; Εγώ ευχαριστώ που μου γνώρισες τον Μπερνέτ! Το καλύτερό μου να μοιράζομαι σκέψεις πάνω σε τόσο ενδιαφέροντα αναγνώσματα!
Κάτι άλλο τώρα...Καθώς διάβαζα το βιβλίο,ερχόντουσαν επίμονα στο νου μου εικόνες ενός σπουδαίου Αμερικανού φωτογράφου.Αισθάνομαι ότι τους δύο δημιουργούς συνδέει μια πνευματική συγγένεια πέρα από την κοινή τους εθνικότητα...
Θα ήθελα να σου στείλω αυτές τις φωτογραφίες,αλλά επειδή έχω ένα προβληματάκι με το outlook,θα μπορούσες να μου δώσεις την ηλεκτρονική σου διεύθυνση; Αν δεν επιθυμείς να την κοινοποιήσεις,στείλε στη δική μου: yian.hatz@yahoo.gr

ναυτίλος είπε...

Στο προφίλ μου υπάρχει το e-mail μου. Ωστόσο για να μην τρέχεις εκεί είναι: alexandros.damigos@ontelecoms.gr