Ο Ρίπλεϋ κάτω απ' το χώμα

Πατρίτσια Χάισμιθ, εκδ. Άγρα, μτφ. Ανδρέας Αποστολίδης.

Ο παραπάνω πίνακας, στα αριστερά, θα μπορούσε να έχει ζωγραφιστεί από τον Μοντιλιάνι. Ωστόσο, τον έχει ζωγραφίσει ο κύριος, στα δεξιά, υιοθετώντας την τεχνοτροπία του διάσημου ζωγράφου. Ο Ούγγρος Elmyr de Hory (1906-1976) ζωγράφισε κατά τη διάρκεια της ζωής του, πάνω από 1000 πίνακες, που θα μπορούσαν θαυμάσια να είναι δημιουργήματα του Πικάσο, του Μπρακ, του Μοντιλιάνι, του Ρενουάρ, του Τουλούζ-Λωτρέκ... Οι πίνακες ήταν τόσο άψογοι, που βρέθηκαν ανάμεσα σε συλλογές γνωστών μουσείων ή διάσημων συλλεκτών χωρίς να το καταλάβει κάποιος ειδήμων, τουλάχιστον μέχρι το 1968, οπότε και αποκαλύφτηκε. Το αξιοσημείωτο είναι ότι παρόλ' αυτά, τα έργα του απέκτησαν αξία, ως δημιουργήματα δικά του πια, καθώς δημοπρατούνται από γνωστούς οίκους και μάλιστα πλαστογραφούνται κι αυτοί με τη σειρά τους! Επίσης, φημολογείται ότι έως και σήμερα υπάρχουν πίνακές του σε μουσεία, που φέρουν την υπογραφή μεγάλων ζωγράφων.

Το 1974 ο Όρσον Ουέλλες, άλλος "απατεώνας" κι αυτός, εμπνεόμενος από τα κατορθώματα του Elmyr de Hory, γυρίζει την εξαιρετική ταινία-δοκίμιο "Αλήθεια και ψέμα" (F for Fake), στην οποία εμφανίζεται και ο διαβόητος πλαστογράφος. Εκεί ο Ουέλλες τον ρωτά, τι είναι αυτό που έκανε τους πίνακές του κατώτερους απ' αυτούς που πραγματικά σχεδίαζαν οι περίφημοι ζωγράφοι, τη στιγμή που εξαπατούσαν τους κριτικούς κι όλοι τούς αξιολογούσαν ως αυθεντικούς. Ο Αμερικανός σκηνοθέτης ουσιαστικά "ονειρεύεται μια εποχή κατά την οποία η υπογραφή του έργου τέχνης θα πάψει να έχει νόημα και η ανθρώπινη δημιουργία θα ξαναγίνει μια ανιδιοτελής προσφορά στον άνθρωπο ή το Θεό. Όπως ακριβώς στον "ανυπόγραφο" καθεδρικό ναό της Σαρτρ, που δεν είναι λιγότερο μεγαλοφυές δημιούργημα απ' το γεγονός πως δεν γνωρίζουμε τα ονόματα των αρχιτεκτόνων".

Τελικά τι είναι αυτό που δίνει αξία σε ένα έργο τέχνης; Η ομορφιά του, που καθηλώνει ειδήμονες και μη, ή η υπογραφή ενός γνωστού δημιουργού, που ανεβάζει κατακόρυφα την τιμή του στις δημοπρασίες;

Το 1970 η Χάισμιθ θα εγκαταστήσει τον Ρίπλεϋ σε μια ειδυλλιακή βίλα έξω απ' το Παρίσι,παντρεμένο με μια όμορφη και πλούσια Γαλλίδα, την Ελοΐζ. Ασχολείται με την κηπουρική, τη μουσική, την ζωγραφική, το διάβασμα και τη συλλογή έργων τέχνης. Κάνει, δηλαδή, αυτά που πάντα ονειρευόταν... Ωστόσο, συμμετέχει και σε μια ύποπτη εταιρεία που εκμεταλλεύεται τα έργα ενός διάσημου και εκκεντρικού ζωγράφου, του Ντέργουατ...

Τίποτα βέβαια απ' όλα αυτά δεν δείχνει ικανό να οδηγήσει τον Ρίπλεϋ "κάτω απ' το χώμα"... Υπάρχει όμως ένα "μικρό" πρόβλημα: Ο Άγγλος ζωγράφος Ντέργουατ αυτοκτόνησε πριν από μερικά χρόνια. Ο Ρίπλεϋ τον αντικατέστησε με τον επιστήθιο φίλο του κι εξίσου ικανό ζωγράφο Μπέρναρντ, ο οποίος συνεχίζει να ζωγραφίζει στο ίδιο στυλ υπογράφοντας ως Ντέργουατ και εξαπατώντας τους πάντες. Όλα αυτά μέχρι τη στιγμή, που ένας εκνευριστικά λεπτολόγος Αμερικανός συλλέκτης θα προσέξει μια λεπτομέρεια...

Και τότε είναι που αρχίζει το "παιχνίδι" ανάμεσα στο αληθινό και αυτό που φαίνεται ως αληθινό... ανάμεσα στο αυθεντικό και το πλαστό, που μπορεί να δείχνει πιο αυθεντικό:
Ο Ρίπλεϋ, που έχει πάρει στο παρελθόν τη θέση του Γκρήνλιφ και που τώρα δεν έχει κανένα πρόβλημα να υποδύεται τον νεκρό ζωγράφο δημόσια χωρίς κανένας να αμφιβάλλει. Οι μη αυθεντικοί πίνακες του Ντέργουατ, που είναι πιο περιζήτητοι κι απ' τους αυθεντικούς. Η Ελοΐζ, που περνάει το κρεμασμένο ομοίωμα στο υπόγειο του σπιτιού της για τον Μπέρναρντ. Ο Μπέρναντ, που νομίζει ότι τον κυνηγά το φάντασμα του Ρίπλεϋ ενώ αυτός που βρίσκεται πίσω του, είναι ο πραγματικός Ρίπλεϋ... Ένας κόσμος πλαστός, που συγχέεται με τον πραγματικό σε τέτοιο σημείο που να μην ξεχωρίζει πια απ' αυτόν!

Για μια φορά ακόμη, η Χάισμιθ αποδεικνύεται απαράμιλλη ! Δουλεύει το γραπτό της συσσωρεύοντας δεκάδες φαινομενικά ασήμαντες λεπτομέρειες, που δημιουργούν μια ατμόσφαιρα υποβόσκουσας έντασης. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι δημιουργεί κι αυτή με τη σειρά της έναν πλαστό κόσμο που για 370 σελίδες τον θεωρείς πραγματικό! Άλλη μια "απατεώνισσα"...

Σημειώσεις: Η φωτογραφία του Όρσον Ουέλλες είναι από την ταινία του. Το ίδιο και η τελευταία φωτογραφία του Elmyr de Hory. Σημειωτέον ότι ο Ελμύρ δεν αντέγραφε πίνακες αλλά ζωγράφιζε πρωτότυπα έργα υιοθετώντας την νοοτροπία διάσημων δημιουργών. Επίσης, ποτέ δεν παραδέχτηκε ότι πλαστογραφούσε τις υπογραφές τους, επομένως δεν μπορούσαν να τον κατηγορήσουν για πλαστογραφία, αλλά τις συμπλήρωναν αυτοί που στη συνέχεια τους πουλούσαν ως αυθεντικούς. Τον πρώτο πίνακά του, έναν θαυμάσιο Πικάσο, τον ζωγράφισε στα 1946. Μετά το 1968, που αποκαλύφθηκε, συνέχιζε να ζωγραφίζει υπογράφοντας στην πίσω όψη με τ' όνομά του. Το απόσπασμα με τους μπλε χαρακτήρες προέρχεται από την κριτική που έγραψε ο αείμνηστος Βασίλης Ραφαηλίδης για την ταινία του Ουέλλες το 1976. Το 2005 ο Ρότζερ Σπότισγουντ γύρισε μια κακή ταινία κρατώντας τον ίδιο τίτλο με το βιβλίο και που στην Ελλάδα προβλήθηκε ως "Η επιστροφή του κυρίου Ρίπλεϋ".(15/20)